با پول توجیبی می‌توان مستند ساخت/ پگاه آهنگرانی از بسته‌شدن خانه سینما گفت
پگاه آهنگرانی در گفت و گویی از ساخت مستندی که در باره تعطیلی خانه سینما دارد، گفت.
ایران آرت: پگاه آهنگرانی جزو معدود بازیگرانی است که علاوه بر بازی در فیلم‌های مختلف همواره دغدغه ساخت مستند هم دارد و هرگاه با سوژه‌ای جذاب مواجه می‌شود، ترجیح می‌دهد ثبت آن را از دست ندهد، تا شاید حاصل تدوین آن مستندی جذاب شود. مستند «خانه سینما» حاصل یکی از همین ساده عبور نکردن‌هاست. او در این مستند به مسئله تعطیلی خانه سینما در دولت قبل پرداخته‌است. نخستین نمایش این مستند امروز «دوشنبه» در جشنواره سینما حقیقت و در بخش مسابقه خواهد بود. روز جمعه هم این مستند برای بار دوم به نمایش در خواهد آمد. سال‌گذشته هم مستند «مردان ارباب جمشید» به کارگردانی پگاه آهنگرانی و درنا مدنی در جشنواره مورد توجه مخاطبان قرار گرفت که البته شهرت سینمایی آهنگرانی در این توجه بی‌تأثیر نبود. این فیلم امسال در گروه هنر و تجربه نیز اکران شد. در ادامه گفت وگوی این هنرمند را با آسمان می‌خوانید.
مستندسازی برای شما چه‌طور شروع شد؟
12سال پیش تئاتری در سالن تئاترشهر کار می‌کردم و به نظرم این سالن، مکان جالبی بود. از آن جایی که همیشه مستندسازی در ذهنم بود همین مکان جالب را برای شروع کار انتخاب کردم که با زیر و بم آن آشنا بودم و برایم جذابیت داشت. در واقع ابتدا سوژه بود که سراغ من آمد و دیدم خوب است که به یک مستند تبدیل شود. درباره غزاله علیزاده هم همین‌طور بود. من مقداری راش از غزاله علیزاده به‌دستم رسیدکه فکر کردم هرکس عقلی در سر داشته باشد باید مستندی با این راش‌ها بسازد و به این شکل «محاکات غزاله علیزاده» ساخته شد. درباره «ده‌نمکی‌ها» هم همین‌طور بود، اما در آن زمان دیگر به این نتیجه رسیده بودم که مستندسازی کاری است که دوست دارم انجام دهم. فکر کردم سوژه‌ای است که باید درباره آن فیلمی ساخته شود. اما درباره «مردان ارباب جمشید» مقداری متفاوت بود به این دلیل که من به فکر ساخت مستندی بودم و چند سوژه در ذهن داشتم که در نهایت این موضوع را انتخاب کردم.
چرا مستندسازی برای شما تا این حد جذاب است؟
مستندسازی به‌لحاظ تولید بسیار ساده‌تر است و شما به همراه یک فیلمبردار و با پول تو جیبی خود می‌توانید فیلم بسازید، اما فیلمسازی حرفهای بدبختی‌های زیادی دارد و کارگردان باید باج‌های زیادی به تهیه‌کننده بدهد. کارگردان همه‌کاره نیست و تنها می‌تواند بهترین بهره را از گروه تولید ببرد. در نهایت هم نمی‌تواند حرف خودش را بزند. من سینمای مستند را بیشتر دوست دارم؛ هرچند ممکن است در آینده فیلم داستانی هم بسازم، اما علاقه اصلی من مستندسازی است. ذات مستند بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد. در مستندهای من معمولا کل گروه تولید دونفر بوده و این کار را برای من آسان‌تر کرده‌است. به‌ویژه که تدوین را هم خودم انجام می‌دهم و این باعث می‌شود فیلمسازی برایم شخصی‌تر شود. از حدود10سال پیش که در کلاس‌های آقای خرقه‌‌پوش شرکت کردم یک باکس تدوین گرفتم و علاوه‌بر فیلم‌های خودم، فیلم دیگران را هم تدوین می‌کردم. در مستندسازی به‌ویژه در تجربه‌هایی که من داشتم 60 درصد فیلم هنگام تدوین شکل می‌گیرد. من از قبل دیدی برای مستندی که می‌خواهم بسازم ندارم و هنگام تدوین تازه فکر می‌کنم که باید چه کنم. به همین دلیل حسی که هنگام ساخت مستند دارم بسیار خوشایندتر از بازیگری است. به هنگام بازیگری سر صحنه ساعت‌های زیادی تلف می‌شود تا صحنه برای فیلم آماده شود. شما به‌عنوان بازیگر تنها بازگو‌کننده دیالوگ‌ها هستید و همه‌چیز پیش‌بینی‌شده‌است. اما هنگام ساخت مستند این‌طور نیست. این شما هستید که کار را مدیریت می‌کنید و دائم از اتفاقاتی که سوژه برای شما رقم می‌زند شگفت‌زده می‌شوید. هنگام ساخت مستند «ده‌نمکی‌ها» با مخاطبان که صحبت می‌کردم هرلحظه کشف تازه‌ای داشتم.
