گفت‌وگوی اختصاصی ایران آرت با پری ملکی
پری ملکی: تماشای کنسرت آقایان را تحریم کرده‌ام/ شجریان زمانی از زنان حمایت کرد که دیگر دیر بود
پری ملکی می‌گوید علیرغم اینکه همخوانی زنان و مردان ممنوع نیست، خوانندگان مرد ایرانی به دلایلی مایل به همخوانی با خوانندگان زن هموطن خود نیستند.
ایران آرت، سجاد مالمیر: در واپسین روزهای سال عجیب و غریب ۱۳۹۹ با خانم پری ملکی به گفت‌وگو نشستم و با این خواننده و مدرس آواز که همواره دغدغه‌اش شنیدن صدای خانم‌ها بوده و سال‌هاست با همراهی گروه خُنیا برای زنان و مردان می‌خواند، درباره موضوعات مختلفی از جمله همخوانی زنان و مردان و تأثیر کرونا بر زندگی و کار حرفه‌ای زنان موزیسین صحبت کردم.
خانم ملکی از همخوانی خوانندگان مرد ایرانی با خوانندگان زن غیر ایرانی و نادیده گرفتن چندین و چند خواننده زن ایرانی توسط آقایان گلایه‌مند است و می‌گوید جز حسین علیزاده که همواره از خوانندگی زنان حمایت کرده، بقیه خوانندگان مرد ایرانی در سکوت بوده‌اند و این موضوعی غم‌انگیز است.
متن گفت‌وگو با خانم ملکی را در ادامه می‌خوانید:
خانم ملکی، اسم شما به‌عنوان اولین خواننده زن که پس از انقلاب برای بانوان کنسرت برگزار کرد به ثبت رسیده است. در طول سه دهه گذشته کنسرت‌های فراوانی برای بانوان اجرا کرده‌اید اما می‌دانم که در سال‌های اخیر تصمیم گرفته‌اید دیگر کنسرت ویژه بانوان نگذارید. دلیلش چیست؟
من تقریباً ۲۸ سال است که دارم برنامه اجرا می‌کنم و در تمام این سال‌ها هدفم این بوده که صدای بانوان شنیده شود. ابتدا برای بانوان کنسرت می‌گذاشتم و بعد فکر کردم حالا باید قدم بعدی را بردارم و این‌طور شد که از سال ۷۹ کنسرت‌هایی به صورت همخوانی برگزار کردم که در آنها آقایان هم می‌توانستند شنونده باشند. اعتقاد دارم همیشه باید یک گام رو به جلو برداشت. در سال‌های اخیر احساس می‌کنم کنسرت بانوان دیگر دغدغه من نیست و مایلم هم برای خانم‌ها و هم برای آقایان بخوانم و حاضر نیستم تنها خانم‌ها شنونده صدای من باشند.
در سال‌های اخیر به خوانندگان مرد ایرانی معترض بوده‌اید که چرا با خوانندگان زن هموطن خود نمی‌خوانند. علیرضا قربانی خواننده‌ای است که در این سال‌ها تجربه همخوانی با خوانندگان زن آرژانتینی (سولانژ مردینیان) یا تونسی (درصاف حمدانی) را رقم زده و در سال ۹۹ اثر مشترکی از همایون شجریان با عبیر نعمه خواننده زن لبنانی منتشر شد. وقتی این همکاری‌ها شکل گرفت اولین سؤالی که در ذهن‌ها ایجاد شد این بود که چرا قربانی یا همایون با خوانندگان زن ایرانی همخوانی نکردند اما از آن طرف این پرسش هم در ذهن‌ها هست که اگر همخوانی یک خواننده مرد و یک خواننده زن ایرانی شکل بگیرد و اثر مشترک آنها به شکل گسترده پخش و منتشر شود، آیا برای آنها مشکلی ایجاد نخواهد شد؟
برای هیچ‌کدام مشکلی ایجاد نمی‌شود چون اساساً اجرای همخوانی ممنوع نیست. من همه این سال‌ها به راحتی برای اجرای همخوانی مجوز گرفته‌ام و مشکلی از این بابت وجود نداشت. حتی در هجدهمین جشنواره موسیقی فجر در حضور وزیر ارشاد وقت برنامه همخوانی اجرا کردم و خیلی هم مورد استقبال قرار گرفت و در آن جشنواره از من تقدیر شد. به جرئت می‌توانم بگویم که شاید معضلات کنسرت ویژه بانوان بیشتر از کنسرت‌های همخوانی است.
