چریکی که عاشق زندگی بود/ نگاهی به فیلم غریب ساخته محمد حسین لطیفی

غریب تلاشی در جهت روایت آن روزگار با محوریت شهید بروجردی است که البته در فرم به تجربه‌ای نوآورانه بدل نمی شود با اینهمه به عنوان اثری بر اساس روایت واقعی قطعا می‌تواند مورد توجه علاقه مندان این نوع روایت قرار بگیرد.

ایران آرت: نوید جعفری: داستان جنگ و دو سال بحرانی پس از انقلاب همچنان ادامه دارد، تا سالها بحران های دو ساله منتهی به جنگ و اتفاقات غرب کشور جای چندانی در روایات سینمایی نداشت.

اما به مرور نیاز به بازخوانی اتفاقات دهه اول انقلاب خودش را نمایان کرد تا شاهد آثار مختلفی در این زمینه باشیم.

هرچند همچنان روایت های مختلفی از آن مقطع تاریخی وجود دارد و همچنان ضعف منابع نوشتاری و مکتوب و تاریخ شفاهی در آن به شدت احساس می شود.

در این میان ایستاده در غبار ساخته محمد حسین مهدویان با فرمی متفاوت و مستند گونه به شهید احمد متوسلیان پرداخت ، هادی حجازی فر زندگی شهیدان باکری را دستمایه موقعیت مهدی قرار داد و غریب با نگاهی به زندگی شهید حسین بروجردی ساخته شد.

البته آثار دیگری نیز با نگاهی به اتفاقات و تحولات پس از انقلاب ساخته شد که بسیاری از آنها نتوانستند آن ارتباط موثر با مخاطب را برقرار کنند.

غریب ساخته محمد حسین لطیفی آخرین اثر با موضوع بررسی شخصیت یکی از شهدای دفاع مقدس در دوران پر التهاب سالهای ۵۸ در کردستان است.

لطیفی تلاش کرده با دراماتیزه کردن رویدادها و بازی زمانی با اتفاقات همان مقطع با تمرکز بر روی آدمها پرده از اتفاقات آن روزها بردارد.

غریب قرار است دربرگیرنده نگاه شهید بروجردی معروف به مسیح کردستان باشد، چریکی که از نوجوانی با اسلحه بزرگ شده و به صبوری معروف است و کسی که در آن میانه بحران تلاش دارد با گفتگو از خونریزی و برادر کشی میان تفکرات مختلف اعتقادی و سیاسی جلوگیری کند.

اما انسجام لازم میان سکانس ها و معرفی شخصیت ها به وجود نمی آید تا در نهایت بسیاری از نقش ها در هاله ای از ابهام باقی بمانند و شخصیت کامل شهید بروجردی هم آنچنان که باید دیده نشود.

اگر چه لطیفی با استفاده از تقطیع نماها با زمان اتفاقات در آن روزها بازی کرده تا با عنصر تعلیق مخاطب را همچنان چشم انتظار کنش و واکنش ها نگه دارد اما ضعف فیلمنامه و شخصیت پردازی نگذاشته روایت فیلم به شکلی که باید و خواسته اصلی کارگردان بوده اتفاق بیفتد.

بابک حمیدیان قطعا بازیگر خوبی است، نمی توان از او گفت و حداقل چند فیلم متفاوت در بازی از او را نام نبرد اما بزرگترین چالش در بازی های حمیدیان خصوصا در آثاری با موضوع جنگ و سینمای دفاع مقدس بازی در مرز صداقت مندی شخصیت با ساده نگاه کردن به اوست.

حمیدیان در غریب هم بیشتر از آنکه به لایه های زیرین شخصیت دست پیدا کند در سطح باقی می ماند و تلاش می کند با همان نشانه های لبخند زدن ، آرام صحبت کردن شخصیتی را بازی کند که طبق شواهد تاریخی یکی از مهم ترین فرماندهان جنگ بوده و با هوشی فراتر از دیگران توانسته بحران ها را پشت سر بگذارد.

