پروانه اعتمادی و نقاشی مینیمالیستی/ تحلیل اثری در کلکسیون رها گالری

پروانه اعتمادی بانوی پیشروی نقاشی ایران حدود دو هفته پیش در سن ۷۷ سالگی، زندگی را به درود گفت؛ او نگاهی مینیمال و بسیار خاص به نقاشی داشت و هم از منظر هنری و هم بازار هنر آثارش با ستایش و اقبال بسیار روبرو بوده است. به همین بهانه نقاشی جذاب و جالب از این بانوی هنرمند از کلکسیون رها گالری، تحلیل و بررسی می شود.

ایران آرت : کلکسیون رها گالری خاورمیانه که بیش از دو دهه است با تمرکز بر ارتقای هنر منطقه فعالیت فرهنگی مستمر دارد، شاهکارهای مدرنیستی و معاصر متنوعی از هنرمندان ایرانی و عرب را نگاهداری می کند.

یکی از این آثار، اثری از سری معروف طبیعت بی جان " پروانه اعتمادی " است. این کار در ابعاد 59×92 با تکنیک رنگ روغن روی سیمان در سال ۱۳۹۰ خلق شده است.

پروانه اعتمادی [زاده‌ی ۱۳۲۷ - درگذشته‌ی یکم فروردین ۱۴۰۴] با نقاشی‌های طبیعت بیجان و به‌طور اخص نقاشی‌های سیمانی در دههٔ ۱۳۵۰ شناخته می‌شود.

پروانه در سال ۱۳۹۵ از سوی موسسه معتبر آرت پرایس در زمره 500 هنرمند گرانقیمت دنیا قرار گرفت که برای یک هنرمند زن در خاورمیانه عنوان ذی قیمتی ست.

خانم اعتمادی نخستین نمایشگاه خود را در سال ۱۳۴۸ در تالار قندریز [ یکی از جریان سازترین گالری های عصر مدرن ایران] برگزار کرد.

گفته می شود جلال آل آحمد،[ نویسنده شهیر ایران] ، معلم ادبیات پروانه در دبیرستان شاهدخت بود و وقتی متوجه استعداد ناب پروانه در نقاشی می شود ، بهمن محصص [نقاش شهیر ایران] را به عنوان معلم خصوصی نزد وی می فرستد تا به او نقاشی یاد دهد.

از این رو در بیوگرافی این بانوی هنرمند نوشته شده است : پروانه اعتمادی نقاشی را نزد بهمن محصص آغاز کرد و تنها شاگرد مستقیم این هنرمند محسوب می‌شود.

شاید وقتی مجموعه طبیعت‌بیجان‌های پروانه را می بینید، احساس کنید الهامی از محصص نیز وام گرفته است؛ هر چند که به وضوح این سری خیره کننده پروانه به لحاظ نوع تکنیک اجرایی، منحصر به‌فرد هستند.

همین اثر " پروانه اعتمادی " در کلکسیون رها گالری به خوبی گویای بسیار خاص بودن این نگاه این هنرمند است :

از منظر تکنیکی پروانه اعتمادی در این اثر از رنگ روغن روی سیمان استفاده کرده است، که یک تکنیک خاص و غیرمعمول در نقاشی محسوب می‌شود و اتفاقن بدان شهرت فرای مرزها دست یافت.

بستر سیمانی باعث ایجاد بافتی زبر و ناهموار شده که عمق بصری و تأثیر حسی قوی‌ای به کار می‌بخشد. در این تکنیک، رنگ روغن به دلیل غلظت بالای خود، امکان ایجاد لایه‌های ضخیم و غنی را دارد. ترکیب این رنگ با بافت سیمان باعث خلق سطوحی پرکنتراست شده که نور را به شکلی متفاوت منعکس می‌کند.

اثر دارای ترکیب‌بندی عمودی و ایستاست. اشیا در مرکز و راست تصویر قرار گرفته‌اند و فضای پس‌زمینه به‌صورت تخت و دارای بافت اجرا شده است.

