زنگ خطر به صدا درآمده است / نگاهی به موضوع کپی‌کاری آثار هنری
حبیب الله آیت اللهی، هنرمند نقاش، درباره برخورد با کپی‌کاران آثار هنری گفت: باید هر چه سریعتر به این موضوع مهم و اساسی رسیدگی شود زیرا در چند سال اخیر مشکلات زیادی به خاطر کپی و دزدی آثار هنری به وجود آمده است.
ایران آرت: غزاله سعادتی: چند سالی است که شائبه کپی کردن آثار هنری و فروش آنها به جای اثر اصل، در جامعه تجسمی ایران مطرح شده و باعث نگرانی هنرمندان و خریداران آثار هنری است. گاه تابلویی با امضای یک هنرمند مطرح، با قیمتی گزاف به فروش می‌رسد و پس از مدتی زمزمه‌هایی درباره جعلی بودن آن به گوش می‌رسد. در این شرایط خریداری که مبلغ بالایی برای آن اثر پرداخته است بر سر دوراهی تشخیص اصالت اثر و نحوه برخورد با آن قرار می‌گیرد.
چندی پیش معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نامه‌ای به مدیرکل هنرهای تجسمی دستور داد ساز و کاری برای پیشگیری از ارائه آثار کپی و برخورد با آثار کپی موجود در جامعه ایجاد شود. انجام این کار می‌تواند نگرانی‌های هنرمندان و مجموعه‌داران آثار هنری را تا حد زیادی برطرف کند. در این گزارش نظرات تعدادی از هنرمندان و عقیده آنها درباره نحوه برخورد با آثار کپی را بخوانید.
زنگ خطر برای آثار هنری به صدا درآمده است
بهرام کلهرنیا، طراح و گرافیست درباره کپی آثار بزرگان هنر گفت: این موضوع دو وجه دارد. در درجه اول بُعد آموزشی آن مطرح است و به نوعی برای کسب مهارت و آشنایی با تاریخ هنر انجام می‌شود. در واقع یک‌نوع رابطه استاد و شاگردی است و خیر است. اما از سوی دیگر وقتی پای مسائل اقتصادی و اخلاقی به میان می‌آید، با روی شر آن دست به گریبانیم که متاسفانه در کشور ما دارد تبدیل به یک مساله حاد می‌شود. شاید این تا حدودی به خاطر رواج رسانه‌های جمعی باشد.
او گفت: افزایش دامنه خرید و فروش آثار هنری، حضور در حراج‌ها و بررسی گنجینه موزه هنرهای معاصر به طور کلی به مطرح شدن این موضوع کمک کرد. امروزه معاملات بیشتری انجام می‌شود و پی بردن به اینکه تابلوها اصل هستند برای موزه‌داران و مجموعه‌داران بیش از پیش مهم شده است. این در همه دنیا بحث بسیار مهمی است.
کلهرنیا توضیح داد: در دنیا تلاش می‌کنند از ابزارهای نوپدید برای شناسایی آثار اصل استفاده کنند تا امکان خطا و تقلب به حداقل برسد. کارهایی مثل عکسبرداری از بافت، آزمایش در آزمایشگاه‌های شیمی و در نهایت جمع‌بندی توسط یک کارشناس خبره باعث شده که کل پروسه بررسی آثار هنری نیاز به یک نگرش پیچیده و حرفه‌ای و البته گران‌قیمت داشته باشد. برای بررسی یک اثر هنری نیاز به حضور کارشناسان فنی، جامعه‌شناسان، متخصصان تاریخ هنر و ... است.
او همچنین تشکیل کمیسیونی برای بررسی آثار هنری در وزارت ارشاد را ضروری دانست ولی تاکید کرد که رسیدن به آن دشوار است. کلهرنیا گفت: این کمسیون باید آنقدر حرفه‌ای باشد که صاحب‌نظران آن را قبول داشته باشند و با آن همکاری کنند. کمیسیون باید به طور مرتب از سوی کارشناسان شارژ شود و به مرور روش خود را بیابد.
کلهرنیا گفت: در حال حاضر یکی از پروژه‌های مهم بررسی آثار گنجینه موزه معاصر است که حرف‌ها و حاشیه‌های زیادی هم دارد. یک بار باید صورت‌جلسه‌های قانونی درباره آثار تهیه شود و شبهه‌ها از بین برود. گرچه قریب به اتفاق آثار اصل هستند ولی ممکن است در آن بین برخی آثار هم باشند که بعدا اعتبار مجموعه را زیر سوال ببرند.
