مصادره سازهای ایرانی تمامی ندارد/ راه‌حل آهنگساز قدیمی
شاهین فرهت، آهنگ ساز و استاد رشته موسیقی در آکادمی موسیقی سوئد و دانشگاه تهران، راه‌حل مقابله با مصادره سازهای ایرانی را فعالیت فرهنگی می‌داند.
ایران آرت: بیایید یک بار برای همیشه ،کابوس مصادره‌های ترکیه را تمام کنیم. دست‌درازی‌های این کشور برای مصادره مفاخر ملی‌مان مانند مولانا، فارابی، ابن سینا و حتی خرقانی کم بود که حال باید بشنویم ترکیه چشم به ثبت تنبور، ساز اصیل ایرانی در یونسکو دارد. با توجه به سابقه ترکیه در این موارد، همه می‌دانیم سلسله مصادره‌های این کشور تمامی ندارد و تنبور آخرین گزینه این کشور نخواهد بود. هرچند هفت سال پیش جمهوری آذربایجان هم در اقدامی مشابه، ساز تار را به نام خود در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رساند و دست ما کوتاه ماند و خرما بر نخیل.
روزنامه خراسان در ادامه نوشت؛ به هر حال ایران، مفاخر و میراثی که قابلیت جهانی شدن داشته باشد، کم ندارد و اگر غفلت کنیم ما می‌مانیم و افسوس و ای کاش‌ها. دکتر شاهین فرهت، آهنگ ساز و استاد رشته موسیقی در آکادمی موسیقی سوئد و دانشگاه تهران، راه‌حل مقابله با این مصادره‌ها را فعالیت فرهنگی می‌داند. او هم اکنون دو سمفونی ضبط نشده دارد که درباره آن‌ها می‌گوید: اسپانسرها به دلیل افزایش قیمت دلار، هزینه ضبط این سمفونی‌ها را قبول نمی‌کنند. از آن‌جا که همیشه سمفونی‌هایم را در اوکراین ضبط می‌کردم، منتظرم ببینم چه اتفاقی می‌افتد تا شاید بتوانم در ایران این کار را به سرانجام برسانم.
وقتی از تنبور حرف می‌زنیم دقیقا از چه حرف می‌زنیم؟
تنبور یکی از سازهای قدیمی ایرانی است که خاستگاه آن به مناطق کردنشین ایران، به خصوص کرمانشاه برمی‌گردد. حتی در گذشته دور ، فارابی و مولانا در کلام خود از این ساز گفته‌اند. تنبور، خانه نشین نیست و در مناطق یاد شده، به مراسم عزاداری و عروسی هم راه پیدا کرده و جزئی از فرهنگ این مکان ها شده است. تنبور، صدای فرهنگ این منطقه است و کوچک و بزرگ بلدند آن را بنوازند. ماجرای ثبت تنبور زمانی خبرساز شد که انجمن موسیقی کرمانشاه، از عزم استاد شهرام ناظری و 600 تنبورنواز برای اجرای گروهی در محوطه تاریخی بیستون گفت. آن‌ها می‌خواهند با انتشار ویدئوی این اجرای گروهی، به خاستگاه تنبور سندیت ببخشند. بعد از انتشار این خبر، رئیس انجمن موسیقی کرمانشاه گفت که ترکیه برای ثبت تنبور به نام خودش در یونسکو، خواب‌هایی دیده است.
البته برخی مدعی شدند ترکیه هنوز برای مصادره تنبور خیز برنداشته است. در این خصوص مصطفی پورعلی، مدیر کل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی گفت:"پرونده تنبور(مهارت ساختن و نواختن) پرونده مهمی برای وزارت میراث فرهنگی است و در اولویت قرار دارد؛ ولی با توجه به محدودیت های یونسکو برای ارائه پرونده های ملی، ترجیح ما این است که به صورت مشترک این کار را انجام دهیم." به هر حال، شاید ترکیه برای سازی که در ایران ما آن را به اسم دیوان می‌شناسیم، مقام‌های دیگری نوشته باشد، اما ثبت آن توسط این کشور، یعنی همان اتفاقی که برای تار افتاد و ما باز قافیه را باخته‌ایم.
فعالیت هنری با مصادره مقابله می‌کند
دکتر شاهین فرهت نیز دل خوشی از این مصادره به مطلوب‌های ترکیه ندارد. او با ابراز تاسف درباره خیز ترکیه برای ثبت تنبور می‌گوید:"درخصوص موسیقی، مقدار زیادی از این اقدام‌ها، اجتناب‌پذیر است؛ اگر آهنگ سازهای ایرانی کاری بکنند. به نظر من آهنگ سازهای سنتی ایران باید بیشتر و بیشتر از این ساز در آثارشان استفاده کنند. یادتان می‌آید در یک مقطع زمانی، درباره خلیج فارس چه حرف‌های بی خودی می‌زدند؟ من بلافاصله سمفونی خلیج فارس را ساختم که چندین بار اجرا شد و حتی در جهان انعکاس پیدا کرد. خب، ما با فعالیت های هنری می‌توانیم جلوی این کارهایی که واقعا آدم را متاثر می‌کند، بگیریم. ما با کمبود آثار هنری که با این سازها ساخته شده باشد، مواجه ایم که آن را می‌توان با فعالیت‌های هنری جبران کرد. استادان محلی به جای خود محفوظ، ولی اصل موضوع استفاده از ساز در آثار هنری است. از سازهای ایرانی مرسوم مانند نی، کمانچه، تار، سه تار و سنتور که در ردیف موسیقی دستگاهی استفاده می‌شود بگذریم، سازهای مختلفی داریم که مربوط به نواحی خاص است. آهنگ سازها باید برای این‌ها کار بسازند، یعنی قطعه کاملا نوشته شده باشد. این طور این اتفاقات کمتر پیش می‌آید."
حال که تنبور پرهیاهو شده، بهتر است برای آن قدمی برداشت. هرچند ما مفاخر و سازهای بسیاری را در فهرست انتظار داریم که دوست نداریم تاریخ برای آن‌ها تکرار شود و از وطن خویش دور بمانند؛ اما به قول شیخ اجل سعدی:"به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل/ و گر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم."