پس فکر می‌کنید چرا خوانندگان مرد با خانم‌های خواننده ایرانی همخوانی نمی‌کنند؟
خیلی روشن است. ببینید، ما قبل از انقلاب خوانندگان فوق‌العاده آقا و خانم زیادی داشتیم. من اعتقاد دارم که همچنان استاد بنان بی‌همتاست و تا الآن هیچ‌کس به گرد پایش هم نرسیده است. خوانندگان مرد دیگری مثل قوامی، خوانساری یا گلچین را هم داشتیم که فوق‌العاده بودند. اما آیا مردم بیشترین صداهایی که در خاطرشان مانده صدای خانم‌ها نبوده است؟
اگر منظورتان مثلاً صدای خانم هایده و صدای خانم مهستی است، بله.
خانم هایده، مهستی، مرضیه، الهه، دلکش و حتی صدای خانم‌های قدیمی‌تر مثل روح‌انگیز، قمر و ملوک ضرابی. مردم این صداها را دوست داشتند. صدای زن در جامعه لطافت و صلح ایجاد می‌کند. صدای یک زن می‌تواند خیلی زیباتر و جذاب‌تر از صدای یک مرد باشد زیرا صدای یک مادر است. صدای یک خانم خیلی بیشتر شما را به عمق احساسات و حال و هوای عرفانی می‌برد. پس این می‌تواند اسبابی باشد برای اینکه آقایان خواننده دوست نداشته باشند خانم‌ها بخوانند. من باور دارم بسیاری از آقایان خواننده، از بزرگان این رشته گرفته تا جوان‌ترها، خیلی هم راضی هستند که عرصه موسیقی از خوانندگی زنان خالی شده است. در این فضا آقایان خواننده صاحب میدانی می‌شوند که خودنمایی کنند و پولدار شوند.
بنابراین معتقد هستید یکی از دلایلی که خوانندگان مرد تمایلی برای اجرای مشترک با خانم‌های خواننده ایرانی ندارند این است که نمی‌خواهند برای خودشان رقیب ایجاد کنند؟
دقیقاً همین‌طور است. چرا خانم‌ها بخوانند وقتی آقایان می‌توانند راحت بخوانند و در هر برنامه دولتی و غیردولتی کار کنند و پول‌های کلان به دست بیاورند؟ هرگز هیچ‌کدام از این آقایان نه اشاره‌ای کرده‌اند و نه سر سوزنی خواسته‌اند با یک خانم همکاری کنند. ما خوانندگان خانم متبحر زیادی داریم که صدایشان شنیده نمی‌شود.
می‌شود چند نفر را نام ببرید؟
مثلاً خانم‌ها حوروش خلیلی، سهیلا پورگرامی و سوسن سپهری. ما خیلی‌ها را داریم که شما آنها را نمی‌شناسید.
می‌شناسیم اما صدایشان را نشنیده‌ایم!
