فیوژن؛ غریبه یا غریب آشنا؟
اوضاع و احوال موسیقی تلفیقی در سالی که گذشت خوب بود و احتمالاً در سال 96 هم بهتر از پیش شود، اما نباید فراموش کرد که این گونه موسیقیایی، علاوه‌بر کمیت به کیفیت هم احتیاج دارد.
ایران آرت: اصطلاح موسیقی "تلفیقی" تا چند سال پیش برای موسیقی کشورمان یک واژه غریب بود. موسیقی بعد از انقلاب تا اوایل دهه هفتاد فقط در یک ژانر سنتی خلاصه می‌شد و کم کم ژانر پاپ هم به آن اضافه شد.
در اواخر دهه 80 همه منتظر بودند که سبک‌های مختلف موسیقی به ژانرهای رایج در کشور اضافه شود، سبک‌هایی چون راک، بلوز، جاز و غیره، اما موسیقی راک به عنوان یک مکمل در کنار موسیقی پاپ استفاده شد و سبک‌های دیگر هرگز به جایگاه مستقلی نرسیدند. در این بین موسیقی تلفیقی به یکباره سر باز زد و مخاطب بسیار گسترده‌ای پیدا کرد و نامش در کنار ژانرهای پاپ-راک و سنتی قرار گرفت.
البته طبیعتاً موسیقی "تلفیقی" یک سبک نیست بلکه یک گونه رایج از اجرای موسیقی است که به خودی خود از تلفیق و ادغام دو یا چند گونه دیگر به وجود آمده. تلفیق در موسیقی با شیوه‌های مختلفی همراه است. برای مثال عده‌ای آواز ایرانی را با سازهای غربی و یا موسیقی الکترونیک تلفیق می‌کنند و عده‌ای دیگر روی سازهای ایرانی با لحن پاپ و راک می‌خوانند. اخیراً هم برخی از موسیقی‌ها که در هیچ‌کدام از ژانرهای پاپ و سنتی قرار نمی‌گیرند، ناچاراً وارد مجموعه موسیقی‌های تلفیقی می‌شوند و مشخص نیست که تا چه زمانی قرار است به عنوان یک موسیقی تلفیقی شناسانده شوند.
موسیقی تلفیقی یا فیوژن از دهه‌های پیش هم در ایران وجود داشت اما آنقدر به لحاظ کمیت اندک بود که کسی آن را تعریف نمی‌کرد. در اواسط دهه 80، موسیقی تلفیقی بیشتر با آثار اتفاقات تازه‌ای که در سازبندی موسیقی‌های پاپ می‌افتاد تعریف می‌شد اما از ابتدای دهه 90 به یکباره شکل جدیدی از موسیقی در ایران رایج شد که به سرعت مخاطب پیدا کرد. شاید اولین آلبوم‌های شناخته شده در این زمینه هم آلبوم‌های "باران تویی" گروه چارتار و "آقای بنفش" گروه پالت بودند که در میان مردم عمومیت پیدا کردند و بعد از بر تعداد آثار موسیقی تلفیقی افزوده شد.
اما سال 95، سال رشد کمی گروه‌های موسیقی تلفیقی در ایران بود. در این سال تعداد گروه‌های تازه تأسیس موسیقی تلفیقی که در دفتر موسیقی ثبت شدند، به شدت رشد پیدا کرد و فضا برای فعالیت آن‌ها نیز بازتر شد. الآن تعداد گروه‌های موسیقی تلفیقی آنقدر بالا رفته که شما می‌توانید در صفحات مجازی چون اینستاگرام و تلگرام، گروه‌های متعددی را پیدا کنند که پیشوند و پسوندهای تلفیقی روی موسیقی خود گذاشته‌اند. البته همانطور که پیشتر هم گفته شد، خیلی از این گروه‌ها لزوماً کار تلفیق انجام نمی‌دهند اما انگار که واژه تلفیقی برای جمع‌کردن مخاطب در این روزهای موسیقی واژه کارسازی است. گرچه که خیلی از گروه‌ها هم هستند که اصلاً دوست ندارند زیر مجموعه‌ای از گروه‌های فعال در حوزه موسیقی تلفیقی باشند و سعی می‌کنند که خودشان را از این عنوان رها کنند اما فعلاً ناچار به پذیرفتنش هستند.
اتفاق خوبی که در مورد موسیقی تلفیقی می‌افتد این است که معمولاً هنرمندان تلفیقی کار خود را به صورت گروهی انجام می‌دهند. همه می‌دانند که در موسیقی ایران کمتر کار گروهی انجام می‌شود و به جز تک و توک گروه‌های موسیقی سنتی، خیلی گروه‌های فعال و با دوام دیگری در حوزه موسیقی وجود ندارد اما از زمانی که موسیقی تلفیقی باب شده، جوان‌ترها در قالب یک بَند قرار می‌گیرند و کار خود را به صورت تیمی انجام می‌دهند. بنابراین موسیقی تلفیقی می‌تواند با وجود خودش، فرهنگ "گروه بودن" را در موسیقی کشور جا بیندازد تا در موسیقی هم همچون برخی از هنرهای دیگر مثل تئاتر، کار تیمی و گروهی جا بیفتد.
