تجربه اجراهای بین‌المللی نمایشی از مهدی مشهور؛
تفاوت تماشاگر غربی و ایرانی: نقد صریح
مهدی مشهور از تجربه اجراهای بین‌المللی نمایش‌اش می‌گوید . او می گوید قبلا اعلام کرده‌ام چون از خاورمیانه پرآشوب می‌آیم قرار نیست چیزی ارایه کنم که حاوی رویکرد موزه‌ای به این منطقه باشد.
ایران آرت: نمایش «در» به کارگردانی مهدی مشهور در چندسال گذشته سفرهای خارجی زیادی را تجربه کرده و در کشورهایی مانند سوئد، آلمان و امریکا به صحنه رفته است. طبق گفته کارگردان، نمایش «در» حالا از هفتم تا پانزدهم جولای ۲۰۱۷ در شهر تورنتو کانادا و از بیست و یکم تا بیست و پنجم جولای ۲۰۱۷ در بخش «آف» جشنواره آوینیون فرانسه روی صحنه می‌رود. اما چرا گروه تئاتر «سایه» ظرف چند سال گذشته اقدام به خلق نمایش جدید نکرد و بیشتر بر اجراهای خارجی این نمایش متمرکز شد؟ «سیاست گروه ما بر این است که وقتی کار روی یک پروژه را آغاز می‌کنیم همه برنامه‌ریزی‌ها و انرژی‌مان صرف همان نمایش می‌شود و اینطور نیست که با چند اجرا همه‌چیز را تمام شده تلقی کنیم. تازه وقتی به اواخر یک پروژه نزدیک می‌شویم برنامه‌ریزی برای اجرای بعد آغاز می‌شود.» مشهور هم‌زمان با این اظهارنظر همچنین تاکید کرد که پروژه بعدی گروه معمولا از دل فرآیند اجراهای مستمر نمایش قبلی بیرون می‌آید؛ مثل اتفاقی که سه سال قبل رخ داد. «پروژه بعدی گروه در کشور آلمان خواهد بود و سال ٢٠١٨ کلید می‌خورد. سه سال قبل همین نمایش را در کشور آلمان روی صحنه بردیم و آنجا بود که یک کمپانی آلمانی برای تولید نمایش بعدی گروه با ما قرارداد امضا کرد. این کمپانی یک جشنواره خصوصی برگزار می‌کند که هر سه سال یک بار برپا می‌شود و به ما سفارش داده است تا پروژه بعدی گروه سایه را نخستین‌بار در این جشنواره اجرا کنیم.»
خشونت؛ محور نمایش آینده
براساس اطلاعاتی که این کارگردان در اختیار اعتماد قرار داد نمایش آینده گروه تئاتر سایه «با محوریت خشونت» خواهد بود ولی گروه آگاهانه با موضوع مواجه می‌شود. «قبلا اعلام کرده‌ام چون از خاورمیانه پرآشوب می‌آیم قرار نیست چیزی ارایه کنم که حاوی رویکرد موزه‌ای به این منطقه باشد. مساله من افزایش خشونت به عنوان یک درد جهانی است و نه تنها مربوط به یک منطقه خاص. اتفاقا مسوولان کمپانی هم با رویکرد گروه موافق بودند و تنها تاکید داشتند علاوه بر اینها خوب است نمایش حامل ویژگی‌های فرهنگ ایرانی باشد.» مهدی مشهور و گروه تئاتر «سایه» پیش از این با نمایش بی‌کلام «کلمات و مرد» اجرا در کشورهای روسیه، ارمنستان، لیتوانی، ایتالیا، آلمان، فرانسه و امریکا را تجربه کرده بود؛ نمایشی که به طور طبیعی در مواجهه با تماشاگر خود تغییراتی بر آن لحاظ می‌شد، این کارگردان معتقد است نمایش «در» نیز شامل همین رویکرد می‌شود ولی تغییرات نمایش در سطوح مختلف شکل می‌گیرد. «تغییر در جزییات رخ می‌دهد مثل اینکه در هر کشوری اجرا داشته باشیم، طوری پیش می‌رویم که گویی کاراکترهای ما به همان کشور تعلق دارند. گاهی هم پیش می‌آید که تغییر در زمینه بازیگر است، چون امکان دارد هر بازیگر یک شکل از بازی داشته باشد ما به شکل متفاوتی از بازی نیاز داشته باشیم. » مشهور در نهایت تغییرهای نمایش را اینطور عنوان می‌کند: «تلاش می‌کنیم تغییرات در ساختار اجرا رو به جلو باشد.»
