روایت خواننده پاپ و دو خانم بازیگر از زنان دستفروش
رضا یزدانی خواننده و بازیگر "عاشقانه‌های خیابان" درباره اجرای این اثر نمایشی می‌گوید: از سال‌ها قبل دغدغه مطرح کردن معضلات اجتماعی با زبان موسیقی را داشتم و با دغدغه‌های اجتماعی غریبه نیستم.
ایران آرت: رشته‌های مختلف هنری در پرداختن به مسائل و معضلات اجتماعی تأثیر بسیاری دارند. تئاتر به‌عنوان رسانه‌ای زنده نسبت به دیگر هنرها اعم از سینما، موسیقی، کتاب، رادیو و تلویزیون این امکان را دارد تا با جسارت پیام خود را به مخاطب عرضه و دردها و معضلات اجتماعی را در قالب نمایش بیان کند. در همین راستا این روزها شهرام گیل‌آبادی نمایش اجتماعی تعاملی عاشقانه‌های خیابان نوشته محمد چرمشیر و بهمن عباسپور را در سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه می‌برد.
به گزارش همشهری، در این نمایش که از 27خرداد‌ماه آغاز شده الهام پاوه‌نژاد، سیما تیرانداز و ژاله صامتی در نقش زنان دستفروش مترو بازی می‌کنند. این نمایش 85دقیقه‌ای از بازیگری و اجرای زنده یک خواننده مرد نیز بهره می‌برد که این خواننده، رضا یزدانی است. سراغ دو نفر از بانوان هنرمند این نمایش یعنی الهام پاوه‌نژاد و ژاله صامتی رفته‌ایم و گپی کوتاه با آنها زده‌ایم. در همین صفحه می‌توانید حرف‌های شهرام گیل‌آبادی، کارگردان نمایش و رضا یزدانی، بازیگر و خواننده این کار را هم بخوانید.
به‌تازگی شاهد بیان مسائل اجتماعی جدیدی در تئاتر ایران هستیم. هنرهای نمایشی به‌ویژه تئاتر تا چه حد می‌تواند در بیان معضلات اجتماعی به‌ویژه با محوریت مسائل زنان و خانواده و آگاه‌سازی مردم جامعه مؤثر واقع شود؟
پاوه‌نژاد: هنر همیشه با طرح مسائل اجتماعی همراه بوده و تئاتر هم دور از این دغدغه‌ها نبوده است. اما شاید این روزها اجرای آن شکل و سیاق متفاوتی به‌خود گرفته است. زیرا شیوه‌های جدید اجرایی نسبت به اجرای کلاسیک تأثیر بیشتری روی مخاطب می‌گذارد. طبیعتا وقتی در عصر جدید به‌ویژه در 5سال اخیر شاهد حضور رسانه مجازی و شبکه‌های اجتماعی هستیم آثار با این شیوه‌ها بیشتر دیده می‌شوند. البته نه تئاتر بلکه هر هنری که بتواند تأثیرگذار بوده و صدایی را به گوش مخاطب برساند در این زمینه مؤثر است.
صامتی: اینکه جوی به راه افتاده و فضایی فراهم شده است که دوستان هنرمند به واسطه رسالت واقعی‌شان به موضوع آسیب‌های اجتماعی بپردازند به‌نظر من خوب است. اما رسالت هنرمندان در حد آگاهی دادن است و عملا کاری برای پیشگیری و ساماندهی معضلات از دست ما ساخته نیست.
اشتغال برخی بانوان به‌عنوان فروشنده‌های سیار در یک دهه اخیر در شهرهای بزرگ همچون تهران رو به افزایش بوده و بیشترین و مشهودترین فعالیت آنها در ایستگاه‌ها و واگن‌های مترو است. شما به واسطه فعالیت هنری و شهرتی که دارید شاید کمتر شرایط سوارشدن در مترو و اتوبوس را داشته باشید. آیا برای اجرای این نقش شناخت کافی و نزدیک از کاراکتر زنان دستفروش داشتید؟
پاوه‌نژاد: شناخت من خیلی نزدیک نبوده اما تیم کارگردانی تحقیقات میدانی گسترده داشتند و در اختیار ما قرار دادند. به هر حال من سعی کردم چندباری در فضا قرار بگیرم اما همانطور که خودتان هم اشاره کردید خیلی گسترده و مستمر نبوده و بیشتر سعی کردم از این داده‌های تحقیقاتی گروه استفاده کنم.
