تخریبِ زنجیره‌ایِ خانه‌های تاریخی همدان
دهم مهر ۱۴۰۰ تخریب پرسر و صدای مدرسه تاریخی «ظفر» رخ داد؛ قدمی که مدیریت شهری همدان درست در نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی برداشت و یکی از مدارس قدیمی این شهر را از بافت تاریخی همدان حذف کرد.
ایران آرت: تخریب خانه‌ها در بافت‌های تاریخی همدان شکلی زنجیره‌ای به خود گرفته است، به گونه‌ای که در کمتر از یک ماه، و بدتر از آن در کمتر از یک روز سومین و چهارمین خانه تاریخی که وضعیتی مشابه دو خانه تاریخی دیگر در همدان داشتند با وجود قرار گرفتن در بافت تاریخی این شهر و با داشتن مجوز از مدیریت شهری، تخریب شدند. با تخریب این دو خانه تاریخی، یعنی خانه «خانجانی» و «خوشبخت» به نظر می‌رسد تخریب میراث فرهنگی در همدان، برای متولیان شهری‌اش، به اتفاقی طبیعی تبدیل شده است.
به گزارش ایسنا، دهم مهر ۱۴۰۰ تخریب پرسر و صدای مدرسه تاریخی «ظفر» رخ داد؛ قدمی که مدیریت شهری همدان درست در نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی برداشت و یکی از مدارس قدیمی این شهر را از بافت تاریخی همدان حذف کرد. در همان زمان حدس و گمان‌ها به سمت احتمال اجرایی شدنِ مصوبه‌ای رفت که حدودا مهر سال گذشته در دست بررسی بود؛ «۱۰ نفر از اعضای وقتِ شورای شهر در صحن شورای اسلامی همدان، طرحی را تصویب کردند که شهرداری‌ها برای ساخت‌وساز در بافت تاریخی شهری یعنی رینگ اول و دوم، از اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان استعلام نکنند.»
هر چند فرماندار وقت همدان در همان زمان اعلام کرد که این مصوبه در کمیته انطباق رد شده اما خبرهایی می‌رسید که اعضای وقت شورای شهر با لطایف الحیل، تغییراتی در مصوبه انجام داده و با تفکیک بافت تاریخی از رینگ اول و دوم تلاش می‌کردند تا مصوبه را به کمیته انطباق تحمیل کنند، ان‌هم در صورتی که بافت تاریخی از رینگ اول و دوم همدان، قابل تفکیک نیست.
با این وجود بی‌خبری از آخرین وضعیت این مصوبه، این احتمال را وقتی قوی‌تر می‌کند که یک‌هفته پس از تخریب مدرسه، خانه تاریخی دکتر شیری هم در حالی که مراحل ثبت در فهرست آثار ملی را می‌گذراند، تخریب شد. در نخستین تخریب یعنی مدرسه پهلوی ظفر، شهرداری، مالک را مقصر دانسته بود که بدون مجوز دست به تخریب این مدرسه زده و حتی شورای شهر هم جلسه‌ای تشکیل داده بود تا از تکرار این اتفاق جلوگیری کند، اما هنوز نتیجه‌ای از جلسه بیرون نیامده بود که که لودرها خانه شیری را در کمتر از سه روز تخریب کردند.
این بار هشدارها بیشتر شدند اما به نظر می‌رسد متولیان شهری آن را بیشتر حرف‌هایی دانسته‌اند که مانند درد دل فقط قابلیت شنیدن دارند، نه این‌که به آن‌ها جامه عمل بپوشانند.
بعد از گذشت کمتر از ۱۰ روز از دومین تخریب، حالا خبر می‌رسد دو خانه تاریخی دیگر یکی منسوب به «خانجانی» در محله آقاجانی بیگ و دیگری خانه تاریخی «خوشبخت» در محله «چُرچُره» در کمتر از ۲۴ ساعت تخریب شده‌اند.
حسین زندی، فعال میراث فرهنگی همدان، در گفت‌وگو با ایسنا در این‌باره تاکید می‌کند: مالک بنای خانجانی درخواست پروانه ساخت و ساز کرده و ظاهرا مجوز مورد نیاز را از شهرداری گرفته‌اند.
او با تاکید بر این‌که از دو سال قبل میراث فرهنگی پرونده ثبتی برای خانه‌های تاریخی همدان تشکیل داده بود، می‌گوید: این اتفاق در حال حاضر و در بناهای تازه تخریب‌شده رخ می‌دهد، به این شکل است که پرونده ثبتی بناهای تاریخی توسط میراث فرهنگی شکل می‌گیرد و نامه به مالک فرستاده می‌شود که این بنا در حال ثبت است، اما مساله اصلی این است که دفتر ثبت وزارتخانه قدم اصلی را برای بررسی این پرونده‌های ثبتی برنمی‌دارد.
