شعرهایی درباره عمل سیاسی در شعر فارسی/ گفت‌وگو با فرشاد سنبل‌دل به بهانه انتشار کتاب «شعر بلند شرایط»
اگر از دنبال‌کننده‌‌های صفحه شخصی فرشاد سنبل‌دل در اینستاگرام باشید، لابد تصاویر منابع بسیار کم‌یاب و نایاب را که او با سختی به آن‌ها دسترسی پیدا کرده، دیده‌اید...
ایران‌آرت: فرشاد سنبل‌دل را با تاکیدهایش بر شناخت جریان‌های حاشیه‌ای مدرنیسم در شعر فارسی می‌شناسیم؛ نتیجه این تاکید‌ها و چند سال تحقیق، کتابی درباره تندر کیا، یکی از نمایندگان اقلیت شعر فارسی بود که سه سال پیش با عنوان «گزارش نهیب جنبش ادبی شاهین» در نشر گوشه منتشر شد اما حالا او خبر از انتشار کتابی دیگر از شعرهای خودش می‌دهد؛ کتابی که اتفاقا ایده مرکزی‌اش مبتنی است بر همان تاکید سنبل‌دل بر جریان‌های حاشیه‌ای شعر مدرن فارسی.
نام کتاب «شعر بلند شرایط» است که همین ابتدای هفته در نشر افراز و در سری «از حاشیه» این انتشارات که چند سالی است به کوشش امین مرادی آغاز به کار کرده، منتشر شده است. این شعر بلند در واقع منظومه‌ای اپیزودیک است که طی سه سال، از 1395 تا 1398، نوشته شده است. «شعر بلند شرایط» دومین کتاب شعر فرشاد سنبل‌دل پس از مجموعه شعر «متروپلیس» محسوب می‌شود که سال 1394 و در شمارگان محدود منتشر شد.
«شعر بلند شرایط» و شاعران حاشیه
سنبل‌دل درباره ربط «شعر بلند شرایط» با دغدغه‌هایش در رابطه با جریان‌های حاشیه‌ای شعر می‌گوید: «منظومه‌ای است درباره آن بخش از شعر فارسی که در حاشیه مانده است. این اثر به نوعی بیان شعریِ پژوهشی است درباره جریان‌های حاشیه‌ای مدرنیسم در شعر فارسی، از دوره قاجار تا به امروز که در مراحل پایانی تنظیم ونگارش قرار دارد. این منظومه گویی شعری است که مشترکا توسط نحله‌های ادبی و یا فردیت‌های تاریخی شعر فارسی که گاه از آن به عنوان آوانگارد یا اکسپریمنتال یاد می‌شود نوشته شده است. حال اینکه این شعر مشترک محلی شده است برای نزاع بر سر ضرورت نوشتن شعر در مقطع کنونی».
او درباره چگونگی‌های این ارتباط اضافه می‌کند: «در این منظومه مانند اثر پژوهشی که در دست نگارش دارم، پرسش اصلی درباره سازوکار عمل سیاسی شعر مدرن فارسی است. به عبارت دیگر این پژوهش در پی بررسی نسبت تجربه فرمی در شعر مدرن فارسی و کارکردهای سیاسی اثر ادبی است. شعر بلند شرایط نیز تلاش می‌کند به مثابه یک فرم تجربی امکان نوشته‌شدن شعر فارسی را به چالش بکشد».
این شاعر و پژوهشگر همچنین درباره پژوهشی که در دست نگارش دارد، می‌گوید: «این پژوهش آثار شاعرانی را مورد بررسی قرار می‌دهد که یا از متن تاریخ شعر مدرن کنار گذاشته شده‌اند یا شعرهای تجربی خود را از انظار عموم به دور نگاه داشته‌اند. مهم‌ترین این شاعران شاید یغما جندقی، محمد مقدم، ذبیح بهروز، شین پرتو، تندر کیا و هوشنگ ایرانی باشند».
اگر می‌خواهید بدانید که مابه‌ازاهای حضور شاعران این اثر پژوهشی در کتاب «شعر بلند شرایط» چیست باید بگوییم در این منظومه، برخی از این شاعران صاحب صدا شده‌اند یا در صدایی که اندیشه‌‌های آن‌ها را نمایندگی می‌کند، مستحیل شده‌اند.
سنبل‌دل می‌گوید در حین ویرایش نهایی «شعر بلند شرایط» بارها به خاطر وضع وخیم چاپ و نشر شعر از انتشار آن صرف نظر کرده تا اینکه با فراخوان سومین دوسالانه «جایزه ادبی بوشهر» برخورد کرده و وقتی ترکیب داوران را فوق‌العاده دیده، منظومه‌اش را در جشنواره شرکت داده و اتفاقا جایزه اول بخش «شعر منتشرنشده» را به دست آورد: «همین امر و حمایت دوستان شاعر و منتقدم باعث شد بار دیگر در انتشار این کتاب کوچک جسور شوم و حاصل کار این شد که می‌بینید».
گزارش سنبل‌دل درباره تندرکیا
سنبل‌دل پژوهش در آثار شاعران حاشیه‌ای شعر مدرن فارسی را سال‌ها پیش وقتی دانشجوی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران بود، شروع کرد. کتاب «گزارش نهیب جنبش ادبی شاهین» که با پژوهش و گزینش او منتشر شد و مقدمه‌ای است بر شعر تندر کیا، مدعی ابداع شعر نویی دیگر در موازات نیما، حاصل کار او در همین دوره است.
