هفت آلبوم شنیدنی از حسین علیزاده/ از "نی‌نوا" تا "بی‌ تو به سر نمی‌شود"

شهریور ماه با تولد حسین علیزاده آغاز می‌شود، موزیسین صاحب‌نام ایرانی که هم آهنگساز است و هم نوازنده و آثار ماندگاری را خلق کرده و نواخته است.

ایران آرت: حسین علیزاده متولد اول شهریورماه سال ۱۳۳۰ است. او در هنرستان موسیقی درس خواند و بعد به دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران رفت. او در همان زمان تحصیل در مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی هم فعال بود و کنار دیگر نوازندگان و آهنگسازان مطرح آن سال‌ها کنسرت برگزار می‌کرد.

در دهه‌ی پنجاه علیزاده عضو گروه موسیقی چاووش شد. محمدرضا لطفی و حسن کامکار این گروه را راه‌اندازی کرده بودند و البته حامی گروه هوشنگ ابتهاج بود. آلبوم‌های چاووش به جز ارزش هنری‌شان بسیار متاثر از جریانات سیاسی و انقلابی و جنگ بودند. گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی و گروه عارف به سرپرستی حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان دو ستون کانون چاووش بودند.

به گزارش دیجی کالا مگ، علیزاده در آن سال‌ها آهنگساز آوانگاردی محسوب می‌شد و البته تا همین امروز هم او جزو کسانی است که فقط به نواختن ردیف‌های ایرانی اکتفا نکرده و حتی سعی در ارائه‌ی موسیقی تلفیقی (تلفیقی به معنای واقعی خودش که ترکیب از دو شیوه‌ی موسیقی دو فرهنگ است) داشته. حسین علیزاده سازنده‌ی پنج آهنگ از آلبوم چاووش ۳ و در ساخت برخی قطعات آلبوم چاووش ۷ از جمله "خاموشی" با صدای شهرام ناظری هم مشارکت داشت. علیزاده به سینما هم علاقمند است و موسیقی متن چند فیلم مهم را ساخته است.

حسین علیزاده برای آلبوم مشترکش با ژیوان گاسپاریان، آهنگساز مشهور ارمنستان و نوازنده‌ی دودوک نامزد جایزه‌ی گرمی معتبرترین و مهم‌ترین جایزه‌ی جهانی موسیقی شده است.

سال ۱۳۹۳ از سوی وزارت فرهنگ فرانسه به علیزاده نشان شوالیه‌ی هنر و ادب فرانسه اهدا شد. علیزاده ضمن تشکر از مسئولان فرانسوی از قبول نشان خودداری کرد و گفت به احترام مردم هنرپرور و هنردوست ایران به نام حسین علیزاده قناعت می‌کند و تا آخر عمر پیشوند و پسوندی به آن نمی‌افزاید.

به نقل از دیجی کالا، این فهرستی از چند آلبوم درخشانی است که حسین علیزاده آهنگسازی‌شان را برعهده داشته است.

نی‌نوا

شاهکار حسین علیزاده که حزن و سوز غریبی دارد. آلبومی که سال ۱۳۶۲ منتشر شد. حسین علیزاده درباره‌ی "نی‌نوا" می‌گوید: "هر هنرمندی انگار در کارنامه‌اش فقط یک اثر دارد و بقیه‌ی آثارش بلوغ پیدا کرده‌ی آن اثر است. در واقع در هر اثر جدیدی اثر قبلی وجود دارد. اگر اجرای سال ۱۳۵۶ جشن هنر را گوش بدهید می‌بینید که جوهره‌ی دستگاه نوا که در آن اجرای بود در نی‌نوا هم وجود دارد. نی‌نوا بسط و گسترش گوشه‌هایی است که در دستگاه نوا وجود دارد."

در بخشی از مستند "بزم رزم" اشاره می‌شود که برای اولین‌بار در دهه‌ی ۶۰ مردم برای خریدن یک اثر موسیقی یعنی آلبوم "نی‌نوا" صف کشیدند. خود علیزاده در این رابطه می‌گوید: "وقتی یکی از مسئولان رادیو که موقع ضبط کردن "نی‌نوا" را شنید به من گفت که هر چه بخواهید در اختیارتان می‌گذاریم برای فتح‌المبین هم قطعه‌ای بساز. من آن موقع ۳۲ سال داشتم و ایشان آدم مسنی بود. به ایشان گفتم من جنگ را جور دیگری می‌بینم. من فجایع جنگ را می‌بینم. می‌بینم وقتی این بمب می‌افتد و خرابی پیش می‌آید بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد. نی‌نوا یعنی همین. خیلی‌ها می‌گویند که نی‌نوا قطعه‌ی مذهبی است. این را جدا نمی‌کنم. خودم بزرگ‌شده‌ی محله‌ی مذهبی و مسجد و جنوب تهران هستم. وقتی واژه‌ی نی‌نوا را آن موقع شنیدم هنوز نمی‌دونستم که نی‌نوا یعنی کربلا. بعد که فهمیدم خوشحال شدم چون چند چیز هست که همیشه به من گفته‌اند. مادرم به من می‌گفت چون تو روز عاشورا به دنیا آمده‌ای اسمت را حسین گذاشتیم و من همیشه این اسم را دوست داشتم. با اینکه آدم مذهبی هم نبودم".

