با این روزنامه‌ها به دوران قاجار بروید/ از صنعت چاپ دیروز تا کاریکاتورهای کشکول
نمایشگاهی در دانشگاه تهران، 80 نسخه از روزنامه‌ها و مجلات قاجار را در معرض دید عموم قرار داده است.
بعد از این دستگاه ۱۰ ویترین دیده می‌شود که در پنج ویترین اول روزنامه‌های دوره قاجار و پنج ویترین بعدی مجلات این دوره به نمایش گذاشته شده است.
ایسنا نوشت، در ویترین اول روزنامه‌هایی مانند: «اختر» که در استانبول به زبان فارسی منتشر می‌شد، «تبریز» که از طرف دولت و به دستور مظفرالدین شاه به زبان فارسی تأسیس و به چاپ می‌رسید، «اطلاع» به مدیرمسئولی محمدحسن صنیع‌الدوله (اعتمادالسلطنه) و «احتیاج» با موضوع سیاسی دیده می‌شود.
همچنین «روزنامه ارشاد» به زبان ترکی و فارسی که در بادکوبه به چاپ می‌رسید و روزنامه «بامداد» هم در ویترین اول به نمایش گذاشته شده است.
روزنامه‌های «اتحاد» به مدیرمسئولی میرزامحمدعلی‌خان تربیت که در تبریز و «اصلاح» که به زبان فارسی در بمبئی منتشر می‌شد، در ویترین‌های بعدی دیده می‌شوند.
«اطلاعات» به سردبیری میرزاعلی‌خان زنجانی، «استقلال» در تبریز و روزنامه «انجمن ولایتی یزد» که در یزد با موضوع مذاکرات انجمن ولایتی منتشر می‌شد از دیگر روزنامه‌ها بودند.
روزنامه «اتفاق کارگران» که حامی کارگران آن دوره بود هم در سال ۱۳۲۸ قمری به چاپ می‌رسید و روزنامه‌های آموزگار، پایتخت ایران، آگاهی، اقتصاد ایران، تمدن و تدین از روزنامه‌های دیگر داخل ویترین بودند.
همچنین روزنامه «قانون» که در سال ۱۳۳۹ قمری با موضوع اخبار داخلی منتشر می‌شد و روزنامه «زبان آزاد» نیز از دیگر روزنامه‌هایی هستند که در تهران انتشار می‌یافتند، در این ویترین به نمایش گذاشته شده‌اند. روزنامه «زبان آزاد» در دو دوره منتشر شده که بعد از دوره اول و پس از توقیف روزنامه «نوبهار» به جای آن به چاپ رسید.
در ویترین‌های بعدی روزنامه «حبل‌المتین» به مدیریت جلال‌الدین حسینی‌موید اسلام که با موضوع سیاسی، تجاری، تاریخی، علمی و ادبی در سال ۱۳۲۵ قمری به چاپ می‌رسید، دیده می‌شود.
در این نمایشگاه نمونه‌هایی از کارکاتورهای روزنامه «کشکول» با چاپ سنگی به مدیریت مجدالاسلام کرمانی در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است. در واقع این روزنامه برانداختن عادات زشت بربریت و مجزا ساختن رسوم تمدن و تربیت را هدف قرار داده بود.
در ویترین این نمایشگاه همچنین روزنامه «بهلول» دیده می‌شود که در توضیحات آن نوشته با چاپ سنگی به مدیرمسئولی شیخ علی عراقی و اسدالله‌خان پارسی و شیخ حسن در تهران منتشر می‌شد که محوریت این روزنامه را موضوعات فکاهی، سیاسی و اجتماعی تشکیل می‌داد.
روزنامه «شکوفه» به مدیرمسئولی خانم مزین‌السلطنه (رییس مدرسه مزینیه) با موضوع زنان، اخلاق و ادبیات و روزنامه «زبان زنان» به مدیرمسئولی بانو صدیقه دولت‌آبادی که با موضوع زنان و علوم به چاپ می‌رسید، از دیگر روزنامه‌های داخل ویترین هستند.
«عدالت» دیگر روزنامه‌ای است که در برگه کنار آن نوشته شده: «بعد از سه سال که در تهران منتشر می‌شد تعطیل و به جای آن روزنامه الحدید به چاپ رسید». این روزنامه به موضوعات اخبار داخلی و خارجی و تجارت می‌پرداخت. روزنامه «ملانصرالدین» که به مدیرمسئولی جلیل محمد قلی‌زاده نخجوانی با موضوع طنز اجتماعی و به زبان ترکی در تفلیس منتشر می‌شد، در یکی از ویترین‌ها دیده می‌شود.
روزنامه «ادب» هم به مدیرمسئولی و صاحب امتیازی میرزا صادق ادیب‌الممالک که با چاپ سنگی در مشهد منتشر می‌شد، در یکی از ویترین‌ها دیده می‌شود و در برگه کنار این روزنامه نوشته شده است «بعد از انتشار چهاردهمین شماره، ادیب الممالک اداره روزنامه را به تهران منتقل کرد.»
روزنامه «تربیت» به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی ذکاء‌الملک که با چاپ سنگی و با موضوع خبری و انتقادی به چاپ می‌رسید، هم در میان روزنامه‌ها وجود دارد و در برگه کنار این روزنامه توضیح داده شده است: «از لحاظ نثر فارسی و زیبایی خط در میان روزنامه‌های فارسی زبان کم نظیر بود.»
