گزارشی از روند نامگذاری‌های فرهنگی معابر تهران و تجربه لندن و استانبول
کوچه فروغ فرخزاد نبش کوچه فریدون مشیری نرسیده به سیمین و کوچه سپانلو/ هنرمندان در کوچه پس کوچه های تهران
ایران آرت : نامگذاری معابر و خیابان‌های تهران به نام اهالی معاصر فرهنگ بالاخره محقق شد.
حالا دیگر همه در تهران می‌دانند که معابری به نام شاعران، نویسندگان، بازیگران و کارگردانان، روی نقشه‌ها جان گرفته‌اند.
همشهری نوشت درحالی‌که هنوز نام این نام‌آوران بر تابلوی سر کوچه و خیابانی دیده نشده، اما درباره این رویداد مهم فرهنگی و شهری ابهاماتی وجود دارد.
داستان از تشییع پیکر مرحوم جمشید مشایخی شروع شد. شورای شهر پس از درگذشت این بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون به تغییر نام خیابان «ج» در ولنجک به جمشید مشایخی رأی داد که البته هنوز نام خیابان تغییری نکرده است.
نام بعدی که در یکی از خیابان‌ها نقش بست، نام خواننده پرآوازه «محمدرضا شجریان» بود، نامی که به گفته حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی دیرهنگام اما امیدوارکننده است.
اواخر فروردین‌ماه سال‌جاری نیز به پیشنهاد سهیل محمودی و ساعد باقری نام شاعران و نویسندگانی که نشانی از آنها در پایتخت دیده نمی‌شود، مطرح شد و شورای شهر به آن نام‌ها رأی مثبت داد. اسامی شاعران و نویسندگان بزرگی که نام‌هایشان قرار است در خیابان‌های حوالی شهید کلاهدوز(خیابان دولت) حک شود.
چرا شاعران پیشتازند
منوچهر آتشی، عمران صلاحی، محمد قهرمانی، بیژن ترقی، اسماعیل شاهرودی، پروین دولت‌آبادی، اخوان ثالث، سیمین بهبهانی، فروغ فرخزاد، فریدون مشیری، محمدعلی سپانلو، سیدکریم امیری فیروزکوهی، هوشنگ ابتهاج و حسین منزوی ازجمله این شاعران هستند. سهیل محمودی درباره علت نامگذاری در خیابان‌ها به همشهری می‌گوید: «انجمن شاعران در خیابان کلاهدوز قرار دارد و با توجه به این موضوع خواستیم که گذر شعر و ادبیات در این منطقه شکل بگیرد و به‌گونه‌ای پاتوق ادبی پایتخت باشد. به همین دلیل تصمیم بر این شد که نام بزرگان در خیابان‌های اطراف انجمن باشد.» با توجه به این موضوع 11 خیابان و کوچه دیگر در خیابان شهید نعمتی در محدوده شهید کلاهدوز به‌نام شعرای دیگر تغییر یافت که بر این اساس خیابان دوم «عمران صلاحی»، خیابان چهارم به‌نام «محمد قهرمانی»، خیابان پنجم به‌نام «بیژن ترقی» و خیابان ششم به‌نام «اسماعیل شاهرودی» نامگذاری شد. همچنین در همین آدرس، خیابان هفتم به‌نام «پروین دولت‌آبادی»، خیابان هشتم به نام «اخوان ثالث»، خیابان نهم به نام «سیمین بهبهانی»، خیابان یازدهم به‌نام «فروغ فرخزاد»، خیابان دوازدهم به نام «فریدون مشیری»، خیابان شانزدهم به‌نام «محمدعلی سپانلو» و خیابان هجدهم به نام «سیدکریم امیری‌فیروزکوهی» نامگذاری شد.
ادبیات در رگ‌های شهر
سهیل محمودی معتقد است که هر کلانشهری با نشانه‌هایش معنا پیدا می‌کند و یکی از نشانه‌های شهر می‌تواند حوزه فرهنگ و هنر باشد. وی به همشهری می‌گوید: «شخصیت‌های بزرگی داریم که نامشان در معابر، خیابان‌ها و مکان‌های فرهنگی و هنری می‌تواند یک هویت جدید به شهر ببخشد. در دهه50 برخی از خیابان‌ها و بزرگراه‌ها به نام اندیشمندان و دانشمندان نامگذاری شد که هنوز هم وجود دارد و ماندگار شده است و حتی برخی از خیابان‌ها و مکان‌های فرهنگی را به نام شاعران پرآوازه چون رهی معیری، سعدی، حافظ، فردوسی و... داریم که بخشی از هویت ما شده است. این حرکت باید ادامه پیدا کند چرا که شخصیت‌های معاصری داریم که نامشان می‌تواند زینت‌بخش خیابان‌ها باشد.» این شاعر در توضیح بیشتر می‌گوید: «علاوه بر نامگذاری بزرگان در معابر و خیابان‌ها می‌توان نام مدارس را هم به همین نام‌ها مزین کرد. بچه‌های ما نیازمند الگوسازی هستند که این الگوسازی تنها از طریق تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی شکل نمی‌گیرد بلکه از طریق خانواده، مدرسه و اجتماع است. خاطره و حافظه کودکان می‌تواند به حوزه فرهنگ و هنر سوق داده شود.»