موسیقی تلفیقی در سالی که گذشت، در سه مبحث قابل بررسی است. نخست آن‌که در سال 95 آلبوم‌های متعددی در حوزه موسیقی تلفیقی منتشر شد و گروه‌هایی چون "دال"، "کروم"، "حال"، "10:10" و چندین هنرمند چون امیر دارابی، زکریا یوسفی، رامین بهنا و... به گروه‌ها و هنرمندان فعال موسیقی تلفیقی چون "پالت"، "دنگ شو"، "چارتار"، "داماهی"، "بمرانی" و... اضافه شدند و این حوزه را فعال‌تر کردند. مبحث دوم، کنسرت‌های متعددی است که گروه‌های تلفیقی برگزار کردند. این گروه‌ها بیشتر در سالن برج آزادی به روی صحنه رفتند و بعضاً هم مثل گروه چارتار تور اجراهای خارج از کشور هم داشتند. اما نکته سوم، جدی گرفته شدن گروه‌های تلفیقی از طرف مسئولین حوزه موسیقی است که این مسئله در اجراهای سی و دومین دوره جشنواره موسیقی فجر نمود پیدا کرد و با اهدای جایزه باربد به بهترین‌های موسیقی تلفیقی، جدی‌تر از قبل هم شد.
به لحاظ تولید آلبوم، شاید آلبوم "گذر اردیبهشت" بهترین آلبوم تلفیقی سال 95 بود که اتفاقاً پرفروش‌ترین‌شان هم شد. این آلبوم در اردیبهشت منتشر توسط نشر و پخش جوان منتشر شد. نشر و پخش جوان علیرغم تمامی نظم و انضباطی که در پخش و نشر موسیقی دارد و برای همه آلبوم‌هایی که منتشر می‌کند یک مراسم جشن امضاء و رونمایی هم می‌گیرد اما شرکت آن‌چنان بزرگی نیست که تبلیغات آنچنانی در سطح شهر و در دنیای مجازی داشته باشند، بنابراین گروه "دال" بدون تبلیغاتی ویژه و حمایت گروه خاصی، به یکباره در میان مخاطبان موسیقی شنیده شد. این آلبوم در نیمه اول سال 95 سومین آلبوم پرفروش شد و از بسیار از آلبوم‌های خوانندگان معروف پاپ و سنتی بیشتر مورد اقبال عمومی قرار گرفت.
همچنین گروه "بمرانی" نیز در سال 95 آلبوم جدید خود را با سازبندی متنوعی منتشر کرد. "گذشتن و رفتن پیوسته" دومین آلبوم گروه "بمرانی" است که قطعات آن به نسبت آلبوم پیشین این گروه تمپو پایین‌تری دارند. در این آلبوم تلفیقی، شاید سازبندی متفاوت شامل سازهایی چون ترومبون، یوفونیوم، هاموند، بانجو و هارمونیکا برای مخاطب موسیقی که این روزها صدای سازهای محدودی را می‌شنود، بسیار شنیدنی و جالب باشد. البته مجموعه "گذشتن و رفتن پیوسته" صرفاً یک آلبوم تلفیقی نیست که هدفش استفاده از سازبندی جدید باشد، بلکه این آلبوم به لحاظ کلام و اجرا هم فضای شنیداری به خصوصی دارد و جزو برترین آلبوم‌های تلفیقی سال 95 است.
"دور"، اثری از ماکان اشگواری و امیر صارمی دیگر آلبوم خوب تلفیقی در سال گذشته بود. البته این آلبوم از آن دسته آلبوم‌هاست که شاید بشود در ژانر پاپ هم قرارش داد اما به خاطر نزدیکی به موسیقی بلوز و استفاده از ریتم‌های موسیقی جاز، خیلی‌ها آن را یک آلبوم تلفیقی می‌دانند. گروه "پالت" که این روزها به یک گروه پرطرفدار در موسیقی تبدیل شده و در برج میلاد هم کنسرت می‌گذارد، یک آلبوم EP تلفیقی منتشر کرد که آلبوم قابل دفاعی است، به خصوص قطعه "تمام ناتمام" که به عنوان تیتراژ سریال "لیسانسه‌ها" با صدای امید نعمتی پخش شده بود.
"بزم بی جانان" جدیدترین اثر از پدرام درخشانی که یکی از پیشگامان موسیقی تلفیقی در ایران است نیز جزو آلبوم‌های خوب تلفیقی سال 95 به شمار می‌رود. نوع و جنس تلفیق در این آلبوم با آلبوم‌های تلفیقی دیگر فرق دارد. درخشانی در این مجموعه، با استفاده از ساز تخصصی خودش سنتور، تلفیق‌های جالبی با سایر آلات موسیقی درآورده است. تلفیق سنتور با موسیقی الکترونیک و درآوردن فضاهای ریتمیک با سنتور نیز از اتفاقات هیجان‌انگیزی است که درخشانی در مجموعه جدیدش تجربه کرده. مطمئناً اثر "بزم بی جانان" از آن دسته آثاری است که جای تأمل بیشتری دارد چراکه مجموعه ارزنده‌ای در زمینه موسیقی بی کلام با محوریت ساز سنتور است.
