کوهی در ایران که پیامبران بر آن پای گذاشته‌اند
ایران آرت: از پشت گردنه مه‌آلود حیران و با گذر از تونلی که در عمق کوه‌ها کشیده شده شهر نمین نمایان می‌شود. با تپه‌های باستانی، جنگل فندقلو به درازای عمر کره زمین و طبیعت کم‌نظیر و در ادامه اردبیل با شورابیل، بازار تاریخی، بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، غذاهای محلی و مردمی مهمان‌دوست چشم‌نوازی می‌کند.
کمی آن‌سوتر سرعین آبگرم‌های معدنی خود را چشمه‌های بهشتی نام نهاده است. ثمرات سبلان بلند موجب شده ۱۲ دهنه آب گرم با خواص متنوع در گستره این شهر چیده شود. همچنین عسل و غذاهای محلی و روستاهای گردشگری.
در نیر که از آب‌های معدنی کم‌بهره نیست، منطقه گردشگری بولاغلار با چشمه‌های زلال و زمزمه طبیعت به دنبال سحر آدمی است. کمی آن سو تر مشگین شهر، گواه تمدن هفت‌هزارساله در سنگ افراشته‌های کم‌نظیر پیرازمیان؛ قلعه‌های باستانی، کوه سبلان، هیجان گردش در بلندترین پل معلق و باغ‌های میوه.
به گرمی که پا می‌گذاریم، روستاهای هدف گردشگری، دریاچه سد گیلارلو و طبیعتی بکر. در پارس‌آباد کشت و صنعت مغان و طبیعت بکر و در بیله سوار، جنگل و ساحل رود ارس، بازارچه مرزی بیله سوار، تپه‌های باستانی و کاروان‌سراهای تاریخی از ظرفیت‌های کم‌نظیر گردشگری است.
در سفر به جنوب استان اردبیل نیز شهرستان کوثر با حمام سنگی، آبگرم گیوی و پل‌های تاریخی واقع شده و در شهرستان خلخال، روستاهای هدف گردشگری، آبشارهایی که در دل جنگل‌های بکر نهفته، جاده گردشگری اسالم، آبگرم‌ها و ییلاقات نهفته است.
اینجا اردبیل است. در هر کدام از ۱۰ شهرستان این استان جاذبه‌های گردشگری متعددی به ویژه در طبیعت آن وجود دارد. جاذبه‌هایی که بخش عمده آن شهرتی کشوری داشته و آوازه برخی جهانی شده است.
عمده جاذبه‌های گردشگری طبیعی این استان پیرامون کوه سبلان شکل گرفته است. سومین قله بلند ایران بعد از علم‌کوه و دماوند که در بین اردبیلی‌ها کوهی مقدس تلقی می‌شود.
سبلان و صعود پیامبران
رشته‌کوه سبلان از دره قره‌سو در شمال غرب اردبیل و در جهت شرقی- غربی به طول ۶۰ کیلومتر و عرض ۴۵ کیلومتر تا کوه قوشا داغ اهر ادامه دارد. ارتفاع چهار هزار و ۸۱۱ متری سبلان کوه آتشفشان نیمه خاموش است که گفته می‌شود دو دوره آتشفشان را سپری کرده ولی در وضعیت فعلی در تمامی طول سال قلل آن پوشیده از برف و یخ است. بطوریکه یخچال‌های دائمی این کوه موردتوجه یخچال نوردان سراسر دنیا است.
سبلان سه قله اصلی دارد که از شهر اردبیل به عقاب بال گشوده‌ای تشبیه می‌شود و شهرهای اردبیل، سراب و مشگین شهر را در برگرفته است. این سه قله عبارت‌اند از «سلطان ساوالان» به عنوان بلندترین قله، «حرم داغ» دومین قله مرتفع و کسری که سومین قله آن است.
علاوه بر پوشش کم‌نظیر گیاهی و حیات‌وحش این کوه، در قله کوه سبلان دریاچه‌ای به وجود آمده که اعجاز آن را به عنوان یک کوه آتشفشان دوچندان ساخته است. این دریاچه به قطر ۱۴۵ و ۸۰ متر و عمق تقریبی ۴۰ متر حتی در مردادماه نیز آب سرد و صفر درجه دارد و به استثنای فصل تابستان در مابقی فصول یخ‌زده است.
مستندات تاریخی بیانگر سابقه غنی فرهنگی گسترده این کوه است. بطوریکه ادبیات شفاهی و نوشتاری مردم آذربایجان آمیخته از اعجازهای سبلان است و میلیون‌ها آذری‌زبان سبلان را نماد استقامت، عنصر مقدس طبیعت و نماد زیبایی می‌دانند.
