نقاشی با شن و هنرمندانی که در این عرصه پیشگام شدند/ از ظهور مرد شنی تا خلاقیت فاطمه عبادی
نقاشی با شن روی سطوح روشن و شیشه‌ای هنری است که قدمت آن در جهان به کمتر از نیم قرن پیش برمی‌گردد و شاید بشود گفت برنده مسابقه عصر جدید یکی از کسانی است که آن را در ایران معرفی کرد.
ایران آرت: این روزها بعد از اعلام برنده نهایی "عصر جدید" بسیاری این سوال برای‌شان مطرح شده است که نقاشی بر روی شن چیست و اصلا می‌توان این سبک از نقاشی را هم جزو هنرهایی که در حال حاضر وجود دارد به حساب آورد؟
به گزارش ایرنا، اسناد و شواهد نشان می‌دهند از گذشته‌های بسیار دور و حتی در بین قبایل بدوی نقاشی بر روی شن یا ساخت مجسمه از شن‌های ساحلی و بیابانی مرسوم بوده است؛ اما نقاشی با شن روی سطوح روشن و شیشه‌ای هنری است که قدمت آن به کمتر از نیم قرن پیش برمی‌گردد. هنرمند با استفاده از شن مجموعه‌ای از تصاویر را ایجاد و با استفاده از یک پروژکتور و دوربین انیمیشن تولیدی خود را روی پرده به نمایش درمی‌آورد.
گفته می‌شود کارولین لیف، دانشجوی دکتری هنر دانشگاه هاروارد اولین کسی بود که با این تکنیک پا به دنیای این هنر گذاشت و پیشگام آن شد. او در سال ۱۹۶۸ اولین فیلم خود را با استفاده از این ابزار با عنوان پیتر و گرگ روی صحنه برد. کارولین با ریختن شن روی یک جعبه نورانی و دستکاری آن فریم‌های مدنظر خود را ساخت و آن را به عنوان پایان‌نامه خود ارائه کرد.
ظهور مرد شنی
در سال ۱۹۷۰ نیز الی نویز، یکی دیگر از دانشجویان هاروارد با استفاده از همین تکنیک "مرد شنی" را ساخت و در سال ۱۹۷۴ نیز "الفبای شن" را در سطح آموزشی در یک برنامه تلویزیونی برای رده سنی کودکان به نمایش گذاشت.
کو هودمن، هنرمند هلندی-کانادایی هم در سال ۱۹۷۷ برنده جایزه اسکار فیلمی شد که با این روش ساخته شد و "قلعه شن" نام داشت. اما هنرمندان دیگری نیز بودند که به صورت حرفه‌ای این هنر را ادامه دادند و آن را به بلوغ رساندند. فرانک کاکو، هنرمند مجارستانی که متولد ۱۹۵۰ بود در سال ۱۹۸۲ نیز با استفاده از این سبک توانست هنرمند برگزیده مجارستان شود و بعد از آن در فنلاند، فرانسه، اسپانیا و بلژیک کارگاه‌های آموزشی را با هدف ترویج نقاشی با استفاده از شن به راه انداخت.
فیلم‌های کوتاهی که کاکو با استفاده از این تکنولوژی ساخت توانستند جوایز متعددی را از آن خود کنند. او جایزه بهترین فیلم کوتاه را در جشنواره برلین، جایزه هیات داورات برای فیلم کوتاه در جشنواره کن و جوایز بی‌شمار دیگری را از آن خود کرده است.
کو هودمن، هنرمند هلندی-کانادایی که در بالا به آن اشاره شد در زمان اشغال هلند در آلمان متولد و توانست از سال‌های سخت و گرسنگی سختی که باعث مرگ بسیاری از ساکنان آمستردام شد جان سالم به در برد. او در سال‌های بعد از آنکه هنر انیمیشن و فیلم‌سازی را برای خود برگزید، جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه انیمیشن را هم کسب کرد.
انیمیشن او چیزی نبود جز ساخت مجموعه‌ای از موجودات عجیب و غریب با استفاده از شن و ماسه. بعد از آن او توانست جوایز متعدد دیگری را نیز برای این هنر خود کسب کند و در عین حال دوره‌های آموزشی سختی را برای ترویج این هنر برگزار کرد.