اما وضعیت برگزاری کنسرت‌های تلفیقی هم در سال 95 وضعیت مناسبی بود. در ابتدای سال در هفته آخر اردیبهشت ماه 95، سومین دوره هفته موسیقی تلفیقی در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد که طی آن گروه‌های تلنگر، بمرانی، کامنت، بهنا، دال، اوان، امیر دارابی، آرین کشیشی، داماهی، کماکان و موسیقی کریستف رضاعی به روی صحنه رفتند. همچنین در طول سال در قالب رویداد "شب شنبه‌های حافظ" نیز گروه‌های تلفیقی متعددی به صورت با کلام و بی کلام به اجرای موسیقی پرداختند. این اتفاق در سی و دومین جشنواره موسیقی فجر نیز افتاد. در این جشنواره گروه‌های مختلفی چون گروه میلاد درخشانی، آریا عظیمی‌نژاده، کیان پورتراب، داماهی و کماکان به روی صحنه رفتند. همچنین اشکال خطیبی هم کنسرت "راک دِ پن" را برگزار کرد که مطلقاً یک اجرای تلفیقی نیست اما در تشریفات جشنواره جزو کنسرت‌های تلفیقی قلمداد شد. این کنسرت یکی از بهترین کنسرت‌های سی و دومین جشنواره موسیقی فجر بود که به زبان انگلیسی اجرا شد و پس از آن اشکان خطیبی با گروه حرفه‌ای خود آن را در سالن‌ها و شهرهای دیگر هم اجرا کرد.
در طول سال گروه‌های موسیقی تلفیقی به طور مستقل هم اجراهای خود را در داخل و خارج از کشور برگزار کردند. گروه تلفیقی "چارتار" که امروز به اندازه برخی از خوانندگان موسیقی پاپ طرفدار دارد، در اواسط سال جاری تور کنسرت اروپایی و آمریکایی برگزار کرد و در کشورهای آلمان، انگلستان، سوئد، هلند، آمریکا و کانادا به روی صحنه رفت. گروه‌های دیگر نیز همچون گروه‌های "دنگ شو"، "داماهی"، "بمرانی"، "پالت" و... نیز در روزهای مختلف سال در مناطقی چون تهران، جنوب و شمال کشور به روی صحنه رفتند. به طور کلی سال 95 پر کنسرت‌ترین سال برای گروه‌های تلفیقی بود که این کنسرت‌ها تا نوروز 96 هم ادامه پیدا کرد.
هر سبک، شیوه و گونه جدید موسیقی برای آن‌که به مرتبه خوبی برسد، نیاز دارد که توسط جشنواره‌ها، همایش‌ها و نشست‌های جدی به رسمیت شناخته شود. این اتفاق سال گذشته به طور جدی در رابطه با گونه موسیقی تلفیقی رخ داد. در واقع موسیقی تلفیقی از اوایل دهه 90 برای مخاطبان موسیقی جدی شده بود اما نیاز به رسمیت داشت که این اتفاق با اضافه شدن بخش تلفیقی به جشنواره موسیقی فجر افتاد. شروع این اتفاقات هم از جشنواره فجر در سال 94 بود اما در سال 95 با اعطای مجوزهای بیشتر به کنسرت‌های موسیقی تلفیقی و همچنین با پررنگ‌تر شدن اجراهای تلفیقی در سی و دومین جشنواره موسیقی فجر و اهدای جایزه باربد در این جشنواره به آثار برجسته تلفیقی، مسئولان حوزه موسیقی نشان دادند که گونه تلفیقی را به رسمیت می‌شناسند و جدی گرفته‌اند.
اوضاع و احوال موسیقی تلفیقی در سالی که گذشت خوب بود و احتمالاً در سال 96 هم بهتر از پیش شود، اما نباید فراموش کرد که این گونه موسیقیایی، علاوه‌بر کمیت به کیفیت هم احتیاج دارد. در واقع اگر گونه تلفیقی می‌خواهد تداوم پیدا کند، باید همراه با کمیت، بر کیفیت تولیدی‌هایش هم افزوده شد. البته پیش‌بینی می‌شود که موسیقی تلفیقی در سال‌های آتی همچنان روند رو به رشد بگیرد و خود این گونه موسیقیایی به چند گونه مختلف تقسیم شود که حتی می‌توانند هر کدام از انواع تلفیق‌ها هم برای خودشان یک نام جداگانه بگیرند تا دیگر تلفیقی که در سازبندی انجام می‌شود با تلفیق در آواز و موسیقی الکترونیک در یک دسته قرار نگیرد. حتی می‌تواند برای این گونه موسیقی یک سری تعریف و معیار هم در نظر گرفته شود تا هر نوع موسیقی وارد سرفصل تلفیقی نشود و گروه‌ها تکلیف خودشان را بدانند. با توجه به آن‌که در سال 95 به موسیقی تلفیقی توجه ویژه‌ای شده، رسیدن به این اتفاقات خوب هم دور از دسترس نیست.
مینا آتشی