نی‌نوا جزو معدود کارهایی است که رادیو با مجوز پخش می‌کند چون حسین علیزاده قراردادی به مبلغ ۲۵ هزارتومان بسته بود تا رادیو بتواند از آن استفاده کند.

"نی‌نوا" با استقبال از مصرع "بشنو از نی چون حکایت می‌کند" مولانا ساخته شده است. این دومین کاری بود که حسین علیزاده برای اجرا توسط ارکستر نوشت و البته باعث شهرت جهانی‌اش هم شد. نوازنده‌ی نی این آلبوم جمشید عندلیبی است و نوای نی با سازهای زهی ترکیب می‌شود.

ترکمن

آلبومی که سال ۱۳۶۷ منتشر شد و چهارده قطعه در آن بود. آلبوم "ترکمن" بی‌کلام است و ساز خود علیزاده یعنی سه تار محوریت قطعاتش را تشکیل می‌دهد. دستگاه اصلی قطعات این آلبوم راست‌پنجگاه است. علاوه بر گوشه‌ها و ردیف‌های موسیقی سنتی در این آلبوم علیزاده گوشه چشمی هم به موسیقی محلی دارد. این اولین آلبومی است که علیزاده بعد از بازگشت از آلمان که به قصد تحصیل رفته بود، منتشر کرد. شیوه‌ی سه‌‌تار نوازی علیزاده در "ترکمن" نوین و بدیع است. آلبومی که نشان می‌دهد چه‌طور بدون آواز می‌شود موسیقی داشت قائم به ذات و راوی یک داستان.

علیزاده روایت کرده که در آلمان قرار بوده کنسرتی برگزار کند و همان موقع بیمار و دچار تب می‌شود. دلش برای ایران تنگ شده و در عالم تب آواها و لالایی‌های ترکمن را می‌شنود و آرام می‌گیرد. "ترکمن" به صورت مستقیم موسیقی ترکمن‌ها را ارائه نمی‌دهد بلکه بیشتر یک برداشت انتزاعی از حال و هوای موسیقی ترکمن است که با ردیف ایرانی ترکیب می‌شود.

پریا و قصه‌ی دخترای ننه‌ دریا

شاملو قبل از انقلاب دو شعر "پریا" و "دخترای ننه دریا" را براساس افسانه‌های عامیانه سروده بود. به خصوص قطعه‌ی "پریا" که توسط یکی از خوانندگان پیش از انقلاب هم بخش‌هایی از آن خوانده شد به شدت مورد توجه قرار گرفت. شاملو در این بازخوانی‌های ادبیات عامه ایده‌های اجتماعی و سیاسی خودش را گنجانده بود. اوایل دهه‌ی هشتاد آلبوم دکلمه‌ی "پریا" و "دخترای ننه دریا" در یک کاست منتشر شد.

موسیقی آلبوم برعهده‌ حسین علیزاده بود. شاملو پیش از این هم با آهنگسازان درجه یکی مثل فریدون شهبازیان و بابک بیات کار کرده بود اما به دلیل عدم علاقه‌اش به موسیقی سنتی هیچ‌وقت با آهنگسازان موسیقی سنتی کار نکرده بود. حسین علیزاده ولی با بقیه‌ی آهنگسازان سنتی فرق داشت. او موسیقی امبینتی برای این آلبوم ساخت که با همسرایان سوپرانوی زن همراه بود و فضای آن هر چند رنگ موسیقی سنتی داشت اما تنظیم موسیقی و سازبندی غیرمتداول آن باعث شد کاری کاملا متفاوت از آب دربیاید. موسیقی در این آلبوم فقط زمانی شنیده می‌شود که دکلمه‌ی شاملو قطع می‌شود.

شاید جزو مشهورترین کارهای علیزاده نباشد چون به هر حال آلبوم بیشتر متعلق به شاملوست اما به گمانم گواهی است برای توانایی آهنگسازی علیزاده در سبک‌های گوناگون و تلفیقی.

زمستان است

اواخر دهه‌ی هفتاد بود که حسین علیزاده به محمدرضا شجریان، کیهان کلهر و همایون شجریان پیوست. یکی دو سال بعد از آن زلزله‌ی بم اتفاق افتاد و کنسرت‌های همنوا با بم را اجرا کردند. اما اولین همکاری‌شان قبل از آن در آلبوم "زمستان است" بود که سال ۱۳۸۰ منتشر شد.