وی ادامه می‌دهد: بر اساس اطلاعات موجود دو پرونده از بناهای تاریخی بافت تاریخی همدان که تخریب شده‌اند در سال گذشته به دفتر ثبت آثار تاریخی فرستاده شده‌اند؛ یکی در مرداد ۱۳۹۹ و دیگری در مهرماه سال گذشته؛ اما متاسفانه تا همین امروز دفتر ثبت آثار تاریخی هیچ واکنشی برای بررسی پرونده‌های رسیده به این دفتر نداشته است، آن‌هم در شرایطی که تا کنون چندین جلسه ثبت آثار تاریخیِ کشور تشکیل شده و بناهای مختلفی در سراسر کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند، اما هنوز هیچ توجهی به خانه‌های تاریخی همدان نشده است.
او با تاکید بر این که نیاز است تا وزارتخانه میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی همدان هر دو با یکدیگر بناهای تاریخی در فهرست انتظار ثبت ملی را بررسی کرده و آن‌ها را به ثبت برسانند، می‌گوید: اگر این اتفاق رخ می‌داد امروز دیگر هیچ بهانه‌ای برای تخریب این بناهای تاریخی نبود.
به گفته زندی، میراث فرهنگی می‌گوید که اطلاعات چندانی از خانه خانجانی در اختیار ندارد و با تخریب خانه، قطعا اطلاعاتی که می‌توان به صورت مستند از این خانه به دست آورد، از بین رفته است.
این فعال میراث فرهنگی همدان همچنین تاکید می‌کند: بهانه شهرداری همدان این است که هیچ مسئولیتی در قبال تخریب خانه‌های تاریخی این شهر ندارد، در حالی که بر اساس ماده ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها در محدوده شهری، هر گونه عملیات عمرانی در خانه‌ها و املاک محدوده شهری باید از شهرداری استعلام گرفته شود، اما متاسفانه شهرداری از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کند.
او همچنین از بی‌توجهی استانداران قدیم و جدید همدان نسبت به تخریب بناهای تاریخی شهر خبر می‌دهد و می‌گوید: به نظر می‌رسد استانداری هم اعتقادی به حفظ هویت شهری ندارد.
زندی با بیان این‌که خانه خانجانی در قدیمی‌ترین مرکز محله همدان که سبک و سیاق بیشتر خانه‌های آن شبیه به بناهای قاجاری یا اوایل پهلوی است، قرار داشته، توضیح می‌دهد: بخش جنوب غربی خانه خانجانی بر اساس ساختار پلان و تزیینات موجود، ساختاری قدیمی‌تر دارد و احتمالا در دوره پهلوی اول ساخته شده، اما برگرفته از معماری دوره اواخر قاجار است. بخش شمال شرقی آن احتمالا در دوره‌های بعد ساخته شده و منطبق با گونه‌های دوره پهلوی دوم است، بر این اساس دو سبک مختلف معماری را همزمان می‌توان در آن دید. از سوی دیگر بخش جنوب غربی به دلیل مقیاس کوچک آن، متشکل از یک اتاق سه‌دری در مرکز و دو دالان یا تختگاه در طرفین است که دالان سمت غربی مشابه با الگوهای قاجاری در انتهای آن پله ارتباطی قرار دارد. این گونه الگوی کوچک مقیاس در اقلیم سرد و کوهستانی همدان رواج زیادی داشته و به راحتی امکان گرمایش آن مقدور بوده است.
او درباره تخریب خانه خوشبخت در محله چرچره یا محوطه ساعی و در کنار مدرسه تاریخی مریم که آن نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در حال تبدیل به هتل است، اظهار می‌کند: ظاهراً مالک این خانه قدیمی از تخریب‌های رخ‌داده در کمتر از یک ماه قبل در همدان به عنوان یک فرصت استفاده کرده و بخشی از خانه را سه‌شنبه چهارم آبان تخریب کرده است.
به گفته او، این خانه نیز جزو خانه‌های واجد ارزش و مربوط به پهلوی اول است و در حال ثبت بوده و پرونده ثبتی آن نیز آماده شده بود.
این فعال میراث فرهنگی مهم‌ترین نکته در این تخریب‌ها را این موضوع می‌داند که نامه‌هایی که میراث فرهنگی برای ثبت خانه‌ها برای مالکان فرستاده، بدتر مالکان را ترغیب کرده تا آن‌ها خانه‌های خود را خراب کنند؛ در واقع برای نشان دادن اعتراض نسبت به ثبت خانه‌های‌شان با لودر درحال تخریب این بناهای قدیمی هستند.