خلق نقاشی‌های خیره‌کننده با شن
الکساندرا کونوفلاس کایا، دیگر هنرمند قدرتمند این عرصه در سال ۱۹۸۶ در زودینو مینسک بلاروس متولد شد. او در سال ۲۰۰۴ هنر شنی را در دستور کار خود قرار داد و در کاخ ریاست جمهوری این کشور در شب سال نو یک برنامه هنری را اجرا کرد و همین باعث محبوبیت هنر او و برجسته شدن‌اش در میان هنرمندان این کشور شد. او در پکن، فرانسه، مسکو، ورشو، مینسک، ژنو، بخارست، کراکوف، ونکوور، استانبول، پراگ و بسیاری از شهرهای دیگر جهان حضور یافته و با استفاده از ابزار شن نقاشی‌های ارزنده‌ای را خلق کرده است.
کارولین لیف دیگر هنرمند مطرح بین‌المللی این حوزه در ۱۲ اوت ۱۹۴۶ در واشنگتن به دنیا آمد. او که اصلا قصد ورود به دنیا هنر را نداشت و می‌خواست معماری بخواند به ناگاه در یک کلاس انیمیشن نام‌نویسی کرد. او بعدها از همین کلاس به یکی از بزرگ‌ترین هنرمندان نقاشی با شن و ماسه دنیا تبدیل شد که توانست جوایز بسیار زیادی را در این حوزه از آن خود کند.
او با تولید پیتر و گرگ در دانشگاه هاروارد بورسیه و پیشگام این هنر مدرن شد. او دکترای خود را از هاروارد گرفت و سال‌های متمادی در کانادا رییس انجمن هنرهای خلاق بود. کارولین از تکنیک شن و ماسه روی سطح شیشه نورانی داستان‌هایی بسیار ساده و حکایت‌های ادبی خلق می‌کرد. داستان‌های او دارای شخصیت‌های مختلف و موضوعات اجتماعی و به روز بود و آن‌طور که خود او می‌گوید پیش از آنکه هنرمند شنی باشد داستان‌نویس ماهری است.
کارولین در فاصله ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۲ چهل جایزه برتر جهانی را در این حوزه از آن خود کرده است. جایزه ویژه امیلی رینود فستیوال هنرهای انیمیشن در سال ۱۹۷۵، جایزه فستیوال فیلم استرالیا در سال ۱۹۷۶، فستیوال اوتاوا در ۱۹۷۶، جایزه بزرگ رقابت در آمریکا تنها بخشی از جوایز این هنرمند بزرگ شنی هستند.
زنده شدن پدیده‌ای نوظهور در ایران
در ایران اما این هنر سابقه چندانی ندارد و نمونه‌های رسمی ثبت شده زیادی از آن موجود نیست و شاید باید گفت فاطمه عبادی برنده و نفر اول دوره نخست مسابقه "عصر جدید" را که از شبکه سوم سیما روی آنتن رفت باید یکی از کسانی بدانیم که توانست این هنر را در ایران معرفی کند. او با اجرای چهار نمایش توانست رای اول این دوره از مسابقات را از آن خود کند. البته در سال ۱۳۸۴ بزرگ‌ترین فرش شنی دنیا در سواحل خلیج فارس توسط جوانان ایرانی ساخته شد؛ اما سبک آن اگر چه نقاشی روی شن بود که البته با سبک مورد بررسی ما در این گزارش متفاوت است آنقدرها نتوانست بر سر زبان‌ها بیافتد. اما این روزها همه از هنری حرف می‌زنند که فاطمه عبادی توانست در مقابل جعبه جادو به خوبی به نمایش درآورد و بسیاری را مجذوب این هنر کرد. به طوری که شاید برخی علاقه پیدا کردند تا این رشته را که جزو هنرهای تجسمی محسوب می‌شود را یاد بگیرد و بر روی میز شیشه‌ای هنرشان را در معرض نمایش قرار دهند.
