خطر در کمین سالن های خصوصی تئاتر
در تمام جهان تئاتری که می فروشد از امکانات بیشتری برخوردار است اما باید دید نوع دیگر تئاتر قرار است چگونه ادامه حیات دهد.
ایران آرت : بابک احمدی در روزنامه اعتماد نوشت : سالن های نمایش خصوصی سال های اخیر به یکی از خرسندی های تئاتر ایران و اهالی رسانه بدل شد، چنانچه ما نیز بارها از روند به وجود آمده حمایت کرده ایم. به ویژه که عملکرد دفتر طرح های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گسترش زیرساخت های مورد نیاز در تهران و دیگر شهرهای کشور به هیچ وجه قابل دفاع نبوده و نیست- از یاد نبریم بازسازی مجموعه تئاتر شهر همچنان به سرانجام نرسیده است- اما به هر شکل سرمایه های خصوصی بعضی افراد به کار افتاد تا حداقل بخشی از کاستی جبران شود.
از این نظر آغاز به کار سالن های خصوصی پایتخت در یک شمای کلی به دو دوره قابل تقسیم است. نخست بازه زمانی حول و حوش سال های ٩٢ تا ٩٤ که سالن هایی مثل «باران»، «مشایخی»، «موج نو»، «دا»، «کنش معاصر» و «ارغنون» توسط فعالان تئاتری با بودجه محدود تاسیس شد
و دوم: سالن های تئاتری فعال شده در دو سال گذشته مانند «تئاتر مستقل تهران»، «پالیز»، «شهرزاد» و تعداد دیگری که به زودی از راه می رسند و با صرف منابع مالی زیاد و ظرفیت تماشاگر بیشتر کار خود را آغاز کردند. کار تا جایی پیش رفت که حتی «انجمن صنفی تماشاخانه های تئاتر» تاسیس شد.
ولی حالا با ورود ارقام آنچنانی! و راه اندازی سالن های تئاتر خصوصی نسل جدید تقریبا می توان گفت گروه نخست یا تعطیل شده اند یا به سختی ادامه حیات می دهند- دقیقا اینجا نقطه ورود دولت و شهرداری ها به بحران مورد نظر است- که این روند نگران کننده موجب شد نظر مدیران نسل اول سالن های تئاتر خصوصی را جویا شویم.
شاهین چگینی، مدیر تماشاخانه مشایخی- که با واقع شدن در چهارراه ولیعصر از موقعیت جغرافیایی مناسبی برخوردار است- ادامه وضعیت پیش آمده برای تعدادی از سالن های نمایشی پایتخت را نگران کننده می داند. «انجمن صنفی تماشاخانه های تهران ظرف چند روز گذشته جلسه های متعددی با همین سرفصل برگزار کرده است. با یک نگاه اجمالی متوجه خواهیم شد سالن های «دراما»، «بازیگاه»، «دا»، «همای سعادت» با مشکل جدی و بحران مواجه شده اند. حتی طبق گفته مدیر تماشاخانه «باران» با ادامه روند موجود این احتمال وجود دارد که این سالن نیز نتواند تا پایان سال به کار خود ادامه دهد.»
این عضو انجمن صنفی تماشاخانه های تهران به تشکیل این انجمن در مهر سال گذشته اشاره کرده و می گوید: «آن زمان ١٦ عضو داشتیم که امروز بعضی از آنها سالن های خودشان را تعطیل کرده اند. حتی تعدادی از این افراد از اعضای هیات مدیره انجمن بودند.»
هنرمندان و مسوولان تئاتر نباید از یاد ببرند که حمایت از تئاتر خصوصی، فلسفه راه اندازی این تماشاخانه ها بود و به گفته چگینی «نباید فراموش کنیم که این سالن ها روزگاری فعال بودند و بخش مغفول مانده تئاتر ما را پوشش می دادند. مثل گروه های تئاتر دانشجویی که به سختی می توانستند راهی برای اجرا در سالن های دولتی یا نیمه خصوصی مانند تماشاخانه ایرانشهر به دست بیاورند.»
شایبه ناشی از ورود ارقام نجومی به تئاتر
این مدیر اما در ادامه به نکته ای قابل تامل اشاره می کند. «هر چند وقت یک بار شاهد افتتاح تماشاخانه هایی هستیم که رقم های عجیب غریبی وارد کار کرده اند که من نمی توانم نام آن را صرفا فعالیت فرهنگی بگذارم. باید متوجه باشیم معنای اینکه یک نفر پنج میلیارد تومان وارد تئاتر می کند چیست؟»
چگینی این آسیب را چندوجهی می داند و در توصیف به دو موضوع اشاره می کند. «نخست اینکه سالن های جدید با صرف هزینه های هنگفت غیر رقابت هستند و درحالی که ما باید همه چیز را از طریق گیشه تامین کنیم، مدیران تماشاخانه های تازه تاسیس اصلا نیازی به منابع حاصل از گیشه ندارند و این رقابت سالم نیست. دوم اینکه سالن هایی که قصد رقابت دارند در درازمدت نمی توانند فشار زیاد چنین رقابت یکطرفه ای را تحمل کنند. طبیعی است در چنین شرایطی بخش خصوصی ضعیف و ضعیف تر می شود: عده ای کنار می روند و جریان به دست گروه خاصی می افتد.»
