خط "تعلیق" به ثبت ملی رسید

خط تعلیق به عنوان یک خط ایرانی به پیشنهاد احیاگر تعلیق حجت امانی هنرمند خوشنویس و نقاش، به ثبت ملی رسید.

ایران آرت: به پیشنهاد حجت امانی هنرمند نقاش و خوشنویس، "خط تعلیق" به عنوان میراث ناملموس برای همه ایرانیان در وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به ثبت ملی رسید.

"حجت امانی"، هنرمند نقاش و خوشنویس نمایشگاه های متعددی در جهت احیا و معرفی خط "تعلیق" در چندین کشور مختلف از جمله پاکستان، آلمان، لیتوانی، هند و انگلیس برگزار کرده است.این احیاگر خط "تعلیق" سال گذشته پرونده ثبت این خط را به عنوان میراث ناملموس ایرانی به وزارت میراث، گردشگری و صنایع دستی تحویل داد  و پس از پیگیرهای فراوان در 12 اسفند 99 در این وزارتخانه در فهرست آثار ملی قرار گرفت و به ثبت رسید.

متن ثبت خط "تعلیق" به عنوان میراث ناملموس برای همه ایرانیان به شرح زیر به رسانه ها ارسال شده است:"خط تعلیق به عنوان اولین خط ایرانی به پیشنهاد احیاگر تعلیق حجت امانی هنرمند خوشنویس و نقاش ،برای همه ایرانیان به ثبت ملی رسید.در جلسه ۱۲-۱۲ -۹۹ که در سالن همایش های وزارت میراث گردشگری و صنایع دستی برگزار شد خط تعلیق به عنوان میراث ناملموس به ثبت رسید."

"حجت امانی"، هنرمند نقاش و خوشنویس در این باره گفت: "خط تعلیق به عنوان اولین خط ایرانی که بدون شک نماد خلاقیت بصری ایرانیان در زمینه خوشنویسی است  از ترکیب خطوط توقیع و رقاع ابداع و قاعده مند شده است. این خط بدلیل پیوستگی و پیچیدگی و دشوارخوانی در تحریر دستورات حاکمان در میان منشیان و دیوان ها رایج بوده است. خط تعلیق با توجه به اینکه خطی با ظرافت و پیچش های متنوع است قابلیت های ترکیب بندی گوناگونی را دارد، که از سمت راست به سمت بالا میل می کند."

این استاد دانشگاه درباره دلایل احیای خط تعلیق به عنوان خط ایرانی توضیح داد: " تمرکز بر خطوط شناخته شده نستعلیق، شکسته نستعلیق و ثلث و نسخ به عنوان موارد آزمون انجمن خوشنویسان ایران سایر خطوط را از جمله خط تعلیق به حاشیه می راند. تا اینکه در سالهای دهه1380 این جانب با تمرکز بر خط تعلیق به احیا آن پرداخته و پیشنهاد برگزاری بزرگداشت خوشنویس برجسته تعلیق "خواجه اختیار منشی گنابادی" را به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح نموده که با پیگیری های مجدد در سال 1396 محقق شد. از سال های 1385تا کنون چندین نمایشگاه تعلیق بصورت رسمی در کشور و خارج از کشور از جمله پاکستان ، لیتوانی و آلمان برگزار کرده و در دانشگاه جامع علوم بصری کراچی به تعلیم آن پرداخته ام همچنین در کنار در برگزاری همایش خواجه اختیار منشی گنابادی و برگزاری کارگاه خط تعلیق در گناباد برای اولین بار در کشور به ترویج این خط قدم برداشته ام . پس از برگزاری همایش خواجه اختیار منشی گنابادی و بازتاب گسترده آن تعدادی از هنرمندان خوشنویس با بیشتر با پیشینه خط شکسته نستعلیق بسمت این خط متمایل شده و به تبادل اطلاعات  و تجارب می پردازند."

