هشت فیلم برای ناشنوایان/ جمعیت نیم میلیون و سهم اندک از تلویزیون و سینما/ ابتکار تهیه کننده فیلم مارمولک

در حالی که" رابطه"، نخستین فیلم پوران درخشنده از معدود محصولات سینمای ایران درباره افراد ناشنواست، سهم بسیار اندک سینما و تلویزیون ایران برای این قشر نیم میلیون نفری زیر ذره بین رسانه ها رفته است.

این در حالی است که بر اساس آماری که تا سال 93 منتشر شده است، 520 هزار ناشنوا و نیمه‌شنوا در ایران زندگی می‌کنند و سالانه حدود 1400 ناشنوای عمیق در کشور متولد می‌شوند. با توجه به این آمار بی‌توجهی به ساده‌ترین نیازهای ناشنوایان کشور قابل توجیه نیست.

سهم ناشنوایان از سینما و تلویزیون

تلویزیون به عنوان رسانه ملی در دهه 70 برای نخستین بار تصمیم گرفت امکانی برای ترجمه به زبان اشاره را برای ناشنوایان فراهم کند. از همان زمان باکس کوچکی در گوشه سمت چپ تلویزیون تعبیه شد و اخبار و بعضی از سریال‌ها را به زبان اشاره ترجمه می‌کردند. خیلی زود مخاطبان تلویزیون به این باکس عادت کردند و ناشنوایان هم از این امکان به نحو احسن استفاده می‌کردند.

در روزگاری که تماشای فیلم و سریال بیشتر محدود به تلویزیون بود این اتفاق آغاز خوبی بود. اگرچه با گذر زمان در اواخر دهه 80 تا امروز فعالیت مترجمان ناشنوایان به برنامه‌های خبری محدود شد. همچنین مشکل ناشنوایان برای تماشای فیلم‌ها در سینما نیز هیچ‌وقت مورد توجه قرار نگرفت. با وجود اینکه ناشنوایان به صورت فردی در شبکه‌های اجتماعی نسبت به این بی‌توجهی واکنش نشان می‌دهد و بخشی از NGO ها در حمایت از آنها حرکت‌هایی انجام دادند اما واقعیت این است که ناشنوایان در اقلیت هستند و صدایشان به جایی نمی‌رسد.

با این وجود تا به حال فیلم‌هایی نظیر «نگار»، «مزار شریف»، «اکسیدان» و «چ» سانس‌های محدودی برای ناشنوایان و کم‌شنوایان در نظر گرفته است. البته نقش گروه «هنر و تجربه» در این طرح نیز تاثیرگذار بوده ‌است.

با این همه باید دید زیر ساخت‌های لازم برای ترجمه به زبان اشاره برای همه فیلم‌های سینما نیازمند چه اقداماتی است. در این مورد با منوچهر محمدی تهیه‌کننده و رضا سعیدی‌پور مدیر سینما آزادی گفت‌و‌گو کردیم.

یک سالن را در اختیار ناشنوایان بگذارند

منوچهر محمدی تهیه‌کننده سینما که با تهیه فیلم مارمولک نامش بر سر زبان ها افتاد، فیلم «اکسیدان» را برای ناشنوایان دوبله کرده‌ است، در مورد چگونگی انجام این کار توضیح می‌دهد: «یکی از گروه‌های فعال در «NGO» ناشنوایان به کارگردان فیلم، حامد محمدی پیشنهاد دادند که دو نفر از همکارانشان که به زبان اشاره مسلط هستند، معرفی کنند و برای «اکسیدان» دوبله به زبان اشاره بگذاریم. کارگردان این موضوع را با من مطرح کرد و با کمال میل این پیشنهاد خداپسندانه را قبول کرد.»

محمدی درباره پروسه ترجمه فیلم می‌گوید: «نزدیک به یک هفته زمان برد تا فیلم ترجمه شود و در اختیار ما قرار گیرد. ضمن اینکه هزینه انجام این کار هم مبلغ قابل توجهی نبود که قادر به پرداخت نباشیم.»

این تهیه کننده در ادامه بیان می‌کند: «برای فیلم اکسیدان توانستیم اکران ویژه‌ای در 8 دی ماه برای سانس ۱۵ سینما فرهنگ داشته باشیم. این اکران با حضور ناشنوایان و کم شنوایان و عوامل فیلم برگزار شد. استقبال خیلی زیاد بود تا اندازه‌ای که تعدادی از عزیزان نتوانستند وارد سالن بشوند.»

