موسیقی با هفت روش سامورایی/بررسی اجمالی سیر تحولات موسیقی معاصر از خاستگاه‌ها تا امروز

صدای موسیقی تغییر کرده یا مدت‌هاست موسیقی، صدای متفاوتی از آنچه قبلا می‌داد می‌دهد

ایران‌آرت، سهند آدم‌عارف: مدت‌ها می‌شود که در موسیقی معاصر مرز میان «موسیقی» و «چیدمان متوالی اصوات» درهم شکسته و بسیاری از آهنگسازان وقتی قطعه‌ای می‌نویسند، علاوه بر پارتیتور و نت‌نویسی کلاسیک قطعاتی که قرار است اجرا شوند، دستور صحنه یا موسیقی‌نامه هم ضمیمه‌اش می‌کنند. خوب این یعنی چه؟ معنایش این است که صدای موسیقی تغییر کرده یا مدت‌هاست موسیقی، صدای متفاوتی از آنچه قبلا می‌داد می‌دهد پس حرکت از خلق ساختارهای هارمونیک و کنترپوانتیک به سمت چیدمان‌هایی از اجراهای متنوع  صوتی میل کرده است و در زمان خلق قرار است به همه مشخصات اجرای صوتی فکر شود در حالی که ممکن است، در زمان اجرا وضعی دیگرگون ایجاد شده و از همه آنچه در موسیقی‌نامه از پیش طراحی و نشانه‌گذاری شده، فراروی شود.

در ادامه قرار است به خاستگاه‌های موسیقی پست‌مدرن و دگرگون‌شدن عالم موسیقی به دست موسیقیدان‌های برجسته بپردازیم و سیر این تطورات و دگرگونی‌ها و عبور از شکل و شمایل فخرفروشانه موسیقی کلاسیک و میل به چیدمان خلاقانه متوالی اصوات را در یادداشت‌هایی دنباله‌دار بررسی کنیم.    

مسیان؛ جویس و نطفه‌ای که باز هم در فرانسه بسته می‌شود

اولیویه مسیان، آهنگساز فرانسوی متولد 1908 میلادی، نقطه عطفی در تاریخ موسیقی به شمار می‌آید. او راه را برای پست‌مدرنیست‌های آتی می‌گشاید. او در سیر آزاد خود با تقلید از آواز پرندگان به تصنیف آثاری اقدام می‌کند. قطعه «بیداری پرندگان»(1953 میلادی) برای پیانو و ارکستر، «پرندگان بومی»(1959 میلادی) برای پیانو و ارکستر مجلسی و «کاتولوگ پرندگان»(1958) از این سری هستند.

این برای نخستین بار است که بینامتنیت به موسیقی راه می‌یابد و موسیقی مستقیما به ادبیات ارجاع می‌دهد و با آن گفت‌و‌گو می‌کند به این دلیل ساده که بسیاری آغاز مسیر قطعات مربوط به پرندگان یعنی بیداری پرندگان را در ارتباط با پایان مسیر کتاب دشوار و بغرنج «بیداری فینگان‌ها» اثر سترگ جیمز جویس، نویسنده ایرلندی می‌دانند حال آنکه خود مسیان هرگونه ارتباطی با این اثر را به کلی نفی می‌کند. شاید این نطفه‌ «موسیقی پست‌مدرن» باشد که در حال شکل گرفتن در فرانسه است.

اشتوکهاوزن، بولز و دوستان  

اشتوکهاوزن، بولز و دیگران بسیار از مسیان می‌آموزند. کارل هاینس اشتوکهاوزن، آهنگساز جنجالی آلمانی متولد 1928 میلادی و یکی از اصلی‌ترین ابداع‌کنندگان موسیقی الکترونیک است. اشتوکهاوزن در دوران اولیه کار خود تحت تاثیر وبرن و شیوه 12 نتی او، آثاری را در این زمینه به وجود می‌آورد که موجب پدیدآمدن دگرگونی‌هایی در ورلد میوزیک می‌شود. اشتوکهاوزن از سال 1956 به بعد به آزمون‌های دیگری در موسیقی اقدام کرد که در آنها تلفیق اصوات ضبط شده بر روی نوار مغناطیسی با انواع گوناگون موسیقی، ویژگی تازه‌ای به کارش می‌بخشید. این تجربیات به مثابه یک پروژه برای الکتروآکوستیک به انضمام نور و رنگ ساخته شده بودند و شباهت عجیبی را به موسیقی راک القا می‌کردند. این موسیقی‌دان عصیان‌گر، قطعه «گروه‌ها» را برای سه ارکستر با سه رهبر، «بازی شطرنج» برای 4ساز، «مس زمان» برای 5ساز، «تماس‌ها» برای نوار مغناطیسی، پیانو و پرکاشن؛ و «تضادها» برای ارکستر مجلسی تصنیف و تنظیم کرد.