شما به همراه یک تصویربردار در جمع معترضان به تعطیلی خانه سینما حضور داشتید و با آن‌ها مصاحبه می‌گرفتید. ایده ساخت مستند «خانه سینما» از همان جا به ذهن شما رسید؟
سال 92 که اوج دعواها و تعطیلی خانه سینما بود بدون هیچ ایده‌ای شروع به فیلمبرداری از وقایع کردم چون معتقد بودم این موضوع جزو اتفاقاتی است که باید در تاریخ ثبت شود. اعضای خانه سینما هم به‌قدری درگیر این اتفاق بودند که کسی به فکر ثبت این لحظات نبود. همان زمان با فرهاد توحیدی که در آن زمان سخنگوی هیئت‌مدیره بود صحبت کردم که آیا می‌توانم از این لحظات فیلمبرداری کنم و ایشان موافقت کردند اما همان زمان هم برخی موافق و برخی مخالف کار من بودند چرا که موضوع خیلی امنیتی شده بود. این راش‌ها به همین شکل ماند و دوسال پس از این رویداد مرتضی رزاق کریمی که در آن دوران هم عضو هیئت‌مدیره خانه سینما بود و اکنون قائم مقام مدیرعامل مرکز گسترش سینمای تجربی است با من
زمانی‌که مرکز تهیه‌کننده فیلم شد، ادامه ساخت آن را جدی‌تر دنبال کردم اما کار برای من بسیار دشوار بود چون باید یک موضوع تخصصی را به شکلی به مخاطب ارائه می‌دادم که از تماشای آن خسته نشود و نسبت به تمام مسائل رخ‌داده آگاهی کسب کند. به‌همین دلیل تدوین آن حدود یک‌‌سال‌ونیم طول کشید و من تمام تلاشم را کردم که این مستند برای مخاطب عام هم جذابیت‌هایی داشته باشد.
پس از تدوین، فیلم را برای کسی نمایش دادید تا متوجه بازخوردها و میزان جذابیت آن برای مخاطبان عام شوید؟
بله، این فیلم را تا به‌حال به چند مخاطب عادی نشان داده‌ام. هرچند ممکن است این مستند برای سینماگران جذاب‌تر باشد، اما این افراد هم متوجه مختصات این دوره شدند. دوره‌ای که نهادهای صنفی در حال تعطیلی بودند و خانه‌سینما تنها نهاد صنفی بود که پیروز از این جنگ بیرون آمد.
به نظر می‌رسد با افراد زیادی درخصوص تعطیلی خانه‌سینما مصاحبه کردید. آیا کسی بود که شما بخواهید با او حرف بزنید و او حاضر به مصاحبه نشده‌باشد؟
من مصاحبه‌های بسیاری برای این مستند انجام دادم و حتی الامکان استفاده از برخی مصاحبه‌ها فراهم نشد. سعی کردم حرفهای هر دوطرف را در فیلم داشته باشم، اما بعضی‌ها مانند آقای شمقدری به‌هیچ‌وجه حاضر به مصاحبه نشدند. البته این اتفاق درباره خیلی از افراد رخ داد. بزرگان خانه‌سینما مانند محمدمهدی عسگرپور هم حاضر به مصاحبه نبودند گویا این مقطعی است که همه دوست دارند فراموشش کنند و کسی علاقه ندارد آن را یادآوری کند. هیچ‌کس دوست نداشت من این فیلم را بسازم. حتی مرکز هم از سوی وزارت ارشاد و حتی خانه‌سینما تحت فشار بود که این فیلم ساخته نشود.
با این توضیحات نمایش آن پس از چهار‌سال در جشنواره چه واکنش‌هایی خواهد داشت؟
امیدوار بودم به هنگام نمایش در ایران نباشم و با مخاطبان مواجه نشوم اما این اتفاق رخ نداد. بسیاری از ما با آرشیو کردن و ثبت تاریخ مخالف هستیم، اما من امیدوارم سینماگران صبور باشند و این مستند را ببینند چرا که یک مقطع تاریخی است که اتفاق افتاده و باید ثبت شود. نباید این بحران‌ها بار دیگر برای سینما اتفاق بیفتد. آدم‌ها چه در این جناح و چه در آن جناح اقداماتی در آن تاریخ انجام دادند که باید آن‌ها را بپذیرند و از آن دفاع کنند.
