بودجه فرهنگ و هنر و ارز دولتی چالش این روزهای هنر / آیا نقاش باید رنگش را از قاچاقچی بگیرد؟ / تحلیل حسن ناهید، بهرام کلهرنیا و مسعود دلخواه از سایه بحران اقتصادی بر سر هنر
با نزدیک شدن به ایام ارائه بودجه کل کشور در سال ۹۸ به مجلس شورای اسلامی و مباحثی که پیرامون بودجه انقباضی برای سال ۹۸ در نظر گرفته شده است؛ این روزها در میان جامعه فرهنگی و هنری کشور نیز نگرانی هایی در رابطه با بودجه فرهنگ و هنر در سال آینده وجود دارد.
ایران آرت: با توجه به شرایط اقتصادی حال حاضر کشور که پس از تحریم‌ها صورت گرفته، هنرمندان و اهالی فرهنگ معتقدند که شرایط برون رفت از شرایط فعلی و عبور از بحران‌ها توسط فرهنگ سازی انجام می شود و می توان با تکیه به ایجاد بستر برای فرهنگ و هنر شرایطی برای عبور از بحران‌های فعلی فراهم کرد. در میان مسئولین هنری نیز هستند مدیرانی که چنین تفکری را دنبال می کنند، اینکه باید برای فرهنگ و هنر بودجه‌ای قابل توجه در نظر گرفت تا شرایط برچیده شدن ناامید در میان مردم فراهم شود. در این زمینه سید مجتبی حسینی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است باید به کالا هنری نیز ارز دولتی داده شود تا شرایط حضور هنرمندان ایرانی در خارج از کشور و همین‌طور شرایط حضور هنرمندان و گروه‌های هنری خارجی در داخل کشور مهیا شود تا زمینه رشد و حتی اقتصاد هنر شکوفا شود.
به بهانه ارائه بودجه کل کشور که در روزهای آتی به مجلس شورای اسلامی ارائه می شود با چند هنرمند در رابطه با توقع جامعه هنری درباره بودجه فرهنگ و هنر در سال ۹۸ گفت و گویی داشته‌ایم که در ادامه می خوانید:
در شرایط بحران بی‌توجهی به هنر ضربه‌های جبران‌ناپذیری به جامعه می‌زند
حسن ناهید نوازنده پیشکسوت معتقد است، در هر جامعه‌ای که دچار مشکلات اقتصادی می‌شود باید بیشتر به بخش فرهنگ و هنر توجه شود زیرا بی‌توجهی به فرهنگ و هنر ضربه‌های جبران ناپذیری به جامعه می‌زند.
حسن ناهید، گفت: به طور کلی در هر جامعه‌ای که دچار مشکلات اقتصادی می‌شود باید بیشتر به بخش فرهنگ و هنر توجه شود. در شرایط بحرانی فرهنگ و هنر می‌تواند شرایط زندگی را برای مردم راحت‌تر کند پس نباید به هیچ وجه بودجه این بخش کم شود.
حسن ناهید در ادامه خاطرنشان کرد: هنر می‌تواند شرایطی فراهم کند تا مردم شرایط سخت اقتصادی را تحمل کنند و به کمک این بخش می‌توانیم به گوش همه جهان برسانیم که جامعه هنر سر پاست. با افزایش ناامیدی در جامعه حوزه فرهنگ و هنر، می‌تواند شادی را به جامعه تزریق کند پس باید بودجه خوبی به این بخش تعلق گیرد.
این نوازنده پیشکسوت با اشاره به اینکه تولیدات فرهنگی و هنری باید به عنوان کالاهای اساسی تلقی شوند، توضیح داد: زمانی که مشکلات اقتصادی به وجود می‌آید باید به فرهنگ و هنر بیشتر توجه کنیم زیرا باعث حل بحران‌های اجتماعی می‌شود پس باید قبول کنیم که فرهنگ و هنر یک کالای اساسی برای جامعه است. امروزه به کالاهای اساسی ارز دولتی داده می شود ولی به فعالیت های هنری چنین ارزی داده نمی‌شود و این موضوع تاثیر منفی بر فعالیت‌های هنری می‌گذارد و به همین دلیل است که روز به روز فعالیت هنری کمتر می‌شود.
ناهید در ادامه بیان کرد: متاسفانه شاهد هستیم در شرایط فعلی چیزی از فعالیت‌های هنری باقی نمانده است و بخش‌های خصوصی هم کناره‌گیری کرده‌اند که اگر این روند ادامه یابد چیزی از هنر باقی نمی‌ماند. در حال حاضر ایران نیازمند نشان دادن چهره واقعی خود به جامعه جهانی است که تنها با فعالیت‌های فرهنگی و هنری میسر می‌شود.
