برترین هنرمندان قرن ۲۱ معرفی شدند/ ۸ هنرمند ایرانی در کنار آرتیست‌های نامدار جهان

آرت‌پرایس و فیاک، مهمترین مراجع مارکت هنر جهان فهرستی از 1000 هنرمند برتر قرن 21 را منتشر کردند که هشت هنرمند ایرانی هم در این فهرست مشاهده می‌شود.

ایران آرت: آغاز قرن بیست و یکم با افزایشی معنا‌دار در تقاضا برای هنر معاصر (Contemporary art) همراه بود. قیمت آثار معاصر خیلی سریع از همان اوایل این قرن رو به افزایش گذاشت و گردش مالی 100 میلیون دلاری این دسته آثار در اوایل سال 2000، به گردشی دو میلیارد دلاری در سال 2020 رسید. ظرف بیست سال، هنرمندان معاصر در راس هرم مارکت هنر قرار گرفتند و قدر و قیمتی افزون را تجربه کردند. هر چند رشد مارکت هنر معاصر مرهون درخشش چهره‌های محبوب هنر امریکا بود اما در این بین توزیع وسیع مارکت هنر چین هژمونی امریکا را در هنر معاصر درنوردید.

هر سال ماه اکتبر، "آرت‌پرایس" - مهم‌ترین مرجع مارکت هنر جهان- در کنار "فیاک" – موسسه نمایشگاه‌های بین‌المللی پاریس- گزارشی را منتشر می‌کنند که متر و معیاری مهم برای تحلیل و بررسی وضعیت هنر معاصر جهان، از دو جنبه اقتصادی و هنری است. این دو مرجع هر سال فهرستی از 500 هنرمند برتر جهان منتشر می‌کنند که همواره نام‌هایی ایرانی نیز در این فهرست مشاهده شده است. سال گذشته در فهرست ۵۰۰ هنرمند برتر جهان، نام شش هنرمند ایرانی شامل فرهاد مشیری در رتبه 167، کوروش شیشه‌گران در رتبه 258، رضا درخشانی در رتبه 329 و وای.زی. کامی (کامران یوسف‌زاده) در رتبه 355، علی بنی‌صدر در رتبه 356 و شیرین نشاط در رتبه 499 به چشم می‌خورد.

امسال "آرت‌پرایس" و "فیاک"، فهرستی از 1000 هنرمند برتر قرن 21 را منتشر کردند که هشت هنرمند ایرانی هم در این فهرست مشاهده می‌شود.

آن گونه که روزنامه اعتماد گزارش داده در رتبه‌بندی فهرست 1000 هنرمند برتر قرن 21، فرهاد مشیری در رتبه 124، شیرین نشاط در رتبه 201، علی بنی‌صدر در رتبه 355، رضا درخشانی در رتبه 399، کوروش شیشه‌گران در رتبه 487، افشین پیرهاشمی در رتبه 605، صداقت جباری در رتبه 901 و رکنی حائری‌زاده در رتبه 943 قرار دارند.

"آرت‌پرایس" به عنوان منتشرکننده این فهرست، نقشی راهبردی در ارایه بانک اطلاعات هنرمندان دنیا دارد. چیزی که اهمیت این فهرست را نشان می‌دهد این است که این 1000 هنرمند از بین بیش از ٥٠٠ هزار هنرمند فعال در سراسر جهان انتخاب شده‌اند. این موسسه اطلاعات موردنیاز برای این رتبه‌بندی را از طریق موسسات اصلی حراج، گالری‌های دنیا و مجموعه‌داران تهیه می‌کند.

"آرت‌پرایس" با دسترسی به اطلاعات و تصاویر بیش از صد ‌میلیون اثر هنری از سال ١٧٠٠ میلادی به این سو به تحلیل‌های دقیق خود در عرصه هنر شهرت دارد. در صدر این رتبه‌بندی نام‌های ژان میشل باسکیه، جف کونز، دیمن هرست، کریستوفر وول، زِنگ فِنژی، ریچارد پرینس، پیتر دویگ، ژانگ شیائوگانگ، یوشیتومو نارا و کیت هرینگ قرار دارد.

