تمام خواننده‌های ایران تازه شده‌اند محسن چاوشی!

محسن چاوشی تنها خواننده مشهوری است که کنسرت برگزار نمی‌کند و درآمدش تنها از طریق انتشار آلبوم یا خواندن تیتراژ است، اما حالا جبر زمانه برای تمامی خوانندگان کشور یا حتی دنیا سرنوشتی مشابه چاوشی نوشته است. اما در این شرایط واقعاً چه باید کرد؟

ایران آرت: صابر محمدی در جام جم نوشت: با شهر بدون موسیقی چه می توان کرد؟ در غیاب صدا که بپیچد با نوای ساز، با پاییزی که ابرهایش را ظهرهای هر روز می فرستد روی آسمان تهران، آسمان اصفهان، آسمان تبریز و آسمان همه جای ایران چه می توان گفت؟ آبان، نهمین ماهی است که ما آن را بدون پیچیدن صدای موسیقی زیر سقف های سالن های کنسرت ها سپری می کنیم. در همه این ماه ها، هنر ایران، یکی از تپنده ترین و همچنان زنده ترین وجه اقتصادی اجتماعی خود را که برگزاری کنسرت های موسیقی باشد از دست داده است.

پیش از شیوع کرونا در ایران، سینماگران و اهالی هنرهای نمایشی و تجسمی همواره از کاهش مخاطب های شان می نالیدند و این درحالی بود که این ناله ها را از اهالی موسیقی و به خصوص آنها که دست در کار برگزاری کنسرت ها دارند، نمی شنیدیم. همه می دانستند که هنر موسیقی بین هنرهای صحنه ای، به لحاظ جذب مخاطب پیشتاز است و بازار کنسرت هیچ گاه از رونق نمی افتد و تنورش سرد نمی شود. حالا جالب است که در این چند ماه تسلط محدودیت ها به خاطر جلوگیری از ابتلا به کرونا، تک و توک برگزارکننده برخی نمایش ها، اکران کننده برخی فیلم ها در سینماها و برپادارنده برخی نمایشگاه ها در برخی گالری ها بوده ایم اما تنها هنری که کرکره اش به طور کامل پایین بوده، موسیقی بوده است. به عبارت بهتر، پرمخاطب ترین هنر ایران بین هنرهای صحنه ای، تعطیل ترین بوده است. جز برگزاری نابسامان و مغشوش چند کنسرت بدون تماشاگر و پخش آنلاین آنها که با انتقادهایی هم روبه ه رو بود و چند کنسرت کوچک در فضاهای باز جزیره کیش، هیچ کنسرتی در این چند ماه برگزار نشده است. این را بگذارید کنار این که تنها در نیمه نخست سال ۹۸ با احتساب ماه های محرم و صفر، ۲۶۴ اجرای صحنه ای موسیقی برگزار شد و حالا این عدد به صفر رسیده است. در عین حال، نمی توان دست روی دست گذاشت و شاهد مرگ تدریجی رویای موسیقی در سالن های شهر شد. از این رو می توان پرسید چه اقتصادی را در موسیقی می توان جایگزین برگزاری کنسرت کرد؟

خب حالا که برگزاری کنسرت، به عنوان پولسازترین رویداد حوزه موسیقی، به کلی تعطیل است، از چه ظرفیت هایی می توان بهره برد؟ اساسا ظرفیت دیگری در این شرایط هست که بتواند جایگزین کنسرت شود؟

