میرزا غلامرضا اصفهانی؛بازار هنر در انتظار اعداد شگفت آور/اوج نبوغ نستعلیق، شکسته نستعلیق و سیاه مشق

میرزا غلامرضا اصفهانی محبوب خوشنویسان است و کارشناسان بازار هنر معتقدند به زودی آثار کمیاب او با جهش قابل ملاحظه چشم ها را خیره خواهد کرد.

ایران آرت: مریم درویش:  میرزا غلامرضا اصفهانی متولد سال ۱۲۴۶ هجری قمری و یکی از برجسته‌ترین خوش‌نویسان خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق دوره قاجار است. او ماجرای علاقه‌مندی و نحوه ورود خود به دنیای خوشنویسی را این گونه شرح داده است: " قریب هفت‌ سال از سنین عمرم گذشته در دبستان به خواندن قرآن اشتغال داشته. شبی به خواب، بزرگواری ارشادم نمود به تقبیل آستان شاه‌ اولیا در دنبالش شتافتم. در گوشه آن جا حضرت شاه اولیا ارواح العالمین له الفدا توقف داشتند. چون نزدیک‌تر شدم فرمود مشقت بیاور. علی‌الفور صفحه کاغذ و دواتی به حضور مبارک تقدیم نمودم. در وسط آن صفحه لام و الف و یایی نگاشته و فرمودند از این رو بنگار. فردای آن شب در دبیرستان معلم صورت خواب را سؤال نمود. این بنده حقیر ماجرا را باز گفت. دیگر حقیر را به تحصیل خط واداشت..."

پس از آن غلامرضا نزد میر سیدعلی تهرانی به فراگیری خوشنویسی پرداخت و پیشرفت او به گونه‌ای بود که در سنین نوجوانی به تعلیم خط پرداخت. به زودی آوازه‌اش به گوش محمدشاه قاجار رسید و به امر شاه به آموزش شاهزادگان دربار پرداخت. پس از مرگ محمدشاه، میرزا مورد عنایت و توجه ناصرالدین‌شاه قرار گرفت و بسیاری از شاهزادگان و بزرگ‌زادگان شاگرد او بودند.

از ویژگی‌های میرزا غلام‌رضا این است که تنها خوشنویسی است که در هر دو خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق دارای مهارت بود و سبک ویژه خود را در هر دو خط داشت. او در ترکیب‌بندی حروف و کلمات استاد بود. میرزا ابتدا به شیوه میرعماد مشق می‌کرد اما بعد تحت تأثیر کلهر، حروف را کمی چاق‌تر نوشت. او در خط شکسته استادی بی‌نظیر بود و به عقیده کارشناسان، چیزی از درویش عبدالمجید کم ندارد. مهارت او در خط شکسته باعث شد بعضی قوس و چرخش‌ها از این خط به خط نستعلیق او وارد شود.

 میرزا غلام‌رضا از حروف و کلمات برای فضاسازی و پدید آوردن فضای زیبا استفاده کرد و سیاه‌مشق را جلوه‌ای بسیار زیبا بخشید. بخشی از قطعات نستعلیق میرزا غلام‌رضا شباهت ظاهری زیادی به سیاه‌مشق دارد و بعضی از صاحب‌نظران به دلیل تعدد قطعاتی که به این صورت از میرزا به‌جا مانده است، او را "میرزا غلام‌رضا اصفهانی سیاه‌مشق نویس" نامیده‌اند.

غلامحسین امیرخانی در گرامیداشت میرزا غلامرضا اصفهانی گفته است: "آثار میرزا غلامرضا بیانگر معجزه‌ای است که در هنر خوشنویسی رخ داده و این استاد یگانه تاریخ خوشنویسی با تبحر وصف نشدنی، تمام اقلام خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق را از شش‌دانگ کتیبه تا غبار استادانه می‌نوشت و چنان با اعتمادبه‌نفس قلم بر صفحه کاغذ رانده که کمتر کسی در این عرصه به پایه او رسیده است."

