روز کوروش و فرصتی بی بدیل /از هخامنشیان و پاسارگاد تا ذوالقرنین قرآن

۷ آبان ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش بزرگ وارد دولت‌شهر بابل شد و یهودیان اسیر را آزاد کرد و از این جهت، این روز به عنوان روز کوروش شناخته می‌شود تا ایرانیان به انسان دوستی و مدارای پادشاه هخامنشی افتخار کنند.

به گزارش مردم سالاری آنلاین، در تاریخ ۷ آبان ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش بزرگ وارد دولت‌شهر بابل شد و یهودیان اسیر را آزاد کرد و از این جهت، این روز به عنوان روز کورش شناخته می‌شود تا ایرانیان به انسان دوستی و مدارای پادشاه هخامنشی افتخار کنند.

البته روز کوروش در تقویم رسمی‌ثبت نشده و با وجود تمایل گروه‌های مختلفی از مردم ایران برای ثبت این روز در تقویم ملی ایران، همواره در مقابل این موضوع موانعی وجود داشته است.

این موانع در سالهای اخیر که تمایل به حضور در پاسارگاد و مقبره کوروش در روز هفتم آبان ماه افزایش یافت، بیشتر هم شد.

در واقع شعارهای مردم در تجمع بزرگ آنها در پاسارگاد در روز هفتم آبان سال ۹۵، به حدی برای مسئولان غیرمنتظره بود که از سال بعد از آن، به بهانه های مختلف در روزهای منتهی به هفتم آبان، مسیرهای پاسارگاد را مسدود کردند تا امکان حضور مردم و برگزاری تجمعات گسترده در آن مکان وجود نداشته باشد و به همین دلیل از سال ۹۶ همواره شاهد مسدود شدن راههای دسترسی به پاسارگاد در روزهای منتهی به هفتم آبان بودیم.
تقاضا برای ثبت روز کوروش در تقویم رسمی‌ایران که مسیر را برای برگزاری مراسم گرامیداشت وی هموار می‌کرد، به طور رسمی‌از زمان روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد آغاز شد. در زمان ریاست اسفندیار رحیم مشایی بر سازمان میراث فرهنگی اقداماتی برای بزرگداشت این مناسبت صورت می‌گرفت.

رحیم مشایی در آذر سال ۱۳۸۷ در اظهاراتی، از در نظر گرفتن روزی به نام «روز کوروش» در تقویم ملی ایران دفاع کرد. در آبان ماه ۱۳۹۰ در همایشی با عنوان «روز جهانی کوروش» در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران درخواست ثبت این روز در تقویم رسمی‌کشور مطرح شد و دو سال بعد، در ۷ آبان سال ۱۳۹۲ در همایش دیگری با عنوان «یادبود استوانه کوروش» که توسط انجمن علمی‌دانشجویان تاریخ دانشگاه تهران برگزار شد، این درخواست تکرار شد.

در آذر ۱۳۹۶ نوزده باستان‌شناس و تاریخ‌پژوه ایرانی در نامه‌ای به استانداری فارس خواستار ثبت هفتم آبان‌ماه به عنوان روز «کوروش بزرگ» در تقویم رسمی‌کشور شدند و اعلام کردند که گرامیداشت این روز می‌تواند «نقشی مؤثر در ایجاد وحدت ملی و همبستگی همه ایرانیان» داشته باشد.

اما نه تنها این درخواستها با موافقت روبرو نشد بلکه هر سال محدودیتها برای برگزاری مراسم روز کوروش بیشتر شد.

سال گذشته هم سخنان ابراهیم رئیسی در بازدید از تخت جمشید که آن را نماد ظلم پادشاهان معرفی کرد حاشیه ساز شد و سردار نقدی هم در مناسبتهای مختلف گاه گریزی به موضوع کوروش زده و از جمله سه سال پیش گفته بود کوروش، عددی نیست و ساخته و پرداخته پهلوی است و اسم کوروش را هیچ کجا پیدا نمی‌کنیم.

این درحالیست که بسیاری از مفسران قرآن اعتقاد دارند که اسم کوروش در قرآن هم آمده است.
ذوالقرنین، یا صاحب دو شاخ بر روی کلاه یا تاج، از منظر برخی مفسران قرآن در مورد کوروش هخامنشی صدق می‌کند.

ضمن اینکه در دیوار نگاره های تخت جمشید، وجود چنین تاج یا کلاهی بر روی سر کوروش را تایید می‌کند.

در قرن نوزدهم میلادی در نزدیکی استخر در کنار نهر مرغاب مجسمه ای از کوروش کشف شد که تقریباً به قامت یک انسان است، و کوروش را در صورتی نشان می‌دهد که دو بال همانند بال عقاب از دو جانبش گشوده شد، و تاجی به سر دارد که دو شاخ همانند شاخ‌های قوچ در آن دیده می‌شود.