اعتماد نوشت براساس این گزارش، فرهاد مشیری در بین هنرمندان معاصر ایرانی هنرمندی است که آثارش بیشترین فروش را در حراج‌ها داشته است. بیشترین قیمت چکش‌خورده برای فروش اثری از این هنرمند نئوپاپ ایرانی، یک میلیون دلار بوده است و مجموع 128 اثر فروش‌رفته از او حد فاصل دو دهه گذشته ارزشی برابر با 24 میلیون دلار داشته است. نام او در سال 2019 هم در رتبه 167 فهرست 500 هنرمند برتر جهان قرار داشت که این رتبه در فهرست هزار هنرمند برتر به 128 ارتقا پیدا کرده است.

 در رتبه بعدی شیرین نشاط قرار دارد که مجموعا 548 اثر از او به مبلغ 8/13 میلیون دلار فروخته شده و گرانبهاترین اثرش 269 هزار دلار به فروش رفته است.

سومین هنرمند ایرانی این فهرست، علی بنی‌صدر است که مجموعا 27 اثر از او به مبلغ 5/6 میلیون دلار به فروش رفته. بالاترین رقمِ فروش رفته برای یک اثر او، 557 هزار دلار بوده است.

چهارمین هنرمند رضا درخشانی است که 84 اثر او به قیمت 6/5 میلیون دلار فروخته شده و گران‌ترین اثرش 274 هزار دلار بوده است.

در جایگاه بعدی، کوروش شیشه‌گران قرار دارد که 50 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش 3/4 میلیون دلار بوده است. بالاترین رقم فروش‌رفته برای یک اثر او، 333 هزار دلار بوده است.

 در جایگاه بعدی، افشین پیرهاشمی قرار دارد که 42 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش 1/3 میلیون دلار بوده است. بالاترین قیمت چکش‌خورده برای تابلوهای او 554 هزار دلار بوده است. رتبه هفتم هم در اختیار صداقت جباری است که 20 اثر او به قیمت 8/1 میلیون دلار در حراج‌ها خریداری شده و 433 هزار دلار، گرانبهاترین اثر فروخته‌شده اوست. در رتبه هشتم هنرمندان ایرانی نام رکنی حائری‌زاده به چشم می‌خورد که که 43 اثر از او در حراج‌ها فروخته شده و مجموع قیمت آثارش 7/1 میلیون دلار بوده است. بالاترین قیمت چکش‌خورده برای تابلوهای او 221 هزار دلار بوده است.

همه سود حاصل از فروش این آثار البته به جیب هنرمند نمی‌رود. درصد بسیار این مبالغ، بنا به عُرف دنیای هنر به مجموعه‌داران و فروشندگان می‌رسد که اثری از این هنرمندان را در حراج‌های مختلف عرضه کرده‌اند. به زبان ساده، این رقم‌ها به جیب صاحب اثر می‌رود. در موارد اندک شخص هنرمند، صاحب اثر است و در اغلب موارد صاحبِ اثر مجموعه‌داران و گالری‌داران هستند.

شاخص قیمت آثار این هنرمندان از حراج‌های لندن، دوبی، پاریس و تهران به دست آمده است. حراج‌های خارج از این منطقه معمولا در لندن برگزار می‌شود که گاهی اوقات رکورد فروش‌های جدیدی در آن به جا گذاشته می‌شود. حراج‌های دوبی و لندن معمولا محل خوبی برای عرضه آثار گرانبها و فروش آثار با قیمت‌های نجومی است. زمانی نیویورک نیز فرصت خوبی به شمار می‌آمد اما از سال٢٠١٠ نقش چندان پررنگی از این حیث ایفا نمی‌کند. برخی هنرمندان ایرانی که در حراج‌های دوبی حضور مستمری داشته‌اند، شاخص قیمت فروش بیشتری را از آن خود کرده‌اند. نکته قابل‌توجه اینکه حراج‌هایی که تا پیش از این در دوبی برگزار می‌شدند، تلاش خود را می‌کنند تا بتوانند فرصت و محلی برای رشد هنرمندان خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس باشند. حراج تهران نیز هم اینک یکی از حراج‌های قدرتمند منطقه خاورمیانه به حساب می‌آید که هرچند بین‌المللی نیست و تنها روی هنرمندان ایرانی تمرکز دارد؛ بااین‌حال فروش‌هایش مورد استناد موسسات و مراجعی چون آرت پرایس و فیاک قرار می‌گیرد.