پگاه آهنگرانی همواره نگاه سیاسی و اجتماعی مشخصی داشته‌است. چقدر در این مستند‌ها به نگاه‌های متفاوت می‌پردازید؟
نمی‌توانم بگویم نگاه من غالب نبوده‌است. قطعا من در این فیلم به‌عنوان فیلمساز جهت‌گیری دارم و به‌عنوان یکی از اعضای خانه سینما مسلما سمپاتی من نسبت به افرادی که می‌خواستند خانه سینما باز بماند بیشتر است، اما سعی کردم این جهت‌گیری خیلی در فیلم واضح نباشد.
نخستین مستند شما درباره تئاتر شهر بود و در آن به تبدیل‌شدن پارکینگ تئاترشهر به ساختمان دیگری که در آن زمان گفته می‌شد مسجد خواهد بود، پرداخته‌اید. آن ساختمان حالا ساخته شده و شباهتی به مسجد ندارد. اکنون که این موضوع به بحث روز خبرگزاری‌ها بدل شده آیا قصد ندارید آن را نمایش دهید؟
اتفاقا نخستین جایی که این بحث مطرح شد فیلم من بود. قرار بود پارکینگ به مسجد تبدیل شود و من با پیش‌نماز مسجد مصاحبه‌ای داشتم و بخش زیادی از فیلم هم در این‌باره است. البته من اصولا به کارهای گذشته‌ام باز نمی‌گردم، اما شاید این‌بار لازم باشد دوباره نگاهی به این فیلم داشته باشم. فکر نمی‌کنم حاج آقای آن مسجد مصاحبه دیگری انجام داده باشد چرا که در همان زمان هم من به اصرار او را متقاعد به مصاحبه کردم و نظرش را درباره این‌که چرا باید این مسجد ساخته شود جویا شدم.
این‌بار هم هنگام تدوین با اندوهی از راش مواجه بودید. این نوع ساخت مستند که خط داستان هنگام تدوین شکل می‌گیرد دشوار و زمان‌بر نیست؟
بله، متأسفانه من همواره راش‌هایی می‌گیرم و موقع تدوین خط اصلی داستان شکل می‌گیرد. یکی از معضلات مستندسازی همین است که با دوربین و بدون ذهنیت وارد فضا می‌شوید و از هر چیزی فیلم می‌گیرید. مواجه‌شدن با حجم زیادی از راش و سامان‌دادن به آن‌ها واقعا امری دشوار است. برای فیلم‌های بعدی مسلما این کار را نمی‌کنم چون بسیار وقت‌گیر است اما در بسیاری از فیلم‌های گذشته به‌نوعی ناچار بودم چون تحقیق در پروسه فیلمبرداری اتفاق می‌افتاد و هیچ چیز از پیش مشخص نبود.
منیژه حکمت، مادر شما، پخش مستند «صفر تا سکو» را برعهده دارد. ورود تهیه‌کنندگان بزرگ سینمایی به حوزه مستند به‌نظر می‌رسد نویدبخش اتفاق مثبتی است.
من کامنت‌های مردم را که می‌خواندم متوجه شدم همه تعریف می‌کنند. امیدوارم برای فیلم‌های دیگر هم این اتفاق رخ دهد. همان‌طور که در سینماهای کانادا آن‌طور که من دیدم بسیاری از مستندهای خوب اکران و سالن‌های اکران گاهی حتی شلوغ‌تر از سالن فیلم‌های عادی می‌شوند. البته من در موقعیت بدی قرار دارم چرا که بازیگر سینما هستم و دوست ندارم از این بازیگر بودن در راستای دیده‌شدن فیلم‌هایم استفاده کنم. می‌دانم اگر مستندی از من اکران شود و خودم در اکران‌های مردمی آن حضور داشته باشم می‌تواند فروش بهتری داشته باشد اما این کار را دوست ندارم.
پس شما موافق تبلیغات مهتاب کرامتی برای فیلمش «صفر تا سکو» نیستید.
شرایط برای مهتاب کرامتی متفاوت است. او تهیه‌کننده فیلم است و تهیه‌کننده باید برای دیده‌شدن فیلمش تمام تلاش خود را به کار گیرد.
مسیر مستندسازی را ادامه خواهید داد؟
بله، دو ایده دارم که هنوز نمی‌دانم کدام را برای مستند بعدی کار خواهم کرد، اما به هر حال مستندسازی برای من امری جدی است.