این نوازنده در پایان گفت: همه هنرمندان می خواهند به هنر صدمه‌ای وارد نشود و فقط می‌خواهیم بودجه خوبی به این حوزه اختصاص داده شود.
آیا نقاش باید رنگش را از قاچاقچی بگیرد؟
بهرام کلهرنیا هنرمند نقاش و گرافیست، عدم تخصیص بودجه به بخش فرهنگ را نطفه بحران‌های بزرگ اجتماعی می‌داند.
این استاد دانشگاه درباره کاهش بودجه‌های فرهنگی کشور در شرایط نابه‌سامان اقتصادی گفت: ما دچار فقدان فهم صحیح از ضرورت‌های اجتماعی هستیم. امروز کشورهای پیشرفته متوجه شده‌اند فرهنگ زیرساخت است و اگر شرایط فرهنگی را به سامان کنیم جامعه رو به اعتدال می‌رود. ولی در کشور ما متاسفانه هنوز مسوولان معتقد هستند فرهنگ اولویت نیست.
وی افزود: نتیجه این تفکر به وضوح در کشور قابل رویت است. بحران‌های اجتماعی که دارد از در و دیوار کشور بالا می‌رود و این وارونگی باعث بحران‌های اجتماعی و حتی اقتصادی هم هست.
او با ذکر مثالی از بی‌توجهی به مقوله فرهنگ گفت: امروز و در دوره شهرداری جدید بودجه خانه هنرمندان ایران صفر است. قبلا شهردار تهران یک منبع برای فعالیت این مکان دیده بود و بودجه اختصاص داده بود. خانه هنرمندان تنها جایی بود که در آن می‌توانستیم تنوعی از انواع هنرها را ببینیم و این خانه مرکز فرهنگی کشور شده بود. خانه هنرمندان به عنوان پارلمان هنر ایران منشا تحولات فرهنگی و دموکراسی بود زیرا به دور از منافع اقتصادی که گالری‌ها درگیر آن هستند، داشت هنر واقعی را حمایت می‌کرد.
کلهرنیا توضیح داد: سال گذشته با رایزنی‌های بسیار زیاد دویست میلیون تومان بودجه به خانه هنرمندان دادند که شبیه یک شوخی است. نبود بودجه در سایر مراکز و فعالیت‌ها نیز یعنی ایجاد بحران و تنها کسانی که از بحران سود می‌برند اغتشاشگران هستند.
او گفت: امروز تنها منبع مالی بسیاری از اتحادیه‌های صنفی و نهادهای مختلف هنری کشور، تنها از محل حق عضویت اعضا است و این یعنی فاجعه. اصناف و تشکل‌های هنری در سراشیبی تند نابودی هستند. این درباره رخدادهای فرهنگی کشور نیز حاکم است و جشنواره‌های مختلف و بی‌ینال‌ها و فستیوال‌های ما چنان نادیده گرفته شده‌اند که برگزاری‌شان فقط یک اتفاق سوری و بی‌نتیجه است. چون پولی ندارند.
این هنرمند گرافیست همچنین گفت: این وظیفه دولت است که از هنرمند حمایت کند. امروز یک نفر با لیسانس ادبیات ممکن است برود استخدام آموزش و پرورش شود و تا حدی از مزایای شغلی بهره‌مند شود. ولی یک هنرمند که در استودیوی خودش کار می‌کند نه بیمه دارد و نه بازنشستگی و نه هیچ امکان دیگری، باید چه کند؟. هنرمندان موظف هستند خودشان بازار کار خودشان را در این شرایط بسازند و در شرایط مقابل سال‌هاست مساله درصد خرید آثار هنری از سوی نهادهای دولتی هنوز اجرایی نشده است.
بهرام کلهرنیا توضیح داد: بودجه‌گذار اگر فهم منطقی از مسایل داشته باشد، باید قبل از هر چیز بودجه فرهنگ و هنر را مشخص کند. این بی‌اعتنایی یا از نادانستن است یا اینکه در حالت بدبینانه، از این است که نمی‌خواهند مسائل کشور حل شود.
او درباره عدم تخصیص بودجه و ارز به بخش هنر گفت: نقاشی که رنگ نداشته باشد چطور می‌تواند اثری خلق کند؟ راه نفس روزگار را نبندیم. جامعه به زیبایی نیاز دارد. آیا هنرمند باید برای تامین وسایل کار خود به قاچاقچی رو بیاورد؟ در همه کشورها هنرمندان تحت پوشش بیمه و امکانات اجتماعی و شهری فراوان هستند.
