هوش مصنوعی جایگزین عکاس می شود؟/ پاسخ سعید فلاح فر

عکاسی با هوش مصنوعی تیتر دیگر یادداشتی از سعید فلاح فر است.

ایران آرت: سعید فلاح فر ،هنرمند تصویری : «هوش مصنوعی» یکی از واژه های پربسامد این روزها، به واسطه ترکیب با «عکاسی» مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. هیجان غریبی بین عموم مردم و حتی متخصصین عکاسی و فناوری برای درک این پدیده و دنبال کردن آثار تولیدی آن دیده می شود. شاید بخشی از این هیجان زائیده تازگی بوده و می توان انتظار داشت به زودی فروکش خواهد کرد، اگر چه باید حضورش را پذیرفت. اما در این مقطع زمانی، آنچه در بررسی وقایع مرتبط با این موضوع حائز توجه می نماید این است که؛ تبلیغات و تصورات ما از «هوش مصنوعی» تا اندازه زیادی اغراق آمیز است. به خاطر بیاوریم برداشت عمومی از عبارت «تمام اتوماتیک» در دهه بیست، دهه پنجاه با دهه هفتاد و امروز چقدر متفاوت می توانست باشد. به همین ترتیب در سال های آینده ممکن است مفهوم امروزی «هوش مصنوعی» به نظر مضحک بیاید.

سر و صدای هوش مصنوعی در روزها و ماه های گذشته بی شباهت به سر و صدای دوربین عکاسی در دو سده پیش نیست. ابداع روش های عکاسی هم باعث سوءتفاهماتی شده بود. حتی تاثیرات و مناقشات آن به «هنر» هم رسید. تا جایی که گروهی تصور می کردند این فناوری جدید، هنر تصویری و نقاشی را نابود خواهد کرد. از قضا تاریخ ثابت کرد؛ رواج عکاسی و استقلال عکاسی به عنوان یک رشته هنری، تا چه حد در پویایی هنر نقاشی و انگیزه های ابداعی موثر بود. نقاشی بدون ابداع و توسعه عکاسی، هرگز نمی توانست به پایه متعالی امروزی نزدیک شود. عکاسی نه تنها لطمه ای به نقاشی نزد، بلکه به ارتقاء مفاهیم، تنوع سبکی، توسعه تکنیکی، اندیشه ورزی و... هنر نقاشی هم کمک کرد.

عکاسی در قامت یک ابزار فنی و توانایی استفاده از این ابزار ظهور کرد، اما با نگاه، اندیشه و کارکرد مستقل و انحصاری عکاسانه پا به میدان هنر گذاشت. روز به روز وجوه هنری این رشته تازه متولد شده بر توانائی اپراتوری و فنی ابزار عکاسی غلبه کرد تا جائی که با تحولات دیجیتال اخیر، به حداقل ممکن رسید. دیگر در نمایشگاه های عکاسی و مجلات هنری، هیچ منتقدی مسحور کیفیت فنی عکس ها ـ که امری بدیهی است ـ نمی شود. در مفهوم امروزین عکاسی، دوربین عکاسی در دست عکاس، چیزی شبیه قلم مو و رنگ است در دست نقاش. دوربین وسیله ای است برای ساخت یک زبان تصویری. دوربین خود به خود ارزش هنری و خلاقه ندارد. «دوربین های عکاسی تمام خودکار» نمی توانند تصمیم بگیرند و به شکل خودکار به سراغ موضوع یا رخدادی بروند و عکاسی کنند. ارزش عکس وابسته به تصمیمات، اقدامات، دستورات فنی و خلاقیت های عکاس است. نسلی که عکاسی را در مهارت فنی و توانائی در انجام فرایند فتوشیمیایی چاپ و ظهور می دانست از اختراع روش های ساده عکاسی یا واگذاری امور فنی به آتلیه های عکاسی خشنود نبود و نگران آینده حرفه ای و شغلی خود می شد. اما اصالت زبان هنر ـ فارغ از وسیله و ابزار ـ نباید معطل چنین طرز تلقی از عکاسی می ماند و نماند.

عکس هایی که با هوش مصنوعی تولید می شوند بر اساس اعمال الگوریتم های از پیش طراحی شده و تقلیدی از داده ها و داشته هاست. داشته های هوش مصنوعی محدود به ذخیره اطلاعات قبلی و قابل دسترسی است و داده ها و دستورات از طرف اپراتور و کاربر وارد می شود. این همان داستان تکراری اختراع عکاسی است. هوش مصنوعی ابزاری است برای تجسم خواسته ها و داده ها و دستورات کاربر. خروجی این فرایند بر حسب میزان اندیشه، قدرت خلاقیت و به طور خلاصه هویت و شخصیت و توان کاربر می تواند از یک نتیجه ساده انگارانه و مبتذل یا تصویر کاربردی تا یک اثر هنری برجسته متفاوت باشد. بی این که «ابزار» اهلیتی برای قضاوت ماهیت اثر داشته باشد. هوش مصنوعی ـ حداقل آنچه تا امروز به دست آمده ـ حقیرتر از آن است که توان تصمیم گیری داشته باشد یا بتواند دستوراتی خلاقانه به خود بدهد.

از طرفی همانطور که سهولت تولید تصویر با دوربین عکاسی، لطماتی به ارزش های هنری و اجتماعی زد، نگرانی از آسیب های تصویرسازی و عکس سازی با هوش مصنوعی هم می تواند قابل پیش بینی و درک باشد. به طور مثال؛ طراحی حروف نستعلیق در برنامه های رایانه ای توانست بر حرفه خطاطی و سفارشات تبلیغاتی اثر بگذارد اما تاثیر مستقیمی به ارزش های هنری خوشنویسی تحمیل نکرد. عکاسی با هوش مصنوعی هم می تواند رفتاری مشابه داشته باشد یا در مراحل آغازین و با تکیه بر ناآشنایی مخاطب در ازرش های علمی و استنادی عکس بی اعتمادی موقت ایجاد کند اما موضوع در بحث هنر شکل دیگری به خود می گیرد. البته همانطور که «هنر معاصر» از عکاسی ناگزیر است، هوش مصنوعی هم ـ با عبور از هیجانات فنی اولیه و رفع نوعی فریبکارهای ظاهری آن ـ به تدریج جایگاه، موقعیت و زبان تازه ای را به خود اختصاص می دهد.