صامتی: من جزو بازیگرانی هستم که زیاد از وسایل نقلیه عمومی از جمله مترو استفاده می‌کنم و خوشبختانه ارتباط نزدیکی با افراد جامعه دارم. حس و حال نقش‌هایی که بازی می‌کنم را از همین تعامل‌های اجتماعی می‌گیرم. کاراکترهایی که بازی می‌کنم همان آدم‌هایی هستند که در زندگی روزمره آنها را می‌بینم. شاید به همین علت باشد که بسیاری به من می‌گویند که بازی‌ام واقعی و رئال است. اما درباره زنان دستفروش اگر بگویم که خیلی ریز شدم و با دقت آنها را دنبال کردم راست نگفته‌ام.
با دغدغه‌های اجتماعی غریبه نیستم
رضا یزدانی در عاشقانه‌های خیابان علاوه بر بازیگری، اجرای زنده موسیقی و خوانندگی هم دارد. او که خواننده تیتراژ بیش از 20فیلم سینمایی و 11مجموعه تلویزیونی است از تأثیر شاخه‌های مختلف هنری در بیان بهتر معضلات اجتماعی می‌گوید: "به‌نظر من نه فقط تئاتر که هر رشته هنری، خواه موسیقی و خواه سینما، فرقی نمی‌کند، می‌تواند با تعامل خوبی که با مخاطبش برقرار می‌کند پیام مشخصی را منتقل کند. استفاده از هنر برای انعکاس معضلات اجتماهی هم اتفاق خوبی است و بازتاب گسترده‌ای دارد و مردم استقبال می‌کنند. به عقیده من کار هنری خوب می‌تواند تأثیرگذاری‌ای به‌مراتب بیشتر از نوشتن یک مقاله داشته باشد. البته کارهای تحقیقاتی هم جایگاه خود را دارند و در اجرای بهتر کارهای هنری می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند".
او که صاحب 10آلبوم موسیقی است از ترانه‌هایی که با موضوعات اجتماعی سروده می‌گوید: "از سال‌ها قبل دغدغه مطرح کردن معضلات اجتماعی با زبان موسیقی را داشتم و با دغدغه‌های اجتماعی غریبه نیستم. حتی تعدادی از ترانه‌هایم با نام‌های "کارتن‌خواب"، "مش‌رمضون" و "غول‌سیاه" با مضامین اجتماعی همراه است".
او گریزی هم به اجرای خود در نمایش عاشقانه‌های خیابان دارد و می‌گوید:" این نمایش گوشه‌ای از زندگی زنان شاغل و سرپرست خانوار در مترو را نشان می‌دهد. راستش من زیاد سوار مترو نشده‌ام و سال‌ها پیش ۳ الی ۴ بار از مترو استفاده کردم و خیلی با این کار آنها آشنا نبودم اما در جامعه زندگی می‌کنم و خارج از واگن‌های مترو و در سطح شهر دستفروش و به‌ویژه دستفروش زن بسیار دیده‌ام و خیلی هم با زندگی آنها غریبه نیستم. سرچهارراه‌ها گاهی از آنها گل، آدامس یا دستمال خریده‌ام. البته ناگفته نماند وقتی وارد این پروژه شدم دست‌اندرکاران این نمایش داده‌های تحقیقاتی خوبی در اختیار ما قرار دادند و شناخت خوبی از وضع اشتغال آنها کسب کردم. اغلب آنها به‌خاطر امنیت داخل واگن، فروشندگی در مترو را انتخاب کرده‌اند اما به عقیده من بهتر است مسئولان حمایت بیشتری از این قشر زحمتکش داشته باشند؛ مثلا استقرار آنها در مکان‌های معین و ساماندهی فعالیت‌شان به حفظ شأن و منزلت و تامین امنیت شغلی و جانی آنها می‌افزاید. من هم برای اطلاع‌رسانی در این زمینه هر کاری که از دستم ساخته باشد دریغ نمی‌کنم".