این استاد دانشگاه در پایان گفت: ما هنرمندان حقوق اجتماعی خودمان را طلب می‌کنیم. هر روز دارد فرهنگ خاموش‌تر می‌شود. این مشکلات ناشی از سیستم سیاست‌گذاری غلط ماست.
اختصاص نیافتن ارز دولتی به فعالیت‌های هنری ناامید کننده است
مسعود دلخواه کارگردان تئاتر و استاد دانشگاه، معتقد است؛ امروزه بیش از هر زمان دیگری به دلیل مشکلات اقتصاد کلان کشور، جامعه دچار ناامیدی، تضاد و تناقض است و اینجاست که حوزه‌های فرهنگ و هنر می‌توانند کمک کننده باشند.
این کارگردان تئاتر توضیح داد: امروز جامعه با معضلات متعددی به ویژه در حوزه اقتصادی روبرو است. به دلیل مشکلات اقتصاد کلان کشور، جامعه دچار ناامیدی، تضاد، تناقض و عصبیت‌هایی در اجتماع شده و اینجاست که حوزه‌های فرهنگ و هنر، هم‌چون تئاتر، سینما و موسیقی می‌توانند کمک کننده باشند و امیدوارم افرادی که وظیفه خطیر بودجه و اداره کشور را به عهده دارند به این نکته توجه داشته باشند.
دلخواه با این توضیح که زمان بحران باید به فکر افزودن بودجه بخش فرهنگ و هنر بود، ادامه داد: در چنین اوضاعی باید نگاه کرد که چگونه می‌توان معضل‌های اجتماعی را رفع کرد. با کم کردن از بودجه، آسیب‌ها تشدید می‌شوند. اگر بودجه فرهنگ وهنر حذف شود چه چیزی می‌تواند جایگزین آن شود؟
این بازیگر تئاتر با این توضیح که اختصاص ندادن ارز دولتی به فعالیت‌های هنری در زمینه‌های مختلف به انفعال هنرمندان می‌انجامد، گفت: اگر به نمایش‌هایی که می‌خواهند در جشنواره‌های خارجی شرکت داشته باشند و متقاضی اجرای تئاتر در خارج از کشور هستند در چارچوب آکادمیک و تئاتر حرفه‌ای ارز دولتی تعلق نگیرد بسیاری از برنامه‌ها تعطیل و منحل می‌شوند و بسیار به این هنر لطمه زننده است.
این استا ددانشگاه، اختصاص نیافتن ارز دولتی را ناامید کننده دانست و ادامه داد: شرایط حال حاضر هنر را می‌توان مانند غریق نجاتی تجسم کرد که در حال غرق شدن است و کمک می‌خواهد. آیا کمکی به هنر می‌شود یا نه؟ باید منتظر ماند.
او با تاکید بر این که اگر بخواهیم چهره‌ای صلح‌طلب، شفاف و متمدن از کشورمان به جهانیان نشان دهیم به طور مسلم فرهنگ و هنر حرف نخست را می‌زند، اظهارداشت: باید ابتدا از طریق فعالیت‌های فرهنگی و هنری این چهره را بسازیم در غیر این صورت همه چیز می‌تواند زیر سوال برود. اگر فرهنگ و هنر را جدی نگیریم و به حساب نیاوریم آن وقت از چه طریقی می‌توان ادعای متمدن بودن و دارای فرهنگ متعالی داشت؟ ضروری است از فعالیت‌های فرهنگی هنری حمایت کرد و آن را تقویت و گسترش دهیم.
دلخواه فرهنگ و هنر را پدیده اساسی برای جامعه دانست که آن‌گونه که لازم است مورد توجه قرار نمی‌گیرد و افزود: متاسفانه حوزه فرهنگ و هنر به ویژه تئاتر جزو نیازهای مبرم محسوب نمی‌شوند. امیدوارم یک روز به این نتیجه برسیم که همان‌گونه انسان به آب و غذا محتاج است. برای اعتلای ذهن و روح به معنویات و فعالیت‌های فرهنگی و هنری احتیاج دارد.
به گفته او، با نگاهی به بودجه فرهنگی کشورهای اروپایی و مقایسه آن با بودجه کشور خودمان متوجه می‌شویم هنوز راه درازی در پیش داریم تا به یک نقطه قابل قبولی در این عرصه برسیم.
این گزارش اول دی ماه در روزنامه شرق منتشر شده است.