وی توضیح داد: امروز ساز و کاری برای بررسی آثار در کشور نداریم که به آن اتکا کنیم ولی این به آن معنا نیست که صد سال دیگر هم صبر کنیم تا ساز و کار فراهم شود. بلکه همین حالا هم دیر است و این خوب است که مسئولان به فکر افتاده‌اند. اگر بخواهیم در بازار جهانی هنر موثر و معتبر باشیم باید این راه را همین امروز برویم. چون زنگ خطر به صدا درآمده و دارد دیر می‌شود.
او وجه دیگر تاسیس لابراتوارهای حرفه‌ای بررسی آثار هنری را به دست آوردن شیوه مناسب نگهداری آثار دانست و گفت: ما در حال حاضر یک شرایط عمومی معمولی داریم که همه آثار را در آن نگه می‌داریم اما حقیقت این است که شرایط نگهداری هر اثر با اثر دیگر متفاوت است و شرایط استاندارد نگهداری از هر اثر باید در آزمایشگاه تعیین شود. بنابراین نیاز به آگاهی، کارشناس هنری و مواد و تجهیزات اولیه برای نگهداری از گنجینه‌های ملی خود داریم.
این هنرمند توضیح داد: امروز در لبه تصمیم‌گیری قرار داریم. اگر تصمیم نگیریم و آغاز به کار نکنیم شاید دیر بشود. حتی اگر ۱۰۰درصد شرایط مهیا نیست با همان چیزی که داریم آغاز کنیم و بعد امکانات را ارتقا دهیم. این از وظایف معاونت هنری است و چه خوب است که بالاخره به فکر افتاده‌اند. این ساز و کار می‌تواند در معاونت هنری باشد ولی به کلکسیون‌های خصوصی هم سرویس بدهد. هیچ ایرادی ندارد.
کلهرنیا روش آموزش هنر در دانشگاه را این‌گونه نقد کرد: مهارت را آموزش می‌دهیم ولی اخلاق را نه. اخلاق گویا گم‌شده ماست و مختص رشته هنر هم نیست. سراغ پزشک هم که می‌خواهیم برویم می‌ترسیم. هنوز بلایی که سر کیارستمی آمد فراموش نشده است. از آن بدتر اینکه کسی هم پاسخگو نیست. انگار دارد یک فاجعه تاریخی رخ می‌دهد. هنرمندان هم وقتی می‌بینند کسی جلویشان را نمی‌گیرد کپی‌کاری می‌کنند. به هر حال تولید کار امضادار و اصیل سخت است و نیاز به ممارست دارد. هنرمندان جوان ما به سمت این ممارست تشویق نمی‌شوند.
او دلیل روی آوردن هنرمندان جوان به کارهای کپی و بی‌ارزش را نیز برشمرد و گفت: از چند حالت خارج نیست. یا به خودشان اعتماد ندارند، یا به بازار جهانی دسترسی ندارند و یا تنبل هستند. در دانشگاه به وفور با این جوان‌ها کار می‌کنم. مدام دارند زیرآب هم را می‌زنند. دانشگاه باید برای این مشکلات اخلاقی چاره‌جویی کند.
او با بیان اینکه ابزارهای تشخیص اصالت اثر هنری باید در کشورمان جنبه حقوقی پیدا کند گفت: حالا امکانات فنی خوبی در جهان وجود دارد. خوب است که ارزش حقوقی روش‌های نوین به رسمیت شناخته شود و برای قضاوت از آن استفاده شود.ایرادی ندارد که کپی‌کاری‌ها در سطح آثار کوچک برملا شود و حاشیه پیدا کند. گاهی لازم است بیماری از کالبد جامعه بیرون بریزد تا آن را بشناسیم و به فکر درمانش باشیم. این وسط برخی هم با این اخبار کاسبی می‌کنند که نباید به آنها میدان داد.
کپی کردن در بعضی شرایط، جرم نیست
سیف‌الله صمدیان، فیلمساز و عکاس، درباره کپی آثار هنری و دستور معاون هنری وزارت ارشاد برای پیگیری این موضوع گفت: تا به امروز دستور اداری برای بررسی و اقدامی که به نفع یا علیه کار هنری باشد نداشتیم و امیدوارم این دستور مفید واقع شود. به نظر من اگر حد و حدود کپی در هنر رعایت شود هیچ ایرادی در این کار نیست. یادم می‌آید زنده یاد عباس کیارستمی می‌گفت کپی کردن به هیچ وجه جرم نیست به شرطی که از اصل اثر جلو بزند. اگر کار در حد همان اثر اول بماند کپی کردن بیهوده است و نباید این کار انجام شود و اگر از خود اثر عقب‌تر بماند خیلی بد است.
