شاعری که ۳۵ سال زیست و جاودانه شد
"پروین اعتصامی زمانی با زندگی وداع گفت که سی و پنج سال بیشتر نداشت و شاید همین مرگ زودهنگام را بتوان خوش شانسی اش دانست."
ایران آرت: هفتاد و نه سال قبل در چنین روزهایی پیکر یکی از مشهورترین زنان کشورمان در آغوش خاک آرام گرفت؛ پروین اعتصامی، شاعری که تنها سی و چهار- پنج سال زندگی کرد با این حال موفق به خلق دیوانی شد که بسیاری از بزرگان روزگارش باور نکردند که سروده او باشد. البته در این بین اساتیدی همچون علامه دهخدا و ملک الشعرای بهار به دفاع از پروین برخاستند؛ با این حال او در شرایطی با زندگی وداع کرد که همچنان متهم بود که شعرها به خودش تعلق ندارند؛ هر چند که در نهایت نام این شاعر در تاریخ ادبیات ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین زنان ادیب درج شد.
گفته‌های توفیق سبحانی، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه که کتابی پژوهشی درباره دیوان پروین اعتصامی نوشته را به همین مناسبت می‌خوانید. این گفتگو با مریم شهبازی در روزنامه ایران انجام شده است.
چه ویژگـی خاصی در سرودههای پروین اعتصامی‌ست که از او به عنوان یکی از بزرگ‌‌ترین شاعران زن کشورمان یاد می کنند؟
پروین اعتصامی زمانی با زندگی وداع گفت که سی و پنج سال بیشتر نداشت و شاید همین مرگ زودهنگام را بتوان خوش شانسی‌اش دانست. نکته‌ای که درباره تنها دیوان به یادگار مانده از او مطرح است سن کم اوست. شعرهایی که به گمانم برای زنی شاعر آن هم با موانع اجتماعی و از سویی تلاش جامعه ادبی آن روزگار برای پس زدن شاهکارهایش بیشتر به معجزه می ماند.
حاضر جوابی پروین در مناظره هایش را می توان یکی از ویژگی های خاص شعر او دانست؟
بله، چراکه پروین از توانایی خاصی در این زمینه برخوردار بوده و دیوانی ارزشمند در سنی کم خلق کرده. البته نباید فراموش کرد که از این سی و پنج سال عمر بخشی صرف روزگار کودکی و تحصیل شده، بخشی هم برای گرفتاری‌های ازدواج نافرجام. در آخر هم مبتلا به بیماری حصبه می شود که جانش را می گیرد.
زمانه پروین چندان دور از روزگار ما نیست؛ با این حال چرا هیچ نسخه ای به خط خود پروین از دیوانش در دست نیست؟
پاسخ سؤال‌تان را نمی دانم؛ هرچند که نباید شرایط اجتماعی روزگار پروین را هم فراموش کنید؛ پدر پروین علیرغم تأثیر بسیاری که در کسب جایگاه ادبی او داشته تا پیش از ازدواج و حتی طلاق، به او اجازه نشر دیوانش را به دلیل نگرانی از برخی تفکرات اشتباه نمی دهد.
بازگردیم به سؤال ابتدایی گفت و گو و این که شعر او برخوردار از چه ویژگی هایی ست؟
شاهکارهای به یادگار مانده از پروین در قالب های قصیده، قطعه و مثنوی هستند، با این حال مهارت مثال زدنی اش در مناظره گویی را می توان یکی از مهم ترین ویژگی‌ها در پاسخ به سؤال شما دانست. نکته مهم دیگری که نباید فراموش کرد این است که سروده های پروین به گونه‌ای هستند که انگار امضای او بر آنهاست و حتی بدون درج نامش هم می توان فهمید که فلان بیت یا شعر از سرودههای او هستند.
شما چرا پروین اعتصامی را شاگرد خلف بزرگان ادبیات کلاسیک فارسی دانسته‌اید؟
بگذارید قبل از پاسخ به این سؤال نکته‌ای بگویم، اگر شعرهای پروین را بخوانید و توجهی هم به شرایط او داشته باشید به منتقدانش حق می دهید که گمان کنند شعرها کار خودش نبوده است. به گمانم پروین از آن دسته افرادی ست که خداوند به آنان لطف خاصی داشته وگرنه چطور می توان در آن سن کم چنان شعرهای پخته‌ای گفت. مضامین اشعار پروین بیشتر به نقد شرایط اجتماعی بازمی گردد، به بیان آنچه بر طبقه ستمدیده گذشته بوده و این در حالی ست که او به خانواده ای مرفه تعلق داشته، هر چند که علیرغم شرایط خانواده‌اش همواره در تلاش برای دیدن آنچه بوده که بر مردم می گذشته است. پروین طی سال های کوتاه زندگی‌اش موفق به دیدن چیزهایی شده که امروز هم دیده می شود، هرچند که شاید اغلب ما بی تفاوت از کنارشان عبور کنیم. به عنوان نمونه :"کودکی کوزه ای شکست و گریست." نظیر این کودک هنوز هم هست، کودکان کاری که تا کمر در سطل های زباله خم می شوند و ... مهم ترین فرق پروین با ما در این است که ما همه اینها را می بینیم و می‌گذریم؛ اما او همه اینها را دید و بی تفاوت عبور نکرد. به گمانم پروین را می توان یکی از بهترین شاگردان بزرگان ادبیات کلاسیک مان دانست، او حرف‌هایی را شنیده که کمتر کسی توان شنیدنش را داشته است.