از بهترین نمونه‌های کتیبه‌نویسی میرزا غلامرضا کتیبه‌های مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری در میدان بهارستان تهران) است که آن را در سال ۱۳۰۱ نگاشته است. آثار زیادی به خط او باقی مانده است که از آن جمله می‌توان به رساله تحفه‌الوزرا، مناجات‌نامه منظوم منسوب به حضرت علی، رساله‌ای در اصطلاحات صوفیه، گلستان سعدی به خط شکسته، سفرنامه حاج سیاح در ۲۱۶ صفحه به خط شکسته و... اشاره کرد. میرزا شعر هم می‌سرود و تخلصش غزال بود. اگرچه کتابی از این اشعار وجود ندارد، اما بخشی از آنها در ۲۹۸ صفحه بیاض توسط او با خط شکسته نوشته شده است.

شهرت میرزا غلام‌رضا در همان زمان حیاتش فراگیر شد و نه تنها در ایران، که در کشورهای اطراف نیز عاشقان هنر آرزوی قطعه خطی از میرزا داشتند. بی‌جهت نیست که در موزه‌ها و کتابخانه‌های هند، چین، تفلیس و... آثاری از میرزا غلام‌رضا وجود دارد.

اما پیشرفت روزافزون میرزا غلامرضا و محبوبیت او نزد شاه باعث شد که مورد حسادت تنگ‌نظران قرار گرفته و به اتهام بابی‌گری به زندان بیفتد. پس از آنکه با وساطت برخی از شاهزادگان از بند رها شد محبوبیت، موقعیت و شغل خود را در دربار از دست داد و از لحاظ مالی در تنگنا قرار گرفت. اتهام بابی‌گری باعث شد مردم نه تنها برای تعلیم نزد او نروند، بلکه از مراوده با او هم خودداری می‌کردند. پس از تهمت بابی‌گری که به میرزا نسبت داده شد، او برای اثبات ارادتش به اهل‌بیت، رقم "یا علی مدد" را برای آثار خویش انتخاب کرد و دیگر نام خود را نمی‌نوشت.

در آن سال‌های فقر و گوشه‌نشینی، مرگ پدر، برادر و برادرزاده‌اش غم سنگینی بر دل میرزا گذاشت. در نهایت مرگ پسر سه‌ساله‌اش چنان برای او گران آمد که در سن 58 سالگی در سال 1304 دارفانی را وداع گفت و پیکرش را در صفائیه شهرری به خاک سپردند.

میرزا غلامرضا اصفهانی در حراج باران

آثار ارزشمندی که میرزا غلامرضا در زندگی پر فراز و نشیب خود به وجود آورد همچنان مورد توجه علاقه‌مندان خوشنویسی قرار می‌گیرد. حراج باران در چهار دوره برگزاری خود هشت اثر از میرزا غلامرضا اصفهانی را به علاقه‌مندان هنر عرضه کرده است.

در نخستین حراج باران اثری مربوط به سال ۱۲۸۸ ه.ق میرزا غلامرضا اصفهانی ۳۰ میلیون تومان فروخته شد. در دومین حراج نیز اثری از میرزا غلامرضا ۳۰ میلیون تومان چکش خورد.

سومین حراج سوم باران با افتخار به میرزا غلامرضا اصفهانی تقدیم شده بود و در این دوره اثری از او ۴۸ میلیون تومان و قطعه‌ای شکسته‌نستعلیق ۲۴ میلیون تومان چکش خورد.

در حراج چهارم نیز قطعه سیاه‌مشق میرزا غلامرضا اصفهانی به تاریخ ۱۲۹۸ هجری قمری ۱۷۰ میلیون تومان فروخته شد و سطر شکسته‌نستعلیق منسوب به میرزا غلامرضا ۲۹ میلیون تومان چکش خورد.

اعداد فروش آثار میرزا غلامرضا اصفهانی حائز یک جذابیت آشکار برای مجموعه داران و خریداران هنری است،پیداست به زودی بازار هنر در ایران و دنیا با یک جهش چشمگیر به زبانی دیگر شایستگی و نایابی این چهره درخشان خوشنویسی فارسی را گرامی خواهد داشت.