تقابل خیر و شر میان نقش شهید بروجردی و نقش کاک شیوان با بازی مهران احمدی که قرار است بار دراماتیک اثر را بالا ببرد در بازی بیشتر به سمت مهران احمدی سنگین می شود که به خوبی نقش را دریافته و با همه کمبودهای فیلم نامه تلاش کرده چهره ای منطبق بر نقش را ارائه کند.

غریب دقیقا نمونه سوژه ای است که با پرداخت مناسب می توانست به پرتره ای ماندگار  با فرمی مستند گونه بدل شود، فیلمی که موازی با روایت داستانی اش هم داستان مردمان رنج دیده کردستان را روایت می کند و هم نقبی به شرایط اجتماعی آن سالها می زند اما چند پاره گی فیلمنامه و عدم توجه به همه شخصیت ها آن را به فیلمی معمولی بدل می کند.

نگاهی به آثار موفقی همانند ایستاده در غبار و موقعیت مهدی نشان میدهد علاوه بر داستان آنچه موجب ایجاد کشش بیشتر در فیلم و در نتیجه مخاطب می شود وابستگی شدیدی به فرم دارد.

غریب متاسفانه به فرم منحصر به فرد خود دست پیدا نکرده است، هم وامدار روایت مقطعی همانند موقعیت مهدی است و هم در تلاش است از دریچه یک ناظر بی طرف مستند گونه ماجرا را دنبال کند اما دقیقا فیلم در لحظاتی موفق است که داستانش را سر راست روایت می کند و تلاشی در جهت مستند نمایی ندارد.

با اینهمه غریب در مطرح کردن برخی موارد در کنار داستان اصلی موفق عمل کرده است و شاید همین نگاه است که مخاطب را وادار می کند فیلم را دنبال کند.

نخست نگاه غالب آن سالها به ارتش و نوعی توجه به فداکاری و تلاش نیروهای ارتشی در شرایطی بحرانی که از هر طرف مورد هجمه قرار دارند.

نکته مهم دیگر توجه به چند دستگی فکری و اعتقادی مردم در آن دوران که این فضای پیچیده را فراهم می کند تا هر کسی و گروهی خود را برتر بداند و برای رسیدن به آن از هیچ کاری دریغ نکند حتی به قیمت نابودی شهر و مردم و کشور که عملا تحرکات لب مرز عراق نادیده گرفته می شود.

و نکته آخر توجه به پیامدهای نگاهی است که در گذر سالها همچنان یکسویه نگری به جای عقلانیت را ادامه داده است تا امثال شهید بروجردی به آرامی از میدان تصمیم گیری و اجرا کنار بروند.

لحظات ماندگار غریب در ذهن مخاطب دقیقا همان بخش هایی است که نقبی به شرایط امروز دارد، وقتی سربازی بی علت محکوم به اعدام را مورد ضرب و شتم قرار می دهد و مورد شماتت و تنبیه شهید بروجردی قرار میگیرد یا تلاش او برای گفتگو با منافقین دستگیر شده و جملاتی که اشاره به شرایط امروز و عدم توجه به آن میانه روی مورد نظر دارد از جمله بخش های پر رنگ تر در این اثر سینمایی است.

بدون تردید جنگ تحمیلی اگر چه همواره در ذهن مردم به عنوان جنگی ۸ ساله ثبت شده است اما پیامدهای جنگ تا سالیان سال پس از جنگ ادامه داشته و دارد و هزاران شخصیت و داستان ناگفته را در دل خود پنهان دارد.

غریب تلاشی در جهت روایت آن روزگار با محوریت شهید بروجردی است که البته در فرم به تجربه ای نوآورانه بدل نمی شود با اینهمه به عنوان اثری بر اساس روایت واقعی قطعا می تواند مورد توجه علاقه مندان این نوع روایت قرار بگیرد.