عنصرهای اصلی شامل کوزه، بطری و کاکتوس هستند که به نوعی از فرم‌های ساده‌شده و انتزاعی بهره برده‌اند. تأکید بر خطوط محیطی و برجسته‌سازی فرم‌ها به شیوه‌ای نزدیک به نقش‌برجسته، حس ایستایی و استحکام را القا می‌کند.

استفاده از سیمان و خراش‌های عمیق بر دور سطوح، اشکال و فرم‌های ساده‌ای از اشیا که در عین داشتن رویکردهای مدرن و ساده‌سازی سطوح و احجام، به واسطه سادگی در پرداخت خطوط، انتخاب‌های بی‌پیرایه، موضوعات ساده و پرسپکتیو حسیِ خاص و درونیِ خود، یادآور نگارگری‌های ایرانی و حال و هوای نقاشی‌های شرق دور نیز است.

شاید بتوان «خلوص» را مهمترین مؤلفه نقاشی‌هایی مانند اثر حاضر دانست: خلوص در رنگ، فرم، انتخاب موضوع و همنشینی اشیایی ساده و بی‌تکلف که مانند زندگی همگی یادآور روزمرگی و ساده‌زیستی و نگاه به عمق چیزها با رویکردی شرقی است. همین ویژگی خاص نقاشی‌های پروانه اعتمادی را شکل می‌بخشد.

در تابلوی پیش رو هنرمند با محدود کردن رنگ‌ها و استفاده از تکنیک متفاوت مخاطب را به تحلیل های تأمل برانگیز وامی دارد.

اما از نگاه محتوایی و نمادشناسی این اثر شاخص کلکسیون رها گالری دارای نکات جالب توجهی ست:

اشیا حاضر در اثر شامل کوزه، بطری، و گیاه کاکتوس هستند. هر یک از این عناصر می‌توانند بار نمادین داشته باشند:

کوزه و بطری: نماد نگهداری و محافظت از مایعات، که می‌تواند اشاره‌ای به مفهوم زمان و نگه‌داشتن خاطرات باشد.

کاکتوس: گیاهی مقاوم در برابر خشکی که در فرهنگ بصری ایرانی و جهانی نشانه‌ای از تحمل، صبوری و سختی‌های زندگی است؛ و در این اثر یکی از گلبرگ های کاکتوس افتاده است که می تواند نشانی از ترک برداشتن این صبر باشد.

بافت خشن و تیره پس‌زمینه: اشاره‌ای به گذر زمان، فرسایش یا حتی نوعی فضای متروک و خاطره‌گون دارد.

رنگ‌های غالب در اثر، قهوه‌ای، کرم و سیاه هستند که در کنار هم ترکیبی از حس نوستالژی، خاکی بودن، و حتی اندوه را القا می‌کنند:

قهوه‌ای و کرم: رنگ‌های خاکی که حس گرما، قدمت و خاطره را به همراه دارند.

سیاه: عنصری که به اثر حالتی جدی، غمگین و در عین حال محکم می‌دهد.

کنتراست بالا میان نور و سایه‌ها: باعث ایجاد حس درام و تأکید بر فرم‌های برجسته شده است.

پروانه اعتمادی یکی از پیشگامان هنر مدرن ایران است و آثارش اغلب به سمت نوعی مینیمالیسم با ریشه‌های عمیق در سنت بصری ایران گرایش دارند. انتخاب اشیای روزمره و نحوه چیدمان آن‌ها در فضایی خام و ساده، یادآور سنت‌های کهن و همچنین نگاه شاعرانه به اشیا در فرهنگ ایرانی است. در این اثر، نشانه‌هایی از سادگی و ریاضت به چشم می‌خورد که می‌تواند بازتابی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی دوران خلق اثر یا وضعیت روحی و اجتماعی هنرمند یا جامعه‌ای باشد که در آن زیسته است.

این اثر به کلکسیون رها گالری تعلق دارد.