عکس ها را کجا باید دید؟/ سعید فلاح فر: اصلاً شاید باید عکس ها را تنفس کرد؟

آیا فضای یک گالری در کیفیت یا حداقل در درک کیفیت و عملکرد یک عکس موثر است؟ تماشای عکس در کنار دیگران، سایز عکس، همزمانی با پخش موسیقی آیا می تواند تاثیری بر ارائه یک عکس داشته باشد یا حتی موجب استحاله آن باشد؟ کیفیت، فضا و معانی عکس های دیگر چطور می توانند بر یکدیگر اعمال شوند؟

ایران آرت: سعید فلاح فر ، هنرمند تصویری: «عکس» ها را کجا باید دید؟

اگر تصور می کنید که این سوال ساده ای است، کمی سابقه ظهور و رواج عکاسی را در ذهنتان مرور کنید. عکس ها را باید در آلبومخانه سلطنتی دید؟ عکس ها را باید در صفحات اول روزنامه ها دید؟ عکس ها را باید در آلبوم های خانگی تماشا کرد؟ عکس ها را باید در کتاب های مصور یا کتاب های اختصاصی عکاسی تورق کرد؟ عکس ها را باید در گالری های هنری و موزه های تاریخی نگاه کرد؟ عکس ها را باید در صفحات مجازی و نمایشگرهای گوشی موبایل و کامپیوتر دنبال کرد؟ باید از کنار عکس ها در بیلبوردهای غول آسای شهری عبور کرد؟ باید در میان عکس هایی که شهروندان را در محصولات تبلیغی احاطه می کنند، محاصره شد؟ اگر کمی دقیق تر باشیم این سئوال اساسی هم به پرسش های پیشین اضافه خواهد شد؛ عکس ها را باید دید؟ تماشا کرد؟ نگاه کرد؟ یا دنبال کرد؟ اصلاً شاید باید عکس ها را تنفس کرد؟ با اضافه شدن نگاه تخصصی به این دقت، پرسش بعدی این است که جنس و سایز موثر عکس ها آیا موضوع قابل تاملی است یا تابعی از فناوری های روز خواهد بود؟

این تنوع ارائه عکس تنها به دلیل اختراع وسایل نمایشی یا فناوری های چاپ و نمایش نیست. در واقع علاوه بر سهل الوصول بودن امکانات جدید، موضوع ارتباط مستقیمی هم با تحولات و تطورات معانی «عکس» دارد. روش هایی که همگام با تحولات هنری و اجتماعی، تلاش دارند جهان عکاسی مورد نظر خود را عرضه کنند و یا تابع تعریف پنهانی از مفهوم پویای «عکس خوب» باشند.

عکس خوب به چه عکسی گفته می شود؟ کاربرد و انتظار از عکاسی چیست و آیا اولویتی بر این کاربردها مترتب است؟ آیا یک عکس خوب می تواند در همه قالب های عرضه و نمایش، همچنان کاربری و صفت «خوب» بودن خود را حفظ کند؟ واکنش عکس به فرایندهای ترکیبی چگونه می تواند باشد؟ آیا فضای یک گالری در کیفیت یا حداقل در درک کیفیت و عملکرد یک عکس موثر است؟ تماشای عکس در کنار دیگران، سایز عکس، همزمانی با پخش موسیقی آیا می تواند تاثیری بر ارائه یک عکس داشته باشد یا حتی موجب استحاله آن باشد؟ کیفیت، فضا و معانی عکس های دیگر چطور می توانند بر یکدیگر اعمال شوند؟

وقتی اولین نگارخانه های هنری کشور در واحدهای فرهنگی تهران شروع به کار کردند، عمدتاً به نمایش آثار نسل تازه ای از هنرمندان نقاش می پرداختند و شاید کمتر کسی می توانست تصور کند بالاخره عکس هم به عنوان اثر هنری و پا به پای نقاشی وارد نمایشگاه ها و نگارخانه های هنری می شود. به عبارتی شاید هنوز عکاسی محصولی نبود که با تعابیر روزآمد و معاصر هنر سازگار باشد. قطعاً محدودیت های فنی و خصوصاً دشواری تهیه عکس هایی در سایزهای قابل رقابت با اندازه بوم های نقاشی در تعیین این جایگاه بی تاثیر نبود. اما آنچه نگاه جامعه هنری را محدود می کرد، مفهوم و جایگاه از پیش تعریف شده عکاسی بود. در حالی که هنری مثل نقاشی کم کم وارد مراودات و دغدغه های هنری جامعه می شد، عکس برای عموم مردم و حتی هنرمندان، غیر از کارکرد یادگاری، بیشتر در شکل خبری و ژورنالیستی خود مرسوم بود. بنابراین روزنامه ها و مجلات بیشترین مصرف کنندگان کالای عکاسی بودند. تا جایی که مورخین هنر؛ عکاسی مطبوعاتی دوره انقلاب اسلامی سال 1357 و عکاسی جنگ را از مهمترین نقاط عطف عکاسی معرفی می کنند.

این شرایطی بود که می توانست منشاء تعریف «عکس خوب» در بین جامعه عوام و جامعه مخاطب حرفه ای باشد. عکاسی نیاز به تغییر داشت اما بدیهی است امکانات محدود و ناقص فنی نمایش در شروع «تغییر مواضع هنری عکاسی» برای فعالیت «نمایشگاه های هنری عکس» به کار نمی آمد. بعد از رفع این موانع؛ علی رغم ورود امکانات فنی بهتر، بستر اجتماعی و مواجهه جامعه هنری هم برای مفاهیم امروزی نمایشگاه های عکاسی مهیا نبود. بنابراین اولین نمایشگاه های عکس نمی توانست توقعاتی فراتر از مشخصات فنی را برآورده کند. اغلب، همان معدود نمایشگاه های اولیه هم از تعدادی عکس ـ فارغ از الزام انسجام بصری و معنایی ـ تشکیل می شد که کمی بزرگتر از سایز عکس های روزنامه و صفحات لایی مجلات چاپ می شد و بیشتر از حیث تکنیکی و حداثکر در غریبی سوژه برای مخاطب جالب بود.

در حال حاضر پاسخ سوالات آغازین این نوشته می تواند برای هنر و هنرمند و مخاطب، حتی برای کارگزاران هنری حائز ظرایف مهمی باشد و هر چه تخصصی تر به آن پرداخته شود، دشوارتر می نماید.