در نظر ساکنان دامنه سبلان، این کوه مقدس است. چرا که خاستگاه و محل دریافت وحی پیامبران متعدد بوده و از جمله مهم‌ترین آن ها زرتشت پیامبر است که گفته می‌شود در ۳۰ سالگی به این کوه آمده و وحی نبوت دریافت کرده است. بطوریکه هم اینک گفته می‌شود قبر زرتشت در کنار دریاچه سبلان است. علاوه بر این از زمانی که ذهن انسان می‌تواند به گذشته باز گردد سنگی در مسیر دریاچه سبلان به نام سنگ محراب وجود دارد که در کتاب معجم البلدان به قبر حضرت حامد و حضرت هود و محل عبادت زرتشت شناخته می‌شود.
در حال حاضر اهمیت ثبت جهانی سبلان از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور مورد موافقت بوده و هر کارشناسی می‌تواند نسبت به آن نظر مثبت طرح کندوجود آتشکده‌های متعدد که محل عبادت زرتشتیان بوده و حتی به نام چند روستا در دامنه سبلان تبدیل شده است گواه سابقه تاریخی باور حضور پیامبران در این کوه اسرارآمیز است.
از سویی نام این کوه که در اصل «ساوالان» است از ترکیب دو بخش «ساو» و «آلان» تشکیل شده و به معنی گیرنده وحی است و کارشناسان اذعان دارند که نام‌گذاری در هر محل بر اساس شاخص‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی آن انجام می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: سبلان صرف یک کوه و اثر زیبای طبیعی نیست بلکه از زمان زرتشت پیامبر تا حیات امروز عشایر با زندگی مردم اردبیل گره خورده است.
کریم حاجی‌زاده تصریح کرد: آداب‌ورسومی که پیرامون این کوه در طول قرن‌ها شکل گرفته کم‌نظیر در تاریخ تمدن بشریت است و در حال حاضر اهمیت ثبت جهانی سبلان از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور مورد موافقت بوده و هر کارشناسی می‌تواند نسبت به آن نظر مثبت طرح کند.
وی با اذعان به اینکه هشت اثر از کشور ایران در نوبت ثبت جهانی یونسکو است، اضافه کرد: ما اخیراً ثبت کویر لوت را داشتیم که بیشتر یک اثر طبیعی است و همچنین ثبت قنات‌های ایرانی که یک اثر دست‌ساز است اما سبلان را می‌بایست به عنوان یک اثر طبیعی و فرهنگی دید و نظر دارد.
در دامنه این کوه برکات متعددی واقع شده است. از پوشش کم‌نظیر گیاهی که منجر به تولید عسل ممتاز درکشور شده تا آب‌های گرم معدنی. علاوه بر این تمدن‌های متعددی در پیرامون آن شکل گرفته است و موجب شده شهرستان مشگین شهر یکی از مناطق با غنای باستانی در کشور محسوب شود.
پیست اسکی آلوارس در تابستان و زمستان
یکی از جاذبه‌های کم‌نظیر دامنه سبلان، پیست اسکی آلوارس در ۲۴ کیلومتری شهر سرعین واقع شده است.
این پیست در ارتفاع سه هزار و ۲۰۰ متری واقع شده و به دلیل طول هزار و ۲۵۰ متری آن بزرگ‌ترین پیست برفی کشور شناخته می‌شود.
هر چند در معرفی منطقه نمونه گردشگری آلوارس به قابلیت گردشگری زمستانی آن تأکید می‌شود اما در واقع آلوارس گردشگری تمام فصل داشته و در طول تابستان نیز تله سیژ گردشگران را به رستوران و امکانات بازی و سرگرمی در ارتفاع بالاتر می‌برد.
سکوت طبیعت آلوارس و جان سپردن به نغمه پرندگان یکی از جاذبه‌های طبیعی این منطقه است که این روزها از سوی پزشکان به عنوان عامل آرامش‌بخش برای انسان ماشینی به کررات توصیه می‌شود.
این پیست مجهز به امکاناتی همچون بالابر، خط تله اسکی برای آموزش اسکی، ایستگاه کلاس‌های آموزشی و امکانات رفاهی است. در این منطقه می توان «اوباهای عشایر» که محل زندگی آن ها است را مشاهده کرد. طبیعت آلوارس یکی از سحرانگیزترین مناطق توصیف شده و همه ساله در تابستان و زمستان شمار قابل‌توجهی از گردشگران را به سوی خود می‌کشاند.
در کنار این جاذبه گردشگری می توان به پل معلق مشگین شهر نیز اشاره کرد. پل معلق با ۳۲۵ متر طول، عرض دو متر و ارتفاع ۸۰ متری از کف رودخانه «خیاوچایی« مرتفع‌ترین پل معلق در کشور شناخته شده است.