گفتن از آسیب‌های اجتماعی جرأت می‌خواهد
نمایش عاشقانه‌های خیابان در واقع روایتی خاص از زندگی پیچیده و دشوار زنان دستفروش در خیابان‌ها و مترو است که به کارگردانی شهرام گیل‌آبادی به صحنه می‌رود. او که مدیرعامل خانه تئاتر هم هست چندی پیش نمایش "یک دقیقه و سیزده ثانیه" را که اثری درباره بحران کارتن‌خواب‌ها در ایران بود روی صحنه برده بود که با استقبال خوب اهالی هنر روبه‌رو شد. حالا او با عاشقانه‌های خیابان به حوزه مشکلات اجتماعی زنان به‌ویژه زنان سرپرست خانوار ورود پیدا کرده و حرف‌هایی برای گفتن دارد با او گفت‌وگویی کوتاه کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
شما تجربه موفقی در پرداختن به آسیب‌های اجتماعی در حوزه هنرهای نمایشی دارید. دلیل خاصی داشت که این بار از میان ده‌ها مسئله اجتماعی جدید به مسائل زنان و خانواده پرداخته‌اید؟
خانواده در تفکر ایرانی یکی از اصولی‌ترین ساختارهای اجتماعی است که باید به آن توجه جدی شود. بی‌توجهی به خانواده به‌دنبال خود آسیب اجتماعی دارد و مسیر غلطی برای همه افراد جامعه ایجاد می‌کند. پس موضوع زن و توسعه فکری زن می‌تواند از مسیر خانواده عبور کند و زنان ایرانی معمولا در نگاهی که به آنها می‌شود عمود خیمه خانواده‌اند. پس اگر به زن و به خانواده در خلق آثار هنری توجه لازم شود این ارزشگذاری می‌تواند در جامعه ایرانی به برجستگی موضوع کمک کند. تئاتر می‌تواند این برجستگی را به‌وجود بیاورد. این موضوع جای سرمایه‌گذاری و حمایت جدی از سوی مسئولان را دارد. دستگاه‌های مختلف می‌توانند به جای کارهای بی‌اثر یا کم‌اثر، در این تیپ کارها برای زن برنامه‌ریزی جدی داشته باشند.
کمی از نمایش عاشقانه‌های خیابان برایمان بگویید.
عاشقانه‌های خیابان یک درام اجتماعی و عاشقانه است که در بستر عشق، علاقه و دوست داشتن بسیاری از معضلات اجتماعی را مطرح می‌کند. این قصه به تماشاگر خود هشدار می‌دهد که بی‌توجهی به زنان و کودکان و بی‌پناهی آنها می‌تواند برای جامعه ایرانی آسیب‌های جبران‌ناپذیر داشته باشد. همچنین در این اجرا که با مشارکت تماشاگران و بازیگران و به شیوهای تعاملی تقدیم می‌شود، سعی شده از قراردادهای رایج تئاتر فاصله گرفته و در تعاملی سازنده بین مخاطب و اجرا، نمایش را به اثری به یادماندنی برای مخاطب تبدیل کند.
اجرای این نمایش با انتقاداتی چون بحث سیاه‌نمایی مشکلات همراه شد. اگر تمایل دارید از این انتقادها بگویید؟
انتقاداتی درخصوص اجرای این نمایش و بیان آسیب‌های اجتماعی حتی از سوی شماری از رسانه‌ها مطرح شد. اما ما دلسرد نشدیم. خوشبختانه با استقبال خوب تماشاگران بلیت‌های 3اجرای نخست نمایش قبل از شروع اجرا به پایان رسید و ما همچنان شاهد این استقبال خوب تماشاگران هستیم و این نشانگر این است که راه را درست آمده‌ایم. به عقیده من وقت آن رسیده که قلم به سمت مردم حرکت کند و صدای مردم بی‌صدا شود؛ حذف کردن و صحبت نکردن راجع به آسیب‌های اجتماعی کمکی نمی‌کند. هر کس هر جور دوست دارد عمل کند اما من حاضر نیستم از کار خودم عقب‌نشینی کنم. پایمردی این است که آسیب اجتماعی را حذف نکنیم بلکه دنبال درمان آن باشیم. این نمایش می‌خواهد آسیب‌های اجتماعی نادیده گرفته نشود. پرداختن به آسیب‌های اجتماعی سیاه‌نمایی نیست؛ عاشقانه‌های خیابان واقعیت جامعه ماست و ما باید به سمت حل معضلات برویم. آن وقت است که می‌توانیم به زندگی در شهر افتخار کنیم.