از تطبیق مندرجات کتاب مقدس با مشخصات این مجسمه این احتمال در نظر این مورخین کاملاً قوت گرفت که نامیدن کوروش به ذو القرنین (صاحب دو شاخ) از چه ریشه‌ای مایه می‌گرفت. سنگ برجسته ای از کوروش در پاسارگاد نیز او را با دو شاخ بر روی کلاه نشان می‌دهد.

داستان ذوالقرنین در قرآن در سوره کهف آمده‌ است. شماری از فقهای معاصر شیعه کوروش را «ذوالقرنین» می‌دانند.علامه طباطبایی، آیت الله صانعی و مرتضی مطهری از معتقدان این نظر هستند.

در کتاب تفسیر نمونه، نوشتهٔ ناصر مکارم شیرازی نوشته‌ شده، از آن جهت به کوروش، ذوالقرنین می‌گفتند که شرق و غرب در اختیار او بود.

ابوکلام بیشتر بر موضوع نقش‌برجستهٔ انسان بالدار یکی از ستون‌های بازمانده از کاخ بارعام در پاسارگاد است تأکید علمی‌ دارد. دربارهٔ این نقش، تفسیرهای بسیاری انجام شده‌است که ابوکلام این نقش را، ذوالقرنین می‌داند. ابوالکلام آزاد با تفسیر آیات ۸۲ تا ۹۵ سوره کهف و با استناد به وجود احادیث و روایاتی در مورد کوروش دلایلی آورده‌است که ذوالقرنین موصوف، کوروش هخامنشی است.

علامه طباطبایی دربارهٔ ذوالقرنین دانستن کوروش نوشته ‌است که از هر گفتار دیگری انطباقش با آیات قرآنی روشن‌تر و قابل قبول‌تر است. در تفسیر نمونه از نظریهٔ انطباق کوروش با ذوالقرنین به عنوان نظریهٔ برتر یاد شده‌است و بر تأیید این نظریه در تفسیر من هدی القرآن، تفسیر الفرقان و تفسیر المنیر اشاره شده‌است.

در تفسیر المنیر با قاطعیت، ذوالقرنین، همان کوروش دانسته شده که دو طرف جهان را گشت و احتمالاً به خاطر شجاعتش به ذوالقرنین ملقب شد.
ذوالقرنین در قرآن دارای مشخصاتی بود: شخصی با تاج یا کلاهی با دو شاخ است. خداوند اسباب پیروزی‌ها را در اختیار او قرار داد. او سه لشکرکشی مهم داشت: نخست به باختر، سپس به خاور و سرانجام به منطقه‌ای که در آنجا یک تنگه کوهستانی وجود داشته، و در هر یک از این سفرها با اقوامی‌برخورد کرد. خداوند او را قدرتمند کرده بود و اختیار جان و مال انسان‌ها و عذاب و پاداش به آن‌ها را به او داده بود. او انسان یکتاپرست و مهربانی بود، و از طریق دادگری منحرف نمی‌شد، و به همین جهت مشمول لطف خاص پروردگار بود. او یار نیکوکاران و دشمن ظالمان و ستمگران بود، و به مال و ثروت دنیا علاقه‌ای نداشت. او هم به خدا ایمان داشت و هم به روز رستاخیز.
اینها همه مواردی است که برخی فقهای معتبر شیعه اعتقاد دارند در مورد کوروش هخامنشی مصداق پیدا می‌کند.

اما واقعیت آن است که در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌همه شاهان ایران به یک چوب رانده شدند و شاید به دلیل تاکیداتی که حکومت پهلوی بر تاریخ ایران باستان داشت و با برگزاری جشن های 2500 ساله در تخت جمشید و پاسارگاد جلوه بیشتری پیدا کرد، جمهوری اسلامی‌تمایلی به زنده نگاه داشتن یاد شاهانی همچون کوروش هم نداشت.

اما در سالیان اخیر گریشات ملی گرایانه در بین مردم تقویت شده است؛ گرایشاتی که حکومت با ایجاد موانعی همچون مسدود کردن مسیرهای دسترسی به پاسارگاد در روز کوروش، سعی در پنهان کردن آن داشته، در حالیکه با تقویت این گرایشات و هدایت آن به سمت تقویت منافع ملی می‌توان از بروز گرایشات قوم گرایانه که هر روز با دخالتهای کشورهای دیگر، جنبه تهدید آمیزتری به خود می‌گیرد جلوگری کرد.

*این مطلب عینن سال گذشته در همین روز هفتم آبان به نقل از روزنامه مردم سالاری در ایران آرت بازنشر شد و اکنون تجدید بازنشر شده است.