احیای کنسرت آنلاین

در ماه های اخیر تا کورسویی از امید در دل برگزارکننده های کنسرت در ایران روشن شد، کرونا، بی رحم تر و سخت تر از پیش، روزنه های نور را روی آنها بست و پیغام "در خانه بمانید" را برای چندمین بار برایشان مخابره کرد. پخش آنلاین چند کنسرت در ماه های آغازین شیوع کرونا در ایران نیز نشان داد ما با برپایی مطلوب چنین کنسرت هایی فرسخ ها فاصله داریم. سامانه های پخش آنلاین کنسرت ها آن قدر در این کنسرت ها نابسامان عمل کردند که نسخه برگزاری چنین کنسرت هایی همان ابتدای کار پیچیده شد. حالا هم کمتر کسی است که در مخیله اش بگنجد برای فروش بلیت کنسرت آنلاین، سراغ آن سامانه ها برود یا از اسپانسرهای آن کنسرت ها برای چنین رویدادی کمک بخواهد. البته این نکته ای نیست که سیدمجتبی حسینی به عنوان معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با آن موافق باشد. او اتفاقا در گفت وگو با جام جم، از احیای برگزاری آنلاین کنسرت ها به عنوان یکی از راه های برون رفت از بن بست کنونی یاد می کند و معتقد است باید نابسامانی های رخ داده در کنسرت های آنلاین رفع شود و ما به آن رویدادها بازگردیم. وی می گوید: "تهدید کرونا، این فرصت را می تواند ایجاد کند که ما از گونه های آشنای درآمدزایی در هنر، به گونه های کمترتوجه شده هم توجه کنیم. به عنوان مثال اجراهای برخطی که در نمایش و موسیقی صورت گرفت. اولین اجراها، دچار آزمون و خطا بودند. دست اندرکاران باید نقاط ضعف را بررسی و رفع کنند تا این گونه از اجرای زنده موسیقی از طریق مجازی گسترش یابد. باید مشکلات شبکه در قطع و وصلی آن برطرف و بلیت فروشی نیز باید نظام یافته شود تا اجراهای برخط بتواند به اقتصاد موسیقی ما بازگردد." او می گوید معاونت هنری و اداره کل موسیقی در این باره راه هایی اندیشیده اند: "جلساتی در این باره برگزار شده و فهرست نقاط قوت و ضعف در اجراهای پیشین تهیه شده است تا در اجراهای بعدی به آنها توجه شود. از آزمون و خطاهای پیشین در برگزاری آیین ها و جشنواره هایی که به صورت برخط برگزار شد، استفاده کردیم."

انتشار آلبوم

می دانید که محسن چاوشی در موسیقی ایران به عنوان تنها خواننده ای مطرح است که تا حالا به برگزاری کنسرت تن نداده است. چنین خویشتنداری و امساک از جانب منتقدان او، به ناتوانی او در برگزاری کنسرت زنده تعبیر شده است و البته که ما در اینجا نه می خواهیم چنین ادعایی را تایید کنیم و نه بر اساس ادله ای که دست کم از نظر ما پذیرفته شده است، به تکذیب آن بپردازیم. می خواهیم به عجیب ترین وجه ماجرای چاوشی بپردازیم. حالا وضع همه خواننده هایی که در طول سال رکورد روی صحنه بودن را جابه جا می کردند، تازه شده است مثل چاوشی. همیشه امتناع چاوشی از برگزاری کنسرت از منظر اقتصادی غیرقابل توجیه و باورنکردنی بوده است. چرا؟ چون فعالان حوزه موسیقی خوب می دانند که اساسا خواننده ها اثر تولید می کنند تا بتوانند با آنها کنسرت برپا کنند. آنها خوب می دانند مدت هاست انتشار آلبوم هیچ توجیه اقتصادی ندارد و آلبوم منتشر می کنند تا بتوانند مجوز برگزاری کنسرت را با توجه به انتشار رسمی آلبوم های شان بگیرند. تازه می دانید که چنین التزامی مدت هاست برقرار نیست و شما نیاز ندارید برای برپاکردن تور کنسرت هایتان، آلبوم منتشر کرده باشید. چه بسیار خواننده های رکوردشکنی که در طول سال بیش از ۲۰۰کنسرت برپا می کنند بدون این که آلبومی به بازار فرستاده باشند.

آنها در طول یکی دو سال چند قطعه (تک ترک) در وب سایت ها منتشر می کنند و با همان ها چند سال نان کنسرت می خورند. حالا آنها همان جایی ایستاده اند که محسن چاوشی از ابتدای فعالیتش ایستاده است. او آلبوم منتشر می کند و کنسرت برگزار نمی کند. حالا بقیه خواننده ها نمی توانند کنسرت برگزار کنند، اما چرا آلبوم منتشر نمی کنند؟ پاسخ تا حدودی مشخص است. مثلا می توان گفت انتشار آلبوم تنها برای خواننده های پرطرفدار است که توجیه اقتصادی دارد. خواننده های کم طرفدار، تنها با کنسرت است که می توانند بین مخاطبان موسیقی جا باز کنند. چاره چیست؟  آلبوم های محسن چاوشی همیشه جزو پرفروش ترین ها بوده اند. اما آیا فروش آلبوم های او از این رو نیست که مخاطبانش می دانند جز در همین آلبوم ها، وعده دیدار دیگری با او ندارند؟ با این حال، حالا باقی اهالی موسیقی نیز نمی توانند کنسرت برپا کنند و تنها راه گذران زندگی و معیشت شان از راه موسیقی، همین انتشار آلبوم می تواند باشد. می دانید که انتشار تک آهنگ ها، پولی به جیب آنها واریز نمی کند.