این پل از زمان بهره‌برداری در سال گذشته به یکی از جاذبه‌های گردشگری دست ساز استان اردبیل تبدیل شده است.
چشمه‌های بهشتی تو را می‌خواند
کوه سبلان در جای جای دامنه‌های خود سحری از طبیعت جاری ساخته است. در اغلب شهرهای پیرامون این کوه چشمه‌های آب معدنی وجود دارد که در کمال شگفتی خواص هر یک متمایز از دیگری است.
از جمله در شهر سرعین که شهرت چشمه‌های آب گرم آن جهانی است. سرعین که در فرهنگ لغت فارسی به معنای «سرچشمه» عنوان شده، نزدیک‌ترین شهرستان اردبیل به کوه سبلان بوده و آثار طبیعی و تاریخی و باستانی این منطقه تفریحی را به یکی از قطب‌های گردشگری کشور و منطقه خاورمیانه و حتی دنیا تبدیل کرده است.
مجاورت این شهرستان با کوه آتشفشانی سبلان باعث پدید آمدن ۱۲ آبگرم معدنی در این شهر شده که موقعیتی ممتاز به آن بخشیده است.
مجتمع آب درمانی سبلان، آب‌درمانی ژنرال، آب‌درمانی بش باجیلار، پهنلو، گاومیش گلی، قهوه سویی، ایرانیان و ... بخشی از جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شوند.
به گفته فرماندار سرعین طبیعت این شهر به دلیل واقع شدن در دامنه کوه سبلان برخوردار از اعجاز است.
عاطف ناصری در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ساماندهی آب‌های گرم معدنی اضافه کرد: هر چند در سایر شهرستان‌های استان نیز چشمه‌های آب گرم واقع شده اما تعدد چشمه‌ها در سرعین کم‌نظیر بوده و همه ساله میلیون‌ها مسافر را از سراسر کشور به این منطقه هدایت می‌کند.
شورابیل و برند گردشگری اردبیل
از دیگر جاذبه‌های طبیعی اردبیل می توان به دریاچه شورابیل اشاره کرد. دریاچه شورابیل بزرگ‌ترین دریاچه طبیعی واقع در داخل شهر کشور محسوب می‌شود. همچنان که از نام آن پیداست زمانی آب این دریاچه شور بوده و لجن‌های ساحل آن خواص درمانی داشته است.
بعدها با شیرین کردن آب دریاچه و تغییر چرخه‌های حیاتی آن شورابیل لجن‌های درمانی خود را از دست داد. شهرداری اردبیل در چند سال اخیر با اولویت‌بخشی به این دریاچه پروژه‌های متعددی را پیرامون آن آغاز کرد تا قابلیت‌های دریاچه مجدداً احیا شود.
در پاسخ به مطالبه چندساله شهروندان دریاچه شورابیل در این شهر به برند گردشگری سلامت تبدیل می‌شودشهردار اردبیل در این خصوص به خبرنگار مهر، گفت: شورابیل مهم‌ترین اثر طبیعی شهر اردبیل محسوب می‌شود و می‌تواند نقطه ثقل پروژه‌های انسان‌محور شهرداری باشد.
حمید لطف‌اللهیان تصریح کرد: در پاسخ به مطالبه چندساله شهروندان دریاچه شورابیل در این شهر به برند گردشگری سلامت تبدیل می‌شود.
وی با بیان اینکه طی سال‌های اخیر اقدامات پیرامون این دریاچه شاخص نبوده و نتوانسته این دغدغه را پاسخ دهد، اضافه کرد: از جمله اینکه در وضعیتی که استان‌های دیگر اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی می‌کنند، شهروندان معتقدند اگر این دریاچه در شهرهای دیگر بود به مراتب وضعیت توسعه‌یافتگی بیشتری داشت.
شهردار اردبیل با تأکید به اینکه شهرداری هرگونه فعالیت عمرانی و خدماتی خود را بر اساس منافع شهر، شهرداری و شهروند قرار داده است، اضافه کرد: تمامی پروژه‌های سطح شهر با شعار انسان‌محور و نه ماشین محور اجرا می‌شود.
لطف‌اللهیان به تعریف زیرساخت‌های متعدد با چنین نگاهی در پیرامون دریاچه اشاره و تأکید کرد: از جمله مسیر پیاده‌روی تعریف شده و به محض اتمام پروژه‌های زیرسازی ورود خودرو به حریم اطراف دریاچه ممنوع خواهد شد.