در ویترین ششم این نمایشگاه نیز مجلات دوره قاجار با موضوعات تاریخ، ادبیات، علوم، حقوق و اسلام دیده می‌شود که اسامی این مجلات عبارتند از: الطائف، حقوق، تذکر، کمال، دعوةالحق، الشمس، الاسلام (شیراز)، الاسلام (تهران).
مجله «الاسلام(شیراز)» به مدیرمسئولی شیخ محسن فقیه شیرازی منتشر می‌شد و در کنار آن برگه‌ای با این محتوا دیده می‌شود: «نشریه‌ای بود که فتوا داد مردم خمس و زکات خود را به آن اختصاص دهند تا مجله بتواند منتشر شود.»
همچنین مجلاتی با موضوعات علوم با نام‌های گنجینه فنون، هیأت علمیه دانشوران، عهد ترقی، مجله علمی، علم و اخلاق، علم و تربیت، آرین و اختر دانش که در آن زمان به چاپ رسیده بودند، در این ویترین‌ها دیده می‌شوند. مجله «اختر دانش» به همت دانش‌آموزان مدرسه دارالفنون با موضوع علوم و ادبیات منتشر می‌شد.
مجلاتی با موضوع ادبیات فارسی و علوم نیز با نام‌های گنجینه معارف، شرق، حقایق، دنیای ایران، مجله ادبی رستاخیز و نامه پارسی که در آن زمان به چاپ رسیده بود، در ویترین دیده می‌شوند. مجله «نام پارسی» نشریه‌ای بود که در آن زمان سعی می‌کرد نوشته‌هایش فارسی سره باشد و مجله رستاخیز نیز برای ایرانیان خارج از کشور منتشر می‌شد.
همچنین مجلاتی با موضوعات پزشکی، بهداشت و ادبیات فارسی نیز با نام‌های صحت، طب مصور، طبابت، حفظ الصحه، مجله الادب، آفتاب، خورشید و بهار در یکی از ویترین‌ها دیده می‌شود.
مجله «بهار» در آن زمان توسط یوسف‌خان آشتیانی ملقب به اعتصام‌الملک تأسیس و به نگارش درآمده بود.
اصول تعلیم، اصول تعلیمات، فروغ تربیت، مکتب، ممات و حیات، عالم النسوان، زبان زنان، جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران از دیگر مجلات با موضوع زنان، آموزش و پرورش، راه‌آهن، نشریه ادواری عربی در آن زمان بود که در ویترین آخر نمایشگاه دیده می‌شوند.
بعد از بازدید از ویترین‌ها به سمت اتاق مونا فهیمیان، سرپرست بخش نشریات ادواری کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران می‌رویم. او با اشاره به برپایی این نمایشگاه می‌گوید: از زمانی که رسول جعفریان که استاد رشته تاریخ و رییس سابق رییس کتابخانه مجلس بودند به سمت ریاست کتابخانه دانشگاه تهران منصوب شدند تغییراتی ایجاد کردند. ایشان رییس کتابخانه تاریخ اسلام در قم هم هستند و علاقه‌مند بودند که آرشیوهای قدیمی دانشگاه تهران را معرفی کنیم به همین دلیل تصمیم گرفتیم که این نمایشگاه را برگزار کنیم. مشخصات آثاری که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده در سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران قابل جست‌وجو است و برخی از این آثار به صورت دیجیتال تهیه شده که به فروش هم می‌رسد. در واقع ما با ایده نمایشگاه کتاب‌های درسی که چندی پیش برگزار کردیم، این نمایشگاه را تشکیل دادیم.
او ادامه می‌دهد: ما می‌خواستیم که مطبوعات پهلوی اول و دوم را هم در این نمایشگاه به نمایش بگذاریم اما تعداد ویترین‌های ما محدود بود و گنجایش نداشتیم؛ بنابراین نمایشگاه مطبوعات پهلوی اول و دوم در سال جدید برگزار خواهد شد. برخی از آثاری که در این نمایشگاه هستند توسط فرهیختگان اهدا شده و آثاری که در این نمایشگاه وجود دارد اصل نسخه‌های مجله و روزنامه‌هاست و برخی صحافی‌ها توسط افرادی که این آثار را اهدا کرده‌اند انجام شده است. حدود ۸۰ مجله و روزنامه در این نمایشگاه عرضه شده که ما سعی کردیم قدیمی‌ترین آثار را انتخاب کنیم. در واقع بیشتر روزنامه‌ها از میان چاپ‌های سنگی انتخاب شده است.
فهیمیان درباره دسته‌بندی این مجلات و روزنامه‌ها اظهار می‌کند: ما روزنامه‌ها را بر اساس موضوعات فکاهی، انتقادی، طنز، سیاسی، خبری داخلی و خارجی و اقتصادی تقسیم‌بندی کرده‌ایم. همچنین مجلات نیز بر اساس موضوعات زنان، پزشکی، بهداشت، راه‌آهن، اسلام، آموزش و پرورش و حوزه علوم دسته‌بندی شده‌اند.
سرپرست بخش نشریات ادواری کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اضافه می‌کند: نشست تخصصی این نمایشگاه روز دوشنبه با حضور دکتر منصوره اتحادیه (پژوهشگر تاریخ قاجار، دکتری از دانشگاه ادینبورگ و استاد بازنشسته دانشگاه تهران)، دکتر حسین انتظامی (دستیار ویژه وزیر و معاون مطبوعاتی سابق در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) و سید فرید قاسمی (نویسنده و پژوهشگر در حوزه تاریخ مطبوعات ایران) برگزار خواهد شد.