نمایندگان اصناف در شورای نامگذاری
علاوه بر نام‌های نویسندگان و شاعران، نام چهره‌های فرهنگی و هنری نیز در نامگذاری خیابان‌هادیده می‌شود.
خیابان سپند در منطقه یک به نام استاد عزت‌الله انتظامی، بلوار فلامک جنوبی و شمالی در منطقه۲ به‌نام شجریان، خیابان کوکب در منطقه۲ به‌نام استاد غلامحسین امیرخانی (خوشنویس)، خیابان نیلوفر در منطقه۲ به‌نام استاد علی نصیریان، خیابان معارف به نام داوود رشیدی و ۲۴متری سعادت آباد به نام محمدعلی کشاورز نامگذاری می‌شود.
شهرام گیل‌آبادی، مدیر خانه تئاتر درباره نامگذاری معابر و خیابان‌های تهران به نام هنرمندان، شاعران و نویسندگان به همشهری می‌گوید:«در مراسم تشییع مرحوم جمشید مشایخی با پیشنهاد ایرج راد این اتفاق افتاده و امیدوارم با تشکیل یک شورای‌عالی در شورای شهر و حضور نمایندگان صنوف ازجمله خانه تئاتر، سینما، موسیقی و شاعران این کار قوام و دوام بیشتری پیدا کند. چرا که حضور نمایندگان صنوف هنری و پیشنهادهای دوستان می‌تواند پشتوانه جامعه هنری را هم داشته باشد.» وی در ادامه بسیاری از اتفاقات بزرگ در شهرهای بزرگ را ناشی از حرکت‌ها و رخدادهای فرهنگی، هنری و اجتماعی خواند و یادآور شد:«در همه جا هنرمندان و نخبگان درصد مرجعیت بالایی دارند و در ایران هم این درصد مرجعیت و نفوذ در میان مردم بین 26 تا 30درصد است که رقم قابل‌توجهی بوده که باید از این پتانسیل استفاده کرد.»
حس خوب برای شهروندان
گیل‌آبادی هنرمندان را مردمی خواند که نام و یاد آنها می‌تواند در جریانات اجتماعی و فرهنگی ماندگاری داشته باشد. وی توضیح می‌دهد: «این نامگذاری در همه‌جای دنیا متداول است و شورای شهر تهران هم حرکت بسیار خوبی را آغاز کرده که با انتظام‌بخشی این حرکت را می‌تواند قوام ببخشد. همانطور که شهدا بخشی از مفاخر ایران زمین هستند، هنرمندان، اندیشمندان و نویسندگان هم بخش دیگر مفاخر ایران به شمار می‌آیند و به‌طور حتم نام آنها در خیابان‌ها، معابر و مکان‌های فرهنگی حس خوبی را به شهروندان منتقل می‌کند.»
آغازی برای حرکت‌های مستمر فرهنگی
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی درباره این نامگذاری‌ها به همشهری می‌گوید: «خبر خوبی منتشر شد مبنی بر اینکه شورای شهر خیابان‌هایی را در شهر تهران به‌نام هنرمندان نامگذاری کرده است. هرچند این تصمیم دیرهنگام است و فکر می‌کنم سال‌ها پیش باید این اتفاق می‌افتاد اما شروع خوبی است چرا که این موضوع در تمام شهرهای بزرگ دنیا متداول بوده، گذاشتن نام خیابان‌ها و معابر براساس نام هنرمندان باعث ماندگاری و تکریم است و سرآغازی برای حرکت‌های مستمر فرهنگی و هنری که امیدوارم این اتفاق فقط برای یک دوره نباشد و سال‌های سال به آن توجه شود.» نوربخش به هویت‌بخشی این اتفاق هم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «با توجه به صحبت‌هایی که با آقای حق‌شناس شده، تشکیل یک کارگروه ضروری است چرا که در تمام حوزه‌های فرهنگی و هنری بزرگانی هستند که باید نامشان همیشه یادآوری شود. در حوزه موسیقی هم بزرگان زیاد هستند؛ بزرگانی که استحقاق دارند نامشان در فضاهای شهری گذاشته شود. شورای شهر باید این کار را انجام دهد. استادانی مانند حسین دهلوی و هوشنگ ظریف را داریم که باید پاس داشته شوند.»
