روز واقعه و هنرمندان مردمی / حماسه عاشورا به روایت نقاشی قهوه‌خانه‌ای
دوره قاجار را باید دوره بسط و گسترش آیین‌ها و مراسم عاشورایی دانست. در همین دوره است که تعزیه رونق می‌گیرد و هر روز با شکوه و جلال بیشتری برگزار می‌شود. در همین دوره است که شمار مقتل‌های فارسی زیادتر می‌شود و چندین مقتل فارسی تألیف می‌شود و در همین دوره است که نقاشی قهوه‌خانه‌ای شکل می‌گیرد.
ایران آرت: مرتضی کاردر / همشهری: قصه‌ها و حماسه‌ها بر پرده نقاشی می‌آیند و نقالان از روی پرده آن را برای شنوندگانی که در قهوه‌خانه‌ها نشسته‌اند روایت می‌کنند. نقالی و تعزیه‌خوانی علاوه بر وجه حماسی و سوگوارانه، جنبه سرگرمی نیز دارد و هنر و حماسه توأمان است. آنها که به تماشا نشسته‌اند همزمان هم نقاشی روی پرده می‌بینند، هم قصه می‌شنوند، هم به هیجان می‌آیند، هم اشک می‌ریزند.
حماسه عاشورا یکی از سوژه‌های اصلی نقاشی قهوه‌خانه‌ای است. شخصیت‌های عاشورا در نقاشی قهوه‌خانه‌ای در واقع همان شمایل‌های تعزیه هستند که از صحنه به روی بوم آمده‌اند. تلقی نقاشان قهوه‌خانه‌ای از واقعه عاشورا همان است که در مقتل‌های قاجاری نگاشته شده است.
قیام مختار یکی دیگر از ماجراهایی است که در نقاشی قهوه‌خانه‌ای بارها به تصویر کشیده شده است. پس از تماشای واقعه عاشورا در چندین پرده، سرنوشت قاتلان نیز برای نقاشان جالب توجه بوده و نقاشی‌های قیام مختار و صحنه‌های مجازات قاتلان عاشورا را با اندکی چاشنی طنز و اغراق به روی پرده می‌آورده‌اند.
تلاش نقاشان قهوه‌خانه‌ای بر این بوده است تا همه واقعه را در یک تابلو به تصویر بکشند تا زمانی که نقال از یک تابلو استفاده می‌کند بتواند همه اجزای واقعه را با استفاده از آن نقل کند و در سفرهای کوتاه و درازش از این شهر به آن شهر نیاز نباشد که پرده‌ها و تابلوهای متعددی را با خود ببرد. برای همین در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای وقایع متعددی با فاصله‌های بسیار کم از یکدیگر و گاه درهم به تصویر کشیده شده است.
حسین قوللر آقاسی نام‌آشناترین نقاش قهوه‌خانه‌ای ایران است؛ کسی که در طول سال‌های فعالیت هنری‌اش پرده‌های بسیاری کشیده و نقش‌های زیادی را به روی بوم آورده است؛ از نبردهای شاهنامه تا حماسه عاشورا. پرده واقعه عاشورا از معروف‌ترین پرده‌های اوست که تا امروز باقی مانده است و در موزه ملک نگهداری می‌شود.
محمد مدبر دیگر نقاش بزرگ قهوه‌خانه‌ای است که شاگرد قوللرآقاسی محسوب می‌شد و به تشویق او به نقاشی قهوه‌خانه‌ای روی آورد. مدبر بیشتر نقاشی مذهبی می‌کشید. تابلوی مصیبت کربلا از معروف‌ترین کارهای اوست.
در سال‌های بعد نیز نقاشان نسل‌های بعد سنت نقاشی قهوه‌خانه‌ای را ادامه دادند و با مختصر ویرایش‌هایی تلاش کردند تا کارهایی حرفه‌ای‌تر خلق کنند. حسن چلیپا (اسماعیل‌زاده) یکی از نقاشان قهوه‌خانه‌ای سال‌های بعد است که تابلوهای بزرگ‌تری با جزئیات کمتر و نزدیک به نقاشی حرفه‌ای دوره خودش خلق کرد. تابلوی نبرد علی‌اکبر(ع) ازجمله کارهای اوست.
آثار نقاشی قهوه‌خانه‌ای گاه از پرده‌ها به روی کاشی‌ها آمده‌اند و هنرمندان ایرانی با دقت و ظرافت نقاشی‌ها را روی کاشی‌ها ماندگار کرده و شاهکارهایی خلق کرده‌اند که هم در معماری و کاشی‌کاری و هم در نقاشی درخور‌توجه است. یکی از آن شاهکارها کاشی‌کاری‌های تکیه معاون‌الملک کرمانشاه است که تا امروز حفظ شده.