این موارد را با سیدمجتبی حسینی مطرح می کنیم. آقای معاون وزیر در ابتدای امر معتقد است که اقتصاد انتشار آلبوم، تنها در موسیقی پاپ آسیب دیده است. به او می گوییم خواننده هایی هستند که در طول سال با انتشار چند تک آهنگ، چندین و چند کنسرت برگزار می کنند و دیگر انتشار آلبوم جزو برنامه های شان نیست و حالا هم نمی توان انتظار داشت به انتشار آلبوم به عنوان جایگزین کنسرت فکر کنند.  

او می گوید البته بروز چنین وضعی منحصر به موسیقی پاپ است: "در هر گوه موسیقی نمی توان با تک آهنگ کنسرت برگزار کرد. موسیقی هر چه فرآیندی تر و پایه های ماندگاری اش استوارتر باشد، نمی شود چنین با آن رفتار کرد و با تک آهنگ بردوامش نگه داشت. موسیقی مصرفی و پاپ و روزمره از قاعده ای که شما می گویید از این قاعده تبعیت می کند، اما موسیقی ردیفی و دستگاهی و کلاسیک و نواحی ایران، با زحمت سالیان به اینجا رسیده اند. موسیقی اصیل، حتی با تغییر الگوهای شنیداری مخاطب و تهدیدهایی که انتشار آلبوم ها به خود دیده مثل توزیع نامناسب یا کپی شدن همچنان آلبوم استادان موسیقی اصیل، به فروش می رسد. اقتضای تولید آلبوم با گونه موسیقی ارائه شده  تفاوت خواهد داشت."

بنابراین او همچنان معتقد است، بازگشت به انتشار آلبوم همچنان می تواند به عنوان یکی دیگر از راه های جایگزین احیای اقتصاد موسیقی مطرح باشد.

او می گوید: "برخی از ابزارها را پیش از این تجربه کرده و گمان کرده ایم که زمانشان به سر آمده است. مثل همین تولید و انتشار آلبوم. انتشار آلبوم ها، رتبه نخست تحصیل درآمد در حوزه موسیقی بود و ما از طریق انتشار فراگیر آلبوم ها بود که مخاطب موسیقی شدیم. آهسته آهسته انتشار آلبوم ها جای خودش را به انتشار تک آهنگ ها و برگزاری کنسرت ها داد. احیای شیوه تولید آلبوم های موسیقی در ژانرهای مختلف، یک راه ممکن است اما این را بگویم که یافتن راه های جایگزین بیشتر معطوف به انعطاف ما در توجه به روش های جدید خواهد بود."

آسیب به نوازنده‌ها

در تعطیلی کنسرت‌ها، همه هنرمندان برگزارکنندگان ،  سایت های فروش بلیت ها و اسپانسرها و... صدمه دیده اند، اما در این میان دو دسته هستند که کمتر به آنها توجه می شود و چه بسا بیشترین صدمه را هم دیده باشند. یکی نوازنده ها هستند که طبعا کمتر از خواننده ها و برگزارکننده ها دستمزد می گیرند و دومی عکاسانی که عکاس تخصصی موسیقی هستند.

با مهرداد ناصحی که نوازنده کمانچه است و در چند گروه موسیقی عضویت دارد تماس می گیریم تا از احوال این روزهایش بپرسیم.  او جزو نوازنده هایی است که گروه های موسیقی دستگاهی و کلاسیک ایران سراغش می روند و از این رو با این که کنسرت های موسیقی کلاسیک ایرانی در طول سال چندان پررونق نیستند، با این حال ناصحی جزو پرکارها محسوب می شود. و البته که همه این حرف ها را داریم درباره پیش از شیوع گسترده ویروس کرونا می زنیم. حالا که همه چیز تعطیل است. ناصحی به جام جم می گوید نوازنده ها بسیار آسیب دیده اند و اینجا و آنجا دیده که همکارانش، به شغل های دیگر روی آورده اند و حتی با موردی برخورد کرده که خودروی شخصی اش را فروخته تا این مدت را سپری کند.

این نوازنده باسابقه که عضویت در گروه های "شهنار"، "خورشید"، "ماه"، "گروه آوازی تهران" و... را در کارنامه دارد می گوید از موقع شیوع کرونا و تعطیلی کنسرت ها، برای رعایت کامل پروتکل های بهداشتی حتی برای ضبط آثار به استودیو هم نرفته و صرفا در منزل به تدریس آنلاین پرداخته است. البته او اذعان می کند که نوازنده های کم تجربه تر و آنها که نوازنده خوبی هستند اما تخصصی در تدریس ندارند، از همین یک گزینه جایگزین هم محروم مانده اند.