دلم می‌خواهد واکنش مخاطب خارجی را ببینم
اما چه عاملی موجب شده کارگردان جوان ما در جریان سال‌های بعد از شروع فعالیت حرفه‌ای، علاقه چندانی به اجرا در ایران از خود نشان ندهد؟ گرچه تجربه‌هایی در ایران داشت اما ظواهر امر نشان داد وضعیت امکانات و مناسبات حاکم بر خلق و اجرای نمایش موجب رنجش او می‌شود. «به دلیل شرایط موجود در ایران علاقه دارم بیشتر تجربه‌های برون‌مرزی داشته باشم. دلم می‌خواهد آنچه در ایران آموخته‌ام را با مخاطب دیگر کشورها در میان بگذارم و واکنش آنها را ببینم. » حالا نکته این است که تئاتر ایران با بضاعت اندک چه چیز برای مخاطب غربی به همراه دارد؟ «در اشاره کوتاه به نظرم شکل و شمایل تئاتر ایران اساسا بی‌شباهت به سینمای ایران نیست. مثلا سینمای ما در حد هالیوود حرفی برای گفتن ندارد اما هنرمند ایرانی هر زمان با توجه به پیرامون خودش کاری کرده مورد توجه قرار گرفته است. وقتی به لحاظ ساختاری بخواهیم خودمان را به تئاتر آنها نزدیک کنیم حرفی برای گفتن نداریم و هنرمندی مثل امیررضا کوهستانی با نگاه به باورها و فرهنگ ایرانی نمایش خلق کرد و مورد توجه هم قرار گرفت.»
تماشاگر ایرانی با موضع به سالن می‌آید
در این بین مشهور به نکته جالبی درباره تفاوت مخاطب ایرانی و غربی اشاره می‌کند. «مخاطبی که من در اروپا تجربه کرده‌ام خودش را بدون موضع‌گیری و پیش فرض به کارگردان می‌سپارد. این شیوه برخورد دست هنرمند را برای کار باز می‌گذارد و فشار کمتر می‌شود، ولی ما در ایران همواره باید نگران قضاوت حاصل از پیش‌فرض‌های تماشاگر باشیم؛ به این معنا که همیشه مسائلی خارج از آنچه روی صحنه در جریان است بر نمایش اثرمی‌گذارد.» او ادامه می‌دهد: «جالب اینجا است که در اروپا بعد از پایان اجرا با نگاه منتقدانه تماشاگر مواجه می‌شویم به طوری که بعد از دیدن نمایش هر احساسی داشته باشد خیلی راحت به شما منتقل می‌کند. ما گاهی بازخوردهای منفی داشته‌ایم که اتفاقا به گروه کمک زیادی کرده است. اما در ایران بعد از پایان اجرا تماشاگر همه‌چیز را رها می‌کند و می‌رود.»
مساله مهم این روزهای تئاتر ایران یعنی گرایش هرچه بیشتر گروه‌ها به فروش گیشه و گسترش مناسبات اقتصادی نیز از نظر کارگردان نمایش «در» دور نماند. وی پیش از هرچیز درباره همکاری با تهیه‌کننده‌ها در ایران می‌گوید: «یک بار با تهیه‌کننده کار کردم و پشیمان شدم، بنابراین دیگر چنین کاری نخواهم کرد.» مشهور همچنین چشم‌انداز وضعیت فعلی را اینطور پیش‌بینی می‌کند. «نمی‌دانم چشم‌انداز سالن‌های خصوصی چه خواهد بود. الان به هر ترتیب تماشاگر را به سالن آورده‌ایم ولی پیش‌بینی خوبی برای آینده این نوع نمایش و مخاطب ندارم. ما تماشاگر را از پای تلویزیون به سالن تئاتر می‌آوریم اما همان وضعیت تلویزیونی را حاکم می‌کنیم. همان بازیگر را از نزدیک به او نشان می‌دهیم. به نظرم حتی سرگرمی‌سازی درستی هم صورت نمی‌گیرد، فقط تماشاگر تربیت می‌شود زرق و برق ببیند.»
نمایش «در» تنها نمایشی از تئاتر ایران است که موفق شده در سال جاری در بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فرینج تورنتو در کنار اجراهایی از کشورهای امریکا، آلمان، کانادا و فرانسه قرار بگیرد. این نمایش که پیش از این در کشورهای آلمان، سوئد و امریکا با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است پس از اجرا در تورنتو بلافاصله راهی فرانسه می‌شود تا در بخش آفِ هفتاد و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر آوینیون نیز روی صحنه برود. نمایش «در» به نویسندگی و کارگردانی مهدی مشهور و ایفای نقش شیوا مکی‌نیان و مینا زمان لحظاتی از زندگی ۲ زن ایرانی را روایت می‌کند که هر کدام به دلایلی قصد دارند از تهران به تورنتو مهاجرت کنند، شخصی به نام آقای گل بهاری قرار است کارهای مهاجرت آنها را انجام بدهد اما...
از دیگر عوامل این نمایش می‌توان به مشاور کارگردان و صداپیشه: بنیامین اثباتی، طراح صحنه و لباس: سعید حسنلو، امور بین‌الملل: سارا رسولی و گرافیک: سید محمد مساوات اشاره کرد.