نخواسته‌اید بشنوید. حتی شما خبرنگاران هم هیچ‌وقت تلاش نکرده‌اید که صدای خانم‌ها شنیده شود. آیا هیچ‌وقت از خوانندگان آقا پرسیده‌اید که چرا نمی‌خواهید خانم‌ها همراه شما باشند؟ من سال‌هاست که تماشای کنسرت آقایان را تحریم کرده‌ام چون آنها هرگز همراه ما نبوده‌اند. ما همکاران آنها هستیم و در حالی‌که نیمی از جمعیت موسیقی را خانم‌ها به خصوص خانم‌های خواننده تشکیل می‌دهند، همیشه چشم‌شان را روی این مسئله بسته‌اند و هیچ‌وقت نخواسته‌اند با خانم‌های خواننده برنامه همخوانی اجرا کنند. آیا دل‌شان نسوخت؟ آیا فکر نکردند پس این حجم عظیم جمعیت خانم موزیسین چه می‌شود؟ بنابراین من اعلام می‌کنم وقتی خوانندگان آقا فعالیت ما را دنبال نمی‌کنند ما هم آنها را کنار می‌گذاریم. هیچ ابایی از گفتن این موضوع ندارم چون این‌ها واقعیت است. من ۴۰ سال است که دارم در این وادی کار می‌کنم و تمام دغدغه‌ام موسیقی بوده است. من زمان انقلاب اصلاً ایران نبودم و اواخر سال ۱۳۵۹ به ایران برگشتم و از زمانی که برگشتم به دنبال این کار رفته و تمام عمر و زندگی‌ام را برای موسیقی گذاشته‌ام. اما حاصلش چه بوده است؟ خیلی وقت‌ها می‌گویم هیچی. البته از این بابت خوشحالم که بالاخره یک جریانی را راه انداختم که خانم‌ها بیایند چه به صورت تک‌خوانی و چه به صورت همخوانی کارهایی را اجرا کنند و شاگردان زیادی هم تربیت کرده‌ام که خیلی از آنها خوانندگان خیلی خوبی در گوشه و کنار دنیا هستند و خیلی از آنها هم مدرسان خوبی هستند.
در مصاحبه‌ای گفته بودید که جز حسین علیزاده کسی از خوانندگان زن حمایت نکرده است. آیا واقعاً این‌طور بوده؟
بله. آقای علیزاده هر جا که راجع به موسیقی سخنرانی داشته به این موضوع اشاره کرده است و من واقعاً از ایشان سپاسگزارم. ما بقیه را هرگز ندیده‌ایم و این غم‌انگیز است.
اما مثلاً ویدئوهایی از استاد شجریان وجود دارد که ایشان از خواندن زنان حمایت می‌کند. ایشان در یکی از ویدئوها تعبیر جالبی هم به کار می‌برد و می‌گوید حذف صدای زن مثل این است که سیم یا سیم‌هایی از یک ساز که ۴ سیم دارد را حذف کنیم.
ایشان در سال‌های آخر این حرف‌ها را زده‌اند. اگر آقای شجریان ۲۰ سال پیش این حرف را می‌زدند شاید تأثیر بیشتری می‌داشت. اما دیر شد. آن موقع برای اظهارنظر در این زمینه دیر بود. ایشان می‌توانست از خانم‌های خواننده بخواهد تا در کنارشان بخوانند اما جز کنسرت‌هایی که دخترشان در کنار ایشان بود هرگز این کار را نکردند. آقای همایون شجریان! شما که خواهرت خواننده است، دیگر چرا می‌روی با خوانندگان غیر ایرانی می‌خوانی؟ درست است که تک‌خوانی زنان در کشور ما ممنوع است ولی وقتی اجازه همخوانی به ما داده شده است چه اشکالی دارد که فلان خواننده آقا با خانم‌های خواننده ایرانی بخواند؟
ما در همخوانی‌ها دیده‌ایم که معمولاً خواننده‌های آقا بالاتر از خانم‌ها می‌خوانند که این احتمالاً به ضوابط و شرایطی که برای همخوانی بانوان تعیین شده است برمی‌گردد. در واقع من تصور می‌کنم اگر یک خانم بخواهد مثلاً با همایون شجریان یا علیرضا قربانی بخواند و صدای او به لحاظ بلندی صدا با صدای خوانندگان مرد برابر باشد، ایراد بگیرند. این‌طور نیست؟ اگر این‌طور است آیا خود شما با چنین پیش‌فرضی حاضر به همخوانی هستید؟