به گفته مدیر تماشاخانه مشایخی «اداره کل هنرهای نمایشی در این دوران باید رصد کند این پول ها از کجا تامین می شود. همه می دانیم پشت پرده هایی وجود دارد که کار را از دست من و شما خارج می کند و در نهایت همه چیز در دست یک گروه خاص قبضه خواهد شد.»این مدیر همچنین «شایبه پولشویی» به واسطه ورود منابع مالی هنگفت به تئاتر را محتمل می داند. «در تمام این سال ها کدام ارگان یا بنگاه اقتصادی شناخته شده اندکه منابع خود را صرف حمایت از تئاتر کرده است؟ حالا چه اتفاقی افتاده که با سرمایه گذاری های چند میلیاردی مواجه هستیم؟ این نشان می دهد تئاتر برای بخش اقتصادی کشور جذابیت نداشته و حالا باید به ماجرا شک کرد. گله ای هم از هنرمندان دارم که نمی توانند سره را از ناسره تشخیص دهند. مگر این سالن ها برای حمایت از گروه ها و هنرمندان تئاتر به راه نیفتاد؟ پس چرا توجه نمی کنیم کدام افراد دلسوزانه وارد کار شدند؟ به نظرم تهیه کننده ها از این وضعیت بیشترین بهره را می برند و وقتی یک سالن جدید راه اندازی می شود بلافاصله همه به مکان جدید کوچ می کنند.»
راه خروج از بحران
میلاد شجره، مدیر اجرایی سالن «موج نو» که چندی قبل تعطیل شد این روند را «طبیعی و قابل پیش بینی» توصیف کرد. او که همزمان به عنوان بازیگر تئاتر در عرصه تئاتر فعال است، ادامه می دهد: «زمانی بعضی افراد صاحب دغدغه به خاطر علاقه شخصی خودشان یا صرفِ هنر تئاتر و هر چیزی غیر از پول در آوردن از تئاتر کارشان را آغاز کردند. رفته رفته شناخت از تماشاگر به وجود آمد و وارد بحث هویت سازی سالن ها شدیم. در این بین فروش بالای بعضی نمایش ها گوش عده ای را تیز کرد که می توان از تئاتر پول زیادی درآورد. در نتیجه سالن هایی باز شد که فقط روی نمایش بفروش! سرمایه گذاری می کرد.»
البته شجره به هیچ وجه انواع متفاوت نمایش را رد نمی کند. «در تمام جهان تئاتری که می فروشد از امکانات بیشتری برخوردار است اما باید دید نوع دیگر تئاتر قرار است چگونه ادامه حیات دهد. در دوره ای که بعضی سالن ها فقط از نمایش های بفروش استقبال می کردند. سالن «موج نو» تا آنجا که می توانست به راه خود ادامه داد.»این هنرمند ورود دولت به بحران پیش آمده و حمایت از این سالن ها را «تنها راه نجات» می داند. «در دوره ای که سالن های پرزرق و برق وارد کار شده اند و هنرمندان هم علاقه نشان می دهند باید به سالن های دیگر توجه شود. بعضی سالن ها تمرکز خود را روی جنبه های فرهنگی ماجرا می گذارند و دولت باید اینجا سوبسید دهد.» این هنرمند می افزاید: «تئاتری که فقط روی پول درآوردن تمرکز دارد راه خود را می رود. پشتوانه مالی، حمایت هنرمندان و مخاطب را دارد و به کارش ادامه می دهد، اصلا هم ایراد ندارد. ولی دولت می تواند به گونه های دیگر سوبسید دهد و اتفاقا کار هم بخواهد. مثلا من اگر ادعای تئاتر آلترناتیو دارم یا تمرکزم روی بحث معماری و فلسفه در تئاتر است دولت از من سمینار و فعالیت در این زمینه بخواهد، با کمال میل انجام می دهم.»شجره تاکید دارد اگر امور به همین منوال پیش برود باید با تعداد بیشتری از سالن های خصوصی تئاتر خداحافظی کرد. «فشار الان طوری شده که کار حتی با ائتلاف حل نمی شود. از طرفی می دانم اداره کل هنرهای نمایشی هم مشکلات خودش را دارد اما باید راهی برای خروج از این بحران پیدا کرد. اگر این اتفاق نیفتد باید منتظر تعطیلی باقی سالن هایی باشیم که مجلل نیستند.»
بنابراین به نظر می رسد زمان ورود دولت به ماجرا فرا رسیده است. مسوولان اداره کل هنرهای نمایشی، در شریطی که هیچ نهاد دیگری از جمله شهرداری مسوولیتی نمی پذیرد باید بار این مسوولیت را به دوش بکشد. مدیران تئاتری نباید اجازه دهند سالن های خصوصی، با هر تعداد ظرفیت صندلی یا حتی با استاندارد متوسط تعطیل شوند. تعطیلی این سالن ها پیام مثبتی ندارد.