محمدی مشکلاتی که سر راه ترجمه یا زیرنویس فیلم‌های سینمایی برای ناشنوایان وجود دارد را اینگونه بیان می‌کند: «برای فیلم «اکسیدان» با وجود اینکه نسخه دوبله شده را داشتیم و اعلام آمادگی کردیم فقط توانستیم همین سانس را در تهران بگیریم. در حالی که اگر سینماداران بیشتر همکاری کنند و حتی یکی از سالن‌های پردیس را در اختیار اکران‌ها ویژه ناشنوایان بگذاریم، مشخصا ناشنوایان هم می‌توانند فیلم‌های سینمایی را به روز تماشا کنند.»

محمدی درباره نسخه نمایش خانگی «اکسیدان» با دوبله ناشنوایان می‌گوید: «ما اصرار داشتیم که در منوی اصلی نسخه نمایش خانگی حتما با گزینه دوبله ناشنوایان وارد شود. متاسفانه شرکتی که با آن‌ها قرارداد بستیم قدری کم‌کاری کردند. البته قرار است در نسخه‌های بعدی اکسیدان این گزینه استفاده شود. همین جا اعلام کنم که آمادگی دارم فیلم‌هایم را به زبان اشاره دوبله کنم و در سالن‌های مشخص برای ناشنوایان اکران کنم. ضمن اینکه به نظرم اگر گروه‌های فعال که با ناشنوایان در ارتباط هستند به اهالی سینما پیشنهاد دهند و به عنوان رابط عمل کنند، بسیاری از تهیه‌کنندگان در این زمینه همکاری می‌کنند.»

اکران ویژه ناشنوایان در سینما آزادی

رضا سعیدی‌پور درباره اکران نسخه‌های ویژه ناشنوایان در سینما آزادی توضیح می‌دهد: « با همکاری شرکت گلرنگ برای فیلم «چ» چند اکران ویژه ناشنوایان به صورت زیرنویس داشتیم. این اکران‌ها سانس 17:30 روزهای دوشنبه بود. با این که استقبال به نسبت خوب بود اما مگر چه تعداد از ناشنوایان اطلاع دارند و اصلا می‌توانند در این سانس‌ها به سینما بیایند.»

سعیدی‌پور در ادامه توضیح داد: «ضمن اینکه تا امروز به جز فیلم «چ» موردی دیگری برای اکران ویژه ناشنوایان به سینما آزادی رجوع نکرده است اما ما آمادگی خودمان را به لحاظ فنی اعلام می‌کنیم. اگر تبلیغات مناسبی در سطح شهر انجام شود، قطعا این طرح با استقبال رو به رو می‌شود.»

بیشتر ناشنوایان نمی‌توانند زیرنویس بخوانند

در همین راستا «فیلم‌نت» چهار فیلم «فارگو»، «مهر مادری»، «شهر زنان» و «مستر بین (نهایت بدبختی)» را برای ناشنوایان آماده و روی سایت خود قرار داده است.

این چهار فیلم، در چهار ژانر و سلیقه مختلف عرضه شده‌اند و شروعی هستند برای علاقه مندان سینمایی که ناشنوا هستند. «فیلم نت» در توضیح نفی زیرنویس برای ناشنوایان نوشته است: «رابط زبان اشاره، یکی از راهکارهایی است که برای فیلم ناشنوایان به کار می رود. در حقیقت به تصویر شخصی که در گوشه کار پایینی تصویر قرار می گیرد تا صحبت‌ها و دیالوگ‌های فیلم را به زبان اشاره بیان کند، رابط زبان اشاره گفته می شود. برای خیلی از ناشنوایان، خرید فیلم و دیدن آن، کار ساده‌ای نیست.

خیلی از فیلم‌هایی که برای ناشنوایان ساخته شده‌اند یا از کاراکتر یا بازیگر ناشنوا استفاده می‌کنند، دارای این رابط زبان اشاره نیستند. حداکثر کاری که برای یک ناشنوا در مورد فیلم‌ها می شود، درج زیرنویس است. اما این راه، فقط در تهران و شهرهای بزرگ می تواند کارآمد باشد. در کل کشور، حدود ۵ درصد ناشنوا زندگی می کنند. همه این افراد از امکانات سوادآموزی برخوردار نیستند و خیلی از آنها صرفاً با زبان اشاره صحبت می‌کنند. در بسیاری از استان‌ها، میزان بی‌سوادی ناشنوایان در حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد است. در استانی مانند هرمزگان، این رقم به هشتاد درصد نیز می رسد. ناشنوایان به دلیل مشکلاتی که برای یادگیری زبان دارند، به سختی می‌توانند کلمات را از همدیگر تشخیص بدهند و یا آنها را بخوانند. اگر چه رشد سوادآموزی به ناشنوایان در کشور خوب به نظر می‌رسد، اما هنوز هم درصد قابل توجهی از این ناشنوایان، بی‌سواد باقی مانده‌اند.»