علیزاده در این آلبوم تار می‌زد. همایون شجریان هم‌خوان و نوازنده‌ی تنبک بود و شجریان هم که آواز می‌خواند و کیهان کلهر نوازنده‌ی کمانچه بود. این آلبوم در حقیقت محصول اجرایی بود که گروه سال ۱۳۷۹ در آمریکا انجام داده بودند و بعد به صورت آلبوم منتشر شد. این آلبوم محصول مستقیم بداعت‌های حسین علیزاده است و در مقام داد و بیداد منتشر شد. مقام داد و بیداد از آوازهای موسیقی ایرانی و ابداع حسین علیزاده است که از ترکیب گوشه‌ی داد در دستگاه ماهور و بیداد در دستگاه همایون به وجود آمده است.

در حقیقت کل آلبوم همان قطعه‌ی "زمستان است" را با شعر مشهور مهدی اخوان‌ثالث با مطلع "سلامت را نمی‌خواهند پاسخ گفت، سرها در گریبان است" بسط می‌دهد و در میان آواز قطعات موسیقی بی‌کلام را هم جا می‌دهد.

بی‌ تو به سر نمی‌شود

آلبومی که سال ۱۳۸۱ منتشر شد و محمدرضا شجریان آواز آن را خواند. این آلبوم هم در دستگاه نواست که دستگاه محبوب حسین علیزاده است. باز هم کیهان کلهر نوازنده‌ی کمانچه بود و همایون شجریان در نقش هم‌خوان و نوازنده‌ی تنبک ظاهر شد. بعد از یک مقدمه‌ی موسیقی در دستگاه نوا آلبوم با قطعه‌ی "بی‌همگان به سر شود بی تو یه سر نمی‌شود" از سروده‌های مولانا آغاز می‌شود.

غزلی از حافظ و شعری از باباطاهر هم در بیات کرد خوانده می‌شود. آلبوم "بی تو به سر نمی‌شود" نامزد دریافت جایزه‌ی گرمی شد. اما موقع برگزاری کنسرت‌های این آلبوم در آمریکا به دلیل مشکل روادید مانع حضور حسین علیزاده شدند!

در همان قطعه‌ی "بی تو به سر نمی‌شود" به چیره‌دستی حسین علیزاده در نواختن تار یکی از بهترین آوازهای شجریان را هم می‌شنویم.

به تماشای آب‌های سپید

آلبوم "به تماشای آب‌های سپید" که همکاری مشترک حسین علیزاده و ژیوان گاسپاریان بود سال ۱۳۸۲ توسط نشر هرمس منتشر شد و نامزد دریافت جایزه‌ی گرمی بهترین آلبوم موسیقی ملل هم شد. از میان هفت قطعه‌ی این آلبوم آهنگسازی و تنظیم قطعات شش قطعه برعهده‌ی حسین علیزاده بوده است. آوازهای این آلبوم به زبان‌های فارسی و ترکی و ارمنی است و به نوعی گفت‌وگوی موسیقایی میان دو ملت است.

گاسپاریان در این آلبوم دودوک می‌نوازد و علیزاده ساز ابداعی شورانگیز که تلفیقی از سه تار و تار و تنبور است. تنوع قطعات این آلبوم زیاد است از قطعه‌ی "ساری گلین" بگیرید که جزو قطعات فولکلور ارمنستان است تا قطعه‌ی جدید و کاملا متفاوت "ماما" که ساخته‌ی گاسپاریان است.

آلبوم "به تماشای آب‌های سپید" شاهدی است بر ذهن باز و سیال موسیقایی علیزاده که جزو معدود هنرمندان موسیقی سنتی است که می‌تواند خارج از قالب‌های موسیقی ایرانی با بقیه‌ی آهنگسازان جهان همکاری کند.

غمنومه‌ی فریدون

آخرین اثر حسین علیزاده که سال ۱۳۹۶ منتشر شد و یک آلبوم متفاوت بود و باز نشان از این داشت که حسین علیزاده چه‌قدر علاقمند به فعالیت در قالب‌های متفاوت است. "غمنومه‌ فریدون" در حقیقت یک کتاب صوتی است که چهره‌های سرشناسی چون صابر ابر، فرهاد اصلانی، امیر جعفری، حبیب رضایی، آیدا سرکیسیان (شاملو)، سیامک صفری، ژاله علو، فاطمه معتمد‌آریا و زنده‌یاد مرتضی‌ احمدی در آن نقش‌خوانی می‌کنند.

نویسنده و کارگردان این اثر پیمان قدیمی است. "غمنومه‌ی فریدون" در حقیقت رجعتی به ادبیات کوچه است. قدیمی می‌خواست داستانش را با آثار انتخابی از حسین علیزاده به صورت کتاب صوتی منتشر کند اما حسین علیزاده که به این پروژه علاقمند شده بود ابراز تمایل می‌کند که موسیقی جدید برای آن بسازد.

باز هم خلق قطعات موسیقی شنیدنی در فضایی که با تجربه‌های قبلی حسین علیزاده متفاوت است.