زنان در نقش اول / از گریلا گرلز تا دختران ایرانی و رکورد 2/7 میلیون دلاری / آیا نقاشان زن به رکورد سپهری می رسند؟
نگاهی به حضور زنان در بازارهای هنری
یک -
گران ترین نقاشان دنیا را جستجو کنید، دریغ از نام یک زن؛ راستش این واقعیت بیرونی ست و از آن گریزی نیست؛
حتی اگر مثلا گروهی به نام گریلا گرلز( دختران پارتیزان) در دهه ۱۹۸۰ در نیویورک پرچم تبعیض علیه زنان هنرمند را برافرازد و سالهای سال فعالیت های منسجمی برای شرمنده کردن جو حاکم بر جامعه هنری انجام دهد تا شاید ورق را در بازار هنر برگرداند؛
تمام آن مبارزات با ماسک های گوریل وار هم نتوانست نام یک زن را به فهرستگان گران قیمت ترین آثار هنری دنیا وارد کند، هم اکنون هم سرچ کنید ویکی پدیا به شما لیستی کاملا مردانه تحویل می دهد.
دو -
اما تیتر این مطلب، نکته گزافی ندارد، روزگاران کلاسیک، زنان سوژه پرفروش نقاشی ها بودند، در عصر مدرنیسم زنان نقاش پرشمارتری پشت بوم ها ایستادند اما جولان بزرگ زنان هنرمند در عصر معاصر آغاز شد، زنان نقش اول معادلات هنری هستند: از تجارت هنر تا گالری داری و البته خلق آثار هنری که پرشمارتر از همیشه در صحنه حاضرند.
سه -
در ایران هم نقاشی برای زنان از موج نوی این هنر در کشورمان حوالی دهه 40 خورشیدی جدی شد؛ نام ها در این وادی بسیار است، مانند مریم جواهری که اکنون 90 ساله است و در امریکا زندگی می کند و یا مثلا خانم گلاره آبکار که هم نسل و هم سبک محمود فرشچیان است؛ اما از زنان تحصیلکرده که بیش از نیم قرن نقاشی مدرنیستی انجام دادند و هم گام مردان هم عصر خود به آفرینش آثار هنری همت گماشتند، می توان به بهجت صدر و منصوره حسینی اشاره کرد که به لطف نگاه تیزبین موزه هنرهای معاصر در دولت اصلاحات، نمایشگاهی جامع از تلاش های شان را به تماشا درآمد؛ حوالی سال 1382؛ دکتر علیرضا سمیع‌آذر، مدیر آن روزهای موزه هنرهای معاصر تهران می گوید قرار بود ایران درودی هم ضلع سوم این نمایشگاه باشد که نشد؛ او یادآوری کرد این زنان فرهیخته نقاش، مایه مباهات ایران در سراسر خاورمیانه بودند زیرا آن روزگاران کم تر زنی در منطقه شغلش Artist بود؛ سمیع آذر می گوید بانویی که باید برایش یک نمایش انفرادی می گذاشتیم منیر فرمانفرمائیان بود که بی پولی آن دوران دولت ما را ناکام گذاشت."
چهار-
وقتی جمعه 28 مهر 1391 هر پنج جایزه برتر چهارمین دوسالانه نقاشی دامون فر را دختران نقاش زیر 25 سال از آن خود کردند، رسانه ها خبر دادند" هنر ایران زنانه می شود" حال آنکه از موج چنین تحولی یک دهه گذشته بود؛ گالری های تهران به عنوان نهادی ترین بخش هنرهای تجسمی با نام های معصومه سیحون، لیلی گلستان... و بسیار نام های زنان توانمند دیگر پیوند خورده بود، دانشکده های هنری و نیز مراکز آموزش هنر در تسخیر دختران بود و در آفرینش های هنری به شهادت نمایشگاه هایی که بر پا می شد سهم زنان و مردان برابری می کرد.... این داستان این روزها هم ادامه دارد.
پنج -
اما در ایران هم رکورد پرفروش ترین هنرمندان از آن مردان است :در نقاشی سهراب سپهری، در مجسمه پرویز تناولی و در عکس عباس کیارستمی از رقبای زن خود فاصله ای بسیار دارند، مولفه های بازار می گوید از آنجا که تقاضا برای خرید آثار زنان هنرمند چندان متنوع و پرشور نیست، نمی توان توقع داشت در کوتاه مدت اتفاق خاصی بیفتد؛ اما وقتی به رشد تصاعدی و خیره کننده هنرمندان زن در دو دهه اخیر دقت کنیم ناگزیر باید به بازار هنر هشدار دهیم این پتانسیل را دستکم نگیرد؛ دو نکته این احتمال را تقویت می کند : رصد فروش های زنان در شش دوره حراج تهران و جولان زنانی که به مرز نیم میلیاردی خود را رسانده اند و نیز دختران نقاشی که بعید نیست به بالای یکصد میلیون تومان سر بسایند.
شش -
وقتی هفتم آبان 1392 نقاشی انتزاعی نه چندان چشمگیری از " فهر النسا زید" هنرمند فقید ترکیه ای در پانزدهمین کریستیز دبی، دو میلیون و ٧٠٠ هزار دلار چکش خورد و در یک قدمی پرویز تناولی، رکورد دوم گران ترین هنرمند خاورمیانه را از آن خود کرد نگاهها به سوی ایران برگشت؛ همه می دانند ایران هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی بیشترین هنرمند زن در منطقه را دارد و باید سونامی تازه ای از بازار هنر با محوریت زنان هنرمند ایران را به انتظار نشست.
- این یادداشت در روزنامه دنیای اقتصاد در پرونده " بازار زنانه هنر" پنجشنبه 16 دی به چاپ رسیده است.