در طول تاریخ شعر نو فارسی، همواره اهمیت شعر تندر کیا شاعر آوانگارد معاصر نیما یوشیج نادیده گرفته شده و بحث درباره کار و شعر او در کتاب‌های تاریخ ادبی معاصر چندان جایی نداشته است. از همین‌رو سنبل‌دل در کتابش درباره او، گزارشی از کار و شعر تندر کیا و گزیده‌ای از اشعار او به دست داده است.
از تندرکیا تا محمد مقدم
اما کاری که سنبل‌دل در رابطه با تندر کیا کرد، مقدمه‌ای بود بر تحقیقات عمده‌اش درباره شاعرانی چون تندر کیا. او در این باره می‌گوید: «در سال‌های تحصیل در دانشگاه تهران به این نتیجه رسیدم خلا عمده‌ای در زمینه شناخت احوال و آثار شاعران حاشیه‌ای و از آن مهم‌تر شناخت امکانات و پیشنهاداتی که شعر ایشان مطرح می‌کند وجود دارد. به‌ویژه شعر و اندیشه شاعرانی که به موازات نیما ادعای نوآوری در شعر مدرن فارسی داشتند به شکل غریبی از صفحات تاریخ ادبیات حذف شده است. به همین دلیل در فاز اول، حدود سه سال، به جمع‌آوری آثار این شاعران پرداختم و در فاز دوم پژوهش‌هایی را آغاز کردم که ابتدا با کار بر تندر کیا آغاز شد و با کار روی شعر محمد مقدم در قالب پایان‌نامه مقطع فوق لیسانس ادامه یافت. پروژه درباره تندر کیا انتشار یافت ولی ادامه کار درباره کتاب محمد مقدم که در مراحل پایانی نگارش بود برای مدتی متوقف شد. تا اینکه متوجه شدم اخیرا مجموعه اشعار مقدم منتشر شده و این ضرورت را احساس نکردم که به‌سرعت نمونه‌ای از آثار مقدم به ضمیمه مقدمه‌ای مختصر ارائه دهم. پس کار بر ویرایش جدیدی از این کتاب را شروع کردم که امیدوارم در ماه‌های آخر سال جاری وارد پروسه انتشار شود. البته در سال‌های تحصیل در مقطع دکتری و در راستای نگارش رساله جامعی درباره شعر تجربی و آوانگارد فارسی مقالاتی به زبان انگلیسی نوشته‌ام که امیدوارم به زودی فرصتی ایجاد شود تا همه را به فارسی برگرداندم».
غبارروبی از کتاب‌های نایاب
اگر از دنبال‌کننده‌‌های صفحه شخصی فرشاد سنبل‌دل در اینستاگرام باشید، لابد تصاویر منابع بسیار کم‌یاب و نایاب را که او با سختی به آن‌ها دسترسی پیدا کرده، دیده‌اید. سنبل‌دل حالا درباره همین پروسه می‌گوید: «برای تهیه آثار شاعران در حاشیه، که هم منابع تحقیق و هم شعر من بوده‌اند، مدت‌زمان طولانی صرف شد. تقریبا از همه کتابخانه‌های آکامیک ایران بازدید کردم یا با آن‌ها مکاتبه داشتم. همچنین برای تهیه برخی از آثار با بسیاری از کتابخانه‌های فارسی خارج از کشور تماس گرفتم. به‌ویژه در مورد آثار شاعران موازی با نیما تمایل چندانی برای حفظ این آثار نزد آرشیودارها و کتابخانه‌های آکادمیک داخل ایران دیده نمی‌شود. برخی از کتاب‌ها، با آنکه قدمت چندانی ندارند، بدین جهت که با شمارگانی محدود منتشر شده‌اند و علاقه‌ای به آرشیو کردنشان وجود نداشته است امروزه کاملا نایاب به حساب می‌آیند. شعر بلند شرایط هم محصول سال‌هایی است که من درگیر یافتن و دریافتن این شعرها بودم و شاید به همین مناسبت باشد که این شعر را شعری مشترک و حاصل گفت‌وگوی تمام شاعران محذوف از ادبیات فارسی می‌دانم».
«از حاشیه» مثل اسمش
«شعر بلند شرایط» دومین کتاب شعر فرشاد سنبل‌دل، در مجموعه «از حاشیه» انتشارات افراز منتشر شده است؛ «از حاشیه»، مجموعه‌ای است که چند سالی است به کوشش امین مرادی آغاز به کار کرده و آن‌طور که از عنوانش برمی‌آید، شعرهای شاعرانی را کتاب می‌کند که ذیل جریان‌های رسمی و غالب شعر امروز فارسی قرار نمی‌گیرند. از این مجموعه، کتاب‌های محمدحسن نجفی، پدرام یگانه معافی، لیلا حکمت‌نیا، شاهین شیرزادی، شهریار وقفی‌پور، کیانا برومند، سعیده کشاورزی، آتنا سلیمانی، میلاد کامیابیان، یاسمین رویین، داوود بیات، سماء اوریاد، مجید یگانه و امین مرادی منتشر شده است.