وقتی قرار باشد یک همخوانی صورت بگیرد، آن کار در نهایت تنظیم می‌شود و خواننده آقا می‌تواند کاری کند که یک جاهایی صدای ایشان شنیده شود و یک جاهایی هم بخش همخوانی باشد. کار می‌تواند طوری تنظیم شود که هم صدای خواننده آقا و هم صدای خواننده خانم شنیده شود. راهش وجود دارد. اگر اجرای همخوانی ممنوع بود، تکلیف مشخص بود و دیگر صحبتی درباره‌اش نمی‌کردیم ولی وقتی وزارت ارشاد به ما اجازه داده است که همخوانی کنیم چه اشکالی دارد که آقایان بیایند با خانم‌ها بخوانند؟ البته برخی از خانم‌های خواننده هم مقصر هستند چون مدام فقط کنسرت‌های ویژه بانوان برگزار کرده‌اند. یعنی در یک سالن محدود روی صحنه رفتند، بدون آنکه هیچ عکس و خبری از آن کنسرت کار شود و هیچ بازخوردی از آن بگیرند. از نظر من این هیچ کار مؤثری نیست. وقتی یک برنامه انعکاس نداشته باشد عملاً انگار هیچ برنامه‌ای اجرا نشده است. می‌دانید که در کنسرت‌های بانوان حتی یک عکس هم نمی‌شود گرفت. یعنی این خطرناک‌تر است! اما در کنسرت همخوانی می‌توان کارهای تازه اجرا کرد و می‌شود عکس و فیلم گرفت. وقتی این فرصت وجود دارد چرا نباید از آن استفاده کرد؟ شاید اگر همه خانم‌های خواننده می‌آمدند اجرای همخوانی برگزار می‌کردند ما در آینده حتی یک گام دیگر هم می‌توانستیم برداریم. اما متأسفانه از سال ۷۹ که من شروع به همخوانی کردم، همچنان شرایط همان است و هیچ اتفاق تازه‌ای نیفتاده. اما مطمئنم شرایط همیشه این چنین نخواهد ماند. من می‌خواهم ببینم آن موقع این آقایان خواننده چه می‌خواهند بگویند؟ من الآن ۶۹ سالم است و معلوم نیست که زنده باشم یا نباشم و بخوانم یا نخوانم اما خیلی‌ها هستند که می‌آیند و می‌خوانند.
کرونا حدود یک سال است که موسیقی را عملاً فلج کرده، اما در همین شرایط آقایان خواننده به هر حال آلبوم یا تک‌آهنگ منتشر می‌کنند و به برنامه‌های تلویزیونی می‌روند و می‌خوانند. شما به‌عنوان یک خانم خواننده چه می‌کنید؟ این یک سال را چطور گذرانده‌اید؟
می‌توانم بگویم دردناک‌ترین سال عمر من در این ۶۹ سال همین یک سال اخیر بوده است. متأسفانه به دلیل شرایطی که ایجاد شد، شاگردان کلاس‌هایم کم بوده‌اند و کنسرتی هم نتوانسته‌ام بگذارم. آخرین کنسرت من نیمه اول بهمن ۱۳۹۸ برگزار شد. هیچ‌چیز غم‌انگیزتر از این نیست که ما نتوانیم اجرا کنیم. تنها برنامه خیلی مهمی که در سال ۹۹ داشتم برای روز ملی کره جنوبی بود که سفیر کره جنوبی از من دعوت کردند و گفتند ما دل‌مان می‌خواهد که شما در برنامه روز ملی ما که به صورت آنلاین برگزار می‌شود اجرا کنید.
چه خوب!
شما نمی‌دانید که آنها چقدر قدردانی کردند و احترام گذاشتند. دل من به درد آمد که من ۴۰ سال است در مملکت خودم و برای پیشبرد موسیقی دارم فعالیت می‌کنم ولی هرگز چنین احترامی ندیدم. این دردناک است.
و کلام آخر؟
امیدوارم روزی را ببینم که خانم‌ها به راحتی بتوانند بخوانند. جامعه ما دیگر به صدای خشن احتیاج ندارد. صدای آقایان به هر حال خشن است. جامعه ما به آرامش و صلح نیاز دارد. کلام آخرم این است که صدای یک زن در این روزها خیلی می‌تواند حال مردم جامعه را خوب کند.