گفته های رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر
محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر درباره چگونگی نامگذاری خیابان‌های پایتخت به نام بزرگان به همشهری می‌گوید: «تهران پایتختی با قدمت 500ساله است که بیشترین و ماندگارترین اسامی در مرکز شهر بوده که نمی‌توان آنها را تغییر داد و معابر جدیدی هم وجود ندارد که بخواهیم تغییر دهیم یا قابل تغییر باشد. بیشتر معابر و خیابان‌ها با نام‌هایی که دارند هویت خود را دارند. تغییر نام خیابان‌ها و معابر براساس شاخصه‌ها و اولویت‌های مدون است و با توجه به مشخصه‌ها ما خیابان‌هایی داریم که نام‌های تکراری دارند. به‌طور مثال در پایتخت خیابان‌های زیادی با نام لاله، شقایق، سرو و... وجود دارد که می‌توان این نام‌ها را تغییر داد.» حق‌شناس در ادامه درباره چگونگی نامگذاری‌های اخیر هنرمندانی که در قید حیات هستند، توضیح می‌دهد: «در مورد نامگذاری بلوار فلامک شمالی و جنوبی که به نام محمدرضا شجریان نامگذاری شد، با پسرش همایون شجریان با واسطه تماس گرفته شد و آنها نیز رضایت خود را اعلام کردند و شخصاً با خانواده استاد امیرخانی (خوشنویس) و نصیریان و مشایخی صحبت کردم و مدیر برنامه‌های محمدعلی کشاورز نیز رضایت او را برای نامگذاری خیابانی به نامش تأیید کرد. پس از آماده شدن سردیس این افراد طی مراسم‌های مشخصی خیابان‌ها تغییر نام خواهند داد. همچنین هنرمندانی که در قید حیات نیستند نیز صحبت‌هایی با خانواده‌هایشان داشتیم و این نامگذاری با رضایت و نظر آنها صورت گرفته است.» وی در ادامه نیز به حضور شهرداران مناطق اشاره می‌کند: «با آغاز این رویداد شهرداران مناطق نیز با داشتن کارگروه‌هایی مطالعات گسترده‌ای در این زمینه داشتند و هیچ‌گاه این تعیین و تغییر نام‌ها براساس سلیقه یک فرد و گروه خاص نبوده است.»
تجربه لندن: از دیکنز تا تاچر
طبق متمم مصوبه ساخت‌وساز در سال1939، در بریتانیا و شهر لندن شوراهای شهر مسئول نامگذاری، نامگذاری دوباره و شماره‌گذاری ساختمان‌ها هستند. طبق این مصوبه شوراهای شهر زمانی می‌توانند اقدام به نامگذاری یا نامگذاری دوباره خیابان‌ها کنند که طرح توسعه‌ای یا طرح بازسازی و احیایی در خیابان و محل مورد نظر اتفاق افتاده باشد. اعم از اینکه نام عادی باشد یا نام مشاهیر در دنیای سیاست ،ادب و هنر. در سال‌های اخیر تینک تنک‌ها (سازمان‌های پژوهشی و اندیشگاه‌ها) در فضای مجازی شرایطی را فراهم آورده‌اند تا مردم بتوانند در زمینه نامگذاری خیابان‌ها به نام مشاهیر، نظرات خود را به‌طور مستقیم بیان کنند و مشارکت بهتری در این زمینه داشته باشند. در لندن و بسیاری از شهرهای اروپایی بیشتر رسم بر آن است که خانه مشاهیر متوفی را تبدیل به موزه کنند یا در نهایت خیابان محل مورد اقامت آنها را به نام آنها نامگذاری کنند. چنانچه در لندن خانه چارلز دیکنز به موزه تبدیل شده و در پاریس نیز خیابان محل زندگی ویکتور هوگو به‌نام وی و خانه‌اش به موزه تبدیل شده است. البته در بریتانیا نامگذاری خیابان‌ها همواره تابع این قانون نبوده وشوراهای شهر در پاره‌ای از موارد گرایش‌های سیاسی خود را در نامگذاری خیابان‌ها به‌ویژه در زمان نامگذاری خیابان‌هایی به نام چهره‌های مشهور سیاسی دخالت داده‌اند. در دهه1980 میلادی و در اوج اخبار پیرامون آپارتاید در آفریقای جنوبی و مبارزات نلسون ماندلا در زمان نخست‌وزیری مارگارت تاچر که گفته می‌شود ماندلا را فردی تروریست می‌دانست، شوراهای چپ‌گرا در بریتانیا به‌منظور ابراز مخالفت خود با نخست‌وزیر نام نلسون ماندلا را برای تعدادی از خیابان‌ها در انگلیس برگزیدند.
تجربه استانبول: بدون نام پاموک
تغییر نام معابر در استانبول به دستور شهرداری این شهر انجام می‌شود. در ترکیه مانند برخی از کشورهای شرقی، نامگذاری خیابان‌ها تابع گرایش‌های سیاسی شهرداران حاکم بر شهرداری‌ها و دوری و نزدیکی آنها به حزب حاکم در این کشور است. به‌عنوان مثال، در دسامبر سال2017 چند ماهی پس از کودتای نافرجام ترکیه شهرداری استانبول تصمیم به حذف نام گولن از 192 خیابان این شهر گرفت چرا که به اعتقاد سیاستمداران حزب حاکم، فتح‌الله گولن مخالف سیاسی دولت ترکیه ساکن آمریکا، عامل اصلی پشت پرده کودتای نافرجام در ترکیه بوده است. هم‌اکنون نیز نامی از اورهان پاموک که در آثارش به استانبول می‌پردازد و علاقه‌اش را به این شهر پنهان نکرده است، در هیچ خیابانی از استانبول به دلایل سیاسی به چشم نمی‌خورد.