«پی‌یر بولز هم از طرفداران اصلاحات و ایجاد امکانات جدید در موسیقی بود. او در سال 1960 میلادی که نقطه اوج پذیرش موسیقی مدرن از سوی محافل علمی موسیقی بود می‌گوید که دیگر امکان تصنیف اثر با روش‌های اجرای سنتی ملودی، ریتم و هارمونی به پایان رسیده است و البته این نخستین بار نیست که چنین نظری ابراز می‌شود و پیش از او، استراوینسکی و دیگرانی هم به چنین نظری اندیشیده‌اند. بولز متولد 1922 در فرانسه بود و برای کسب مهارت‌های لازم نزد مسیان و رنه لایب‌ویتز می‌رود و تجربیات قابل توجهی از استراوینسکی و مسیان در تکنیک نوین «دوده کافونیزم» کسب می‌کند و شیفته آثار آنتوان وبرن شاگرد نامدار شوئنبرگ می‌شود. بولز از پیروان و گسترش‌دهندگان روش‌های تکنیک 12 نتی برای ارگانیزه، در خویشاوندی‌ها و بافت‌های ریاضی ریتم‌ها، ولوم و... به شمار می‌آید. قطعات «پتک بدون استاد» برای کنترآلتو و ارکستر مجلسی و «چین در چین» برای ارکستر به همراه سوپرانو، «پرتره‌ای از مالارمه» برای سوپرانو و ارکستر، از آثار برگزیده قرن بیستم محسوب می‌شوند»... ادامه دارد...

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع  و مآخذ:

سامانی راد، کیوان - برگزیده‌های یک قرن موسیقی کلاسیک و مدرن - مجله گلستانه؛ شماره 12 (3 صفحه - از 16 تا 18) – دی‌ماه 1378

بورلی، مایکل - ایدوئولوژی و موسیقی پست‌مدرن و سیاست‌های چپ - ترجمه : آروین صداقت‌کیش - نشریه نقد نو شماره 13

مه‌آبادی،بهمن – پست‌مدرن و موسیقی - مجله هنر شماره 25 (32 صفحه - از 105 تا 136)  -  تابستان 1373

دی‌کریمر، جاناتان - چرا آهنگسازان امروز موسیقی پست مدرن می‌نویسند؟ - مترجم: کیوان میرهادی

پرنیان، ماندانا – زبان‌های هنری روح زمان - سوره اندیشه شماره 56 و 57 - بهمن و اسفند 1390

پاکباز ، رویین –( 1351 )- بررسی هنری و اجتماعی امپرسیونیسم - تهران - انتشارات تالار ایران ( قندریز).

کیمی ین ، راجر –( 1382) - درک و دریافت موسیقی –ترجمه حسین یاسینی –  تهران - نشر چشمه

منصوری ، پرویز-( 1379 ) - تئوری بنیادی موسیقی – تهران نشر کارنامه

  میرهادی ، کیوان (1380) -موسیقی از الف تا ی - تهران - نشر تنویر

هاوزر ، آرنولد. تاریخ اجتماعی هنر ( جلد سوم - چهارم ) - ترجمه  امین مؤید. انتشارات چاپخش

 هودیه ، آندره ( 1380 ) – فرم های موسیقی – تر جمه محسن الهامیان – تهران - نشر دنیای نو 

امانی، مجید -  سمفونی شماره 2 (تهران)، بازنمایی مفهوم مدرنیزم شهری- مجموعه مقالات سمینار «بازنمایی فضاهای شهری در هنر و ادبیات» -  موسسه نشر شهر – تیر 1392

. Christa Burger, "The Disappearance f Art: The Postmdernism Debate in the U.S.” _Tels_۶۸ Summer ۱۹۸۶

سلطانی، پیمان - نیروهای منفی موسیقی پست‌مدرن : یادداشتی به مناسبت کنسرت گروه کامه راتا – روزنامه شرق - 16/2/85

گریفیث، پل -  یک قرن موسیقی مدرن – مترجم: کیوان میرهادی - ناشر: افکار - 1386

[سهند آدم عارف، شاعر و روزنامه‌نگار است. از او پیش‌ترها کتاب شعر «پا» منتشر شده و اخیراً نیز کتاب شعر «غروب پاییزی همچو الاغ می‌آمد» در نشر نصیرا درآمده است. آدم عارف، یکی از دبیران تحریریه روزنامه «صبا»ست و چندسالی است به صورت تخصصی برای موسیقی خبرنگاری می‌کند.
او قرار است در «پنجشنبه‌ها با موسیقی» برای ایران‌آرت، از خاستگاه‌های موسیقی پست‌مدرن و دگرگون‌شدن عالم موسیقی به دست موسیقیدان‌های برجسته بنویسد.]