این فیلمساز افزود: در هر شرایطی اگر کپی کردن به قصد یک قدم جلو بردن انجام گیرد و نتیجه نهایی گسترش دهنده باشد واجب و حلال است در غیر این صورت مشکلاتی به وجود می‌آید زیرا در نگاه جامعه به هنر تاثیر بدی می‌گذارد و آینده کاری خوبی نخواهد داشت.
سیف الله صمدیان در ادامه تاکید کرد: پیگرد در این زمینه در همه جای دنیا وجود دارد و اگر ما قانون کپی‌رایت داشتیم همه چیز مسیر اصلی خود را طی می‌کرد. به نظر من شکایت باید از طریق مکان‌های مسئول رسیدگی شود، به عنوان مثال مشکلات و شکایاتی در حوزه عکاسی داشتیم که از طریق خانه عکاسان پیگیری کردیم و این مشکلات تا حدودی برطرف شد. در ایران باید کاری کنیم که مسائل کوچک شخصی، ابعاد اجتماعی نگیرد.
موضوع کپی‌برداری از آثار هنری خیلی جدی است
کامبیز درمبخش، طراح و کاریکاتوریست درباره کپی آثار هنری گفت: موضوع کپی‌برداری از آثار هنری خیلی جدی است و باید هر چه سریعتر این مشکل برطرف شود. متاسفانه خودم بارها با این مشکل رو به رو شدم و از روی کارهایم کپی شده است. تا به امروز توجهی به این موضوع نشده بود و بهتر است هر چه سریعتر موضوع پیگیری آثار کپی، عملی شود. این کار باید با حساب و کتاب پیش رود تا به نتیجه دلخواه برسیم. این موضوع تازه نیست و سالیان سال است که هنرمندان تقاضا می کنند به این موضوع مهم رسیدگی شود.
درمبخش در ادامه بیان کرد: کسی که اثری را کپی می‌کند باز هم به خودش ضرر می‌زند زیرا نشان می‌دهد آنقدر یک اثر خوب بوده که توسط آن شخص کپی شده است.
کامبیز درمبخش در ادامه تاکید کرد: این یک موضوع بین‌المللی است و بارها اثر هنرمندان خارجی کپی و جعل شده است. البته گاهی پیش می‌آید هنرمندی در یک کشور اثری خلق می‌کند و هنرمند دیگری پس از سالها در کشور دیگری، همانند آن اثر را می‌کشد، در حالی که حتی یک بار هم یکدیگر را ندیده اند. درنتیجه این کار دزدی نیست زیرا هر دو هنرمند به یک نقطه نظر مشترک رسیده‌اند. رسیدگی به این موضوع کار آسانی نیست زیرا باید کاری کنیم تا حقی از هیچ هنرمندی ضایع نشود.
دولت و کارشناسان هنری در کنار هم با کپی‌کاری برخورد کنند
حبیب الله آیت اللهی، هنرمند نقاش، درباره برخورد با کپی‌کاران آثار هنری گفت: باید هر چه سریعتر به این موضوع مهم و اساسی رسیدگی شود زیرا در چند سال اخیر مشکلات زیادی به خاطر کپی و دزدی آثار هنری به وجود آمده است. مهم‌ترین کار این است که وزارت ارشاد افرادی را که کپی می‌کنند شناسایی کند و سپس براساس شدت و ضعف کپی کردن پیش رود.
این نقاش افزود: به نظر من باید در این زمینه قوه قضاییه به وزارت ارشاد کمک کند. تا زمانی‌که قانون خاصی وجود نداشته باشد بسیاری از این افراد به کار خودشان ادامه می دهند، در نتیجه نیاز به قانون داریم تا افراد متخلف حساب کار دستشان بیاید.
آیت‌اللهی ادامه داد: کارشناسان هنری باید در این زمینه کمک کنند زیرا علم این کار را دارند و زمانی‌که یک اثر را ببینند به سرعت متوجه می شوند که یک اثر اصل است یا توسط فردی کپی شده است. اگر از حضور کارشناسان هنری استفاده نکنیم در این راه موفق نخواهیم شد زیرا دولت و کارشناسان هنری در کنار هم می‌توانند مفید باشند.
این نقاش در پایان گفت: به طور کلی ایده‌برداری با کپی یا جعل متفاوت است. کسی که کپی می‌کند کاملا می‌داند که چه کاری انجام داده است، اما می‌گوید در هنر معاصر موضوع ایده‌برداری از آثار هنری پذیرفته شده است و با این حرف‌ها می‌خواهد خودش را تبرئه کند.
این گزارش 24 مهرماه در روزنامه اعتماد منتشر شده است.