وی تأکید کرد: در ادامه برای سهولت تردد در پیرامون دریاچه مسیرهای دوچرخه، موتوربرقی و قطار لاستیکی تعریف شده است و در عین حال احداث پارکینگ برای پارک خودروها پیش‌بینی شده است.
شهردار اردبیل به تعریف سه ورودی جدید به غیر از ورودی اصلی و پنج ورودی فرعی دیگر اشاره کرد و افزود: دور دریاچه رینگ تردد خودرو اجرا می‌شود و علاوه بر این رینگ فرعی برای توزیع خدمات نیز اجرا خواهد شد تا مراجعه‌کننده بعد از پارک خودرو از رینگ فرعی خدمات مختلف دریافت کند.
فندقلو جنگلی به عمر کره زمین
از دیگر آثار طبیعی اردبیل می توان به جنگل فندقلو واقع در شهرستان نمین اشاره کرد.
در جنگل فندقلو نزدیک به ۹۰ گونه گیاهی رشد و نمو دارند که می‌توان به گونه احیاشده «سوسن چلچراغ» که از گونه‌های کم‌نظیر در دنیا بوده و در کل کشور فقط در دو منطقه نمونه‌های آن دیده شده است، اشاره کرددر حد فاصل دو شهر تاریخی اردبیل و نمین جنگلی واقع شده که عمر آن را برابر با شکل‌گیری کره زمین تخمین می‌زنند.
در روبروی شهر تاریخی و منتسب به فرهنگ و ادب نمین جاده‌ای فرعی در سمت چپ وجود دارد که به بهشت گل‌های بابونه منتهی می‌شود، اینجا منطقه نمونه گردشگری فندقلو است.
جنگل فندقلو از مواریث کهن طبیعی استان اردبیل است که به دلیل تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری و طبیعت سحرانگیز هیجان هر گردشگری را برمی‌انگیزد.
در این جنگل در مجموع ۱۹ گونه جنگلی متعلق به هشت تیره و ۱۷ جـنس شناسایی شده‌اند که از بیـن انواع شناسایـی شده گونه‌های نادری نظیر فندق، ممرز، راش، بلوط، بلند مازو و بیدمشک وجود دارد.
وجود درختان فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل، به، تمشک و توت فرنگی از دیگر زیبایی‌های طبیعت این جنگل است که این روزها شمار آن طبیعت دوستان، پژوهشگران و محققان را شگفت‌زده کرده است.
در این جنگل نزدیک به ۹۰ گونه گیاهی رشد و نمو دارند که می‌توان به گونه احیاشده «سوسن چلچراغ» که از گونه‌های کم‌نظیر در دنیا بوده و در کل کشور فقط در دو منطقه نمونه‌های آن دیده شده است، اشاره کرد.
شیخ صفی تنها اثر ثبت جهانی اردبیل
جاذبه‌های گردشگری اردبیل محدود به جاذبه‌های طبیعی نیست. استان اردبیل یکی از مناطق غنی به لحاظ تاریخی محسوب می‌شود.
چه در تاریخ معاصر و چه در تاریخ باستانی گستره اردبیل مواریث متعددی به یادگار دارد. از جمله می توان به مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی‌الدین اشاره کرد که تنها اثر ثبت جهانی اردبیل است.
این مجموعه به نام عارف نامدار شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزند وی صدرالدین موسی و در ابتدا گنبد فعلی الله الله محل دفن شیخ صفی‌الدین بنا شد.
پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، بخش‌های مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به ویژه در دوره شاه عباس اول و از آن جا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی‌الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی می‌رفت، برای تکمیل و تزیین این اثر، کارهای فراوانی صورت گرفت.
در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید.
این مجموعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبت‌های ارزنده، نقره‌کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل معماری بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از معماری‌های شکوهمند تاریخ صفویه است که هنوز ابعاد ناشناخته بسیاری دارد که می‌تواند گوشه‌هایی از عقاید و شخصیت شیخ صفی‌الدین را بشناساند.
حاجی‌زاده تصریح کرد: هر کدام از بخش‌های مختلف این بنا آثار هنری و معماری کم‌نظیری در خود جای‌داده که برخی نمونه اعلای هنر دوره صفوی محسوب می‌شود که توسط هنرمندان و معماران بنام زمان خلق شده است.
وی با اشاره به رسالت میراث فرهنگی در پاسداشت تنها مجموعه ثبت جهانی شده اردبیل، افزود: بنای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی حیات خود را در طول تاریخ حفظ کرده و امروز تلاش می‌شود با وجود محدودیت‌های مالی بخش‌های مختلف کاشی‌کاری، تزئینات و ساختمان بنا حفاظت شود.
ونوس بهنود/مهر