در گزارش آرت پرایس در تحلیل شرایط بازار هنری ایرانیان چنین آمده است: "مسائل اجتماعی و چالش‌های جامعه مدرن ایران، از جمله موضوع‌های آثار هنری هنرمندان ایرانی بوده است. آثار این هنرمندان که غالبا در امریکا و امارات به نمایش گذاشته می‌شوند، نشان‌دهنده زندگی روزانه و فضای سیاسی- اجتماعی ایران هستند، درعین‌حال که در آنها تلاش شده با تعصبات و ذهنیتی که در غرب در قبال ایران وجود دارد، مقابله کنند".

در ادامه گزارش می‌خوانیم: "همان‌طورکه جو حاکم بر ایران میان سنت و مدرنیته مانده است، هنرمندان ایرانی نیز شوق خلاقانه خود را با ادای احترام به سنت، ترکیب می‌کنند. آثار آنها که ریشه در تاریخ دارد و به ‌نوعی آگاهی سیاسی می‌دهد، در موزه‌های بانفوذی چون موزه مدرن تیت لندن، مرکز فرهنگی هنری ژرژ پمپیدو در پاریس و گوگنهایم در نیویورک توجه‌ها را به خود جلب کرده‌اند؛ ‌به‌طوری‌که این موزه‌ها مشتاق به نمایش آثار جدید این هنرمندان هستند و گالری‌های هنر، خانه‌های حراج، مجموعه‌دارها و دیگر عوامل دنیای هنر نسبت به آثار این هنرمندان کنجکاوی زیادی نشان می‌دهند".

مبنای آرت پرایس و فیاک برای این رتبه‌بندی، حجم فروش آثار هنرمندان، حدفاصل ژانویه 2000 تا تا سی‌ام ژوئن 2020 بوده است و درعین‌حال بیشترین رقمِ حاصل از چکش‌خوردن آثار این هنرمندان هم در این رتبه‌بندی دخیل بوده است. در صدر فهرست 1000 هنرمند برتر قرن 21، نام چهره مشهور هنر امریکا، ژان میشل باسکیه، به چشم می‌خورد. باسکیه با حجم کلی فروش 2/1 میلیارد ‌دلار در حراج‌های بین‌المللی، پرفروش‌ترین هنرمند معاصر جهان طی دو دهه گذشته محسوب می‌شود. باسکیه (زاده ۲۲ دسامبر ۱۹۶۰ - درگذشته ۱۲ آگوست ۱۹۸۸) اولین نقاش امریکایی- آفریقایی‌تبار بود که به شهرت بین‌المللی رسید. او ابتدا به عنوان یک هنرمند گرافیست در نیویورک و بعد در دهه ۱۹۸۰ به عنوان یک هنرمند سبک نئواکسپرسیونیسم مشهور شد. او در ۲۷ سالگی در بی‌پولی درگذشت؛ درحالی‌که نقاشی‌هایش الهام‌بخش هنرمندان نوگرا بود و به قیمت‌های گران فروخته می‌شد.

بنا به گزارش آرت پرایس هم‌اکنون مارکت هنر معاصر 15 درصد از گردش مالی مارکت هنر جهان را در اختیار دارد. این در حالی است که این درصد در سال 2000 تنها 8/2 درصد بود. در این بین هنر خاورمیانه روز به روز در حال رشد و دگرگونی است. بین سال‌های ٢٠٠۶ تا ٢٠٠٨ حراج‌های بزرگی که در خاورمیانه برگزار شدند، خصوصا حراج سال ٢٠٠۶ کریستیز در دوبی، باعث شدند هنر خاورمیانه و ایران بیش از گذشته به عرصه‌های جهانی راه پیدا کند. مجموع فروش حراج کریستیز دوبی در آوریل ٢٠٠٨ رکورد جدیدی در تاریخ حراج‌های خاورمیانه (بخش هنر مدرن و معاصر) برجای گذاشت. به نظر می‌رسد علاقه بین‌المللی به آثار هنرمندان خاورمیانه و خصوصا ایرانی‌ها و عرب‌ها رو به رشد است و این موضوع بسیارمهمی است؛ از آن رو که بسیاری از این هنرمندان در دهه‌های گذشته فرصت ارایه آثار خود را در عرصه جهانی نداشته‌اند. قطعا در آثار هنرمندان ایرانی، رگه‌هایی از کیفیت و عظمت وجود دارد که این‌چنین مورد تحسین و توجه منتقدان، کارشناسان، مجموعه‌داران و خریداران اروپا، امریکا و سایر نقاط دنیا قرار گرفته است.