خط تعلیق، از خطوط خاص ایرانیان است. درباره ریشه این خط اختلاف نظر های گوناگونی وجود دارد. "قاضی احمد قمی " در کتاب "گلستان هنر" این خط را مشتق از دو خط رقاع و توقیع معرفی کرده است. به گفته میر علی هروی "تعلیق بر آن گویند که تعلق به نسخ دارد."مولانا عبدالرحمان جامی ضمن تاکید بر ایرانی بودن این خط ، آن را مشتق از خط توقیع می داند.گرچه الفبای آن همان الفبای ماخوذ عربی است ولی شکل و ترکیب آن با سایر خطوط اسلامی متفاوت است. زاویه های خطوط عربی در آن نرم شده است و گردش و ترکیب حروف آن شباهت نزدیک به خط های باستانی ایران یافته و تاثیر آشکار خطوط پیش از اسلام یعنی خط های پهلوی و اوستایی در آن ملاحظه می شود.

این خط بر روی آثار مکتوب زبان فارسی دری چون نامه ها و فرمان ها و ظرف های فلزی و سفالین حفظ شده و در توصیف آن می توان چنین گفت که گویا این خط به منظور تند نویسی در کتابتِ نامه ها و رساله ها ابداع شده و خطی است تو در تو و پیچیده که کلمات را در آن متصل و پیوسته می نویسند. به همین سبب خواندن آن نیز مشکل تر از نسخ اما از زیبایی بیشتری برخوردار است.پیدایش خط تعلیق به آغاز قرن هفتم هجری باز می گردد. این خط در قرن هشتم هجری بسیار متداول شد و تا قرن دهم هجری همچنان رواج داشت اما با رونق یافتن خطوط نستعلیق و شکسته نستعلیق از رواج آن کاسته شد. اما با این وجود تا قرن 13 هجری به حیات خود ادامه داد.واضع این خط را خواجه تاج الدین اصفهانی و تکمیل کننده اش را خواجه اختیار الدین حسن بن علی منشی گنابادی می دانند. عبدالحق استرآبادی نیز در عصر شاه اسماعیل قواعد این خط را کامل کرد.تعلیق پس از مدتی به صورت شکسته در آمد. شکسته تعلیق به خاطر زیبایی ظاهری که در شکل حروف و کلمات و سطر های آن پدید آمد ، موضوع هنرنمایی خوشنویسان گردید و به خط تزیینی بدل شد و کاربرد کتابت خود را از دست داد.از خوشنویسان مشهور در این خط باید از خواجه ابوالمعال ، خواجه تاج سلمانی اصفهانی ، عبدالحق استرآبادی ، درویش عبدالله سلطانی ، شهاب الدین عبدالله ، مروارید کرمانی ، خواجه اختیار منشی گنابادی و محمد کاظم واله اصفهانی نام برد که قطعه های چندی از آن ها در مرقع ها حفظ شده است.

حجت امانی، احیاگر خط تعلیق ، متولد لرستان و دارای  دکتری تخصصی تاریخ هنر اسلامی( خاورمیانه) است. اوفارغ التحصیل  انجمن خوشنویسان ایران بوده و مراحل فوق ممتاز را نزد استاد معین الکتاب اصفهانی و ابوالوفا حسینی گذرانده است. آثار امانی تاکنون در بیش از 38 نمایشگاه گروهی و انفرادی در داخل و خارج کشور به نمایش درآمده و چندین نمایشگاه خوشنویسی و ورکشاپ خوشنویسی در ترکیه، لندن، لیتوانی و آلمان داشته است است.این هنرمند این اقبال را داشت که منتقدان زیادی، از جمله ادوارد لوسی اسمیت به بازدید از نمایشگاهش بیایند و بر آثارش نقد بنویسند. آثار او که در مرز نقاشی، عکاسی، تصویرسازی و چیدمان ایستاده اند، گاه با هنر محیطی هم پوشانی دارند، گاه با پرفورمنس. روش هنری او را هم "پروسس آرت" و "پسانئوپاپ" نام گذاری کرده اند.