چرا فیلم تخصصی از زندگی شجریان ساخته نشد؟
یک مستندساز می‌گوید هنوز هیچ فیلم مستند تخصصی درباره محمدرضا شجریان ساخته نشده است و این موضوع دلایل متعددی دارد.
ایران آرت: محمدرضا شجریان یکی از مهمترین چهره‌های ایران معاصر است که با وجود محبوبیت بسیار در بین مردم، هنوز مستند قابل اعتنایی از زندگی هنری او ساخته نشده است. البته چند مستند با محوریت محمدرضا شجریان در این سال‌ها به نمایش گذاشته شده ولی هیچکدام از این آثار مورد توجه علاقمندان قرار نگرفته و بعضا با نارضایتی فعالان حوزه فرهنگ و هنر کشور نیز همراه بوده است.
خبرگزاری ایلنا پیرامون این موضوع با حسن نقاشی (مستندساز) که بیش از یک دهه قبل در حال تهیه مستندی از زندگی محمدرضا شجریان بوده، گفتگو کرده کرده است که بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا شجریان معاصرترین چهره‌‌ی فرهنگ و هنر ایران است که همه مردم با آوازهایش خاطرات مشترکی دارند. به عنوان یک مستندساز کیفیت مستندهای ساخته شده درباره او را چطور ارزیابی می‌کنید؟
به شخصه مستندهایی که از حضور آقای شجریان استفاده کرده‌اند را دیده‌ام و حقیقتا باید بگویم که هیچکدام از این آثار به صورت تخصصی درباره ایشان نبوده است. در هر حال سینمای مستند ایران وظیفه دارد که پرتره‌هایی از فرهیختگان جامعه خود را بسازد.
به عنوان مستندساز متاسفم که در مورد استاد شجریان یک فیلم تخصصی هم ساخته نشده. شاید او راغب نبوده و شاید شرایط و فرهنگ جامعه به‌گونه‌ای بوده که اثری در این‌باره ساخته نشده است. دلیل دیگر هم این است که ما همیشه در یار و یارکشی‌های سیاسی و باورهای غالب در جامعه سعی می‌کنیم که آدم‌ها را تفکیک و دسته‌بندی کنیم. متاسفانه این اتفاق در تمام این سال‌ها رخ داده و به همین دلیل فارغ از اینکه آقای شجریان چه علایق و سلایقی دارند، می‌شد مستندهای تخصصی با حضور خود ایشان ساخته شود که متاسفانه این اتفاق رخ نداده است.
شما هم سال‌ها پیش در حال ساخت مستندی درباره ایشان بودید که هیچ خبری از آن در دسترس نیست. داستان آن فیلم چه بود و سرانجامش چه شد؟
فیلمی که من قرار بود بسازم، هیچگاه به پایان نرسید. در واقع آن فیلم کارگاه آوازی بود در فرهنگستان هنر ایران که یکی از دوستان رسانه‌ای من آنجا کار می‌کرد و به واسطه شناختی که از دغدغه‌های من داشت، به من گفت که ما کارگاه آوازی داریم که آقای شجریان در آنجا قرار است شاگردانی انتخاب کند و نسل جوان را محک بزند. به من گفت اگر راغب هستی، می‌توانیم از آنها راش‌هایی تهیه کنیم زیرا این تصاویر در آینده به درد خواهد خورد. با این هدف که این تصاویر در آرشیو مرکزی فرهنگستان هنر بماند و در آینده بتوان از اندرزها و توصیه‌های آقای شجریان برای نسل‌های بعدی استفاده کرد، کار را شروع کردیم. این تصاویر در حدود یک سال ضبط شده و من مسئولیت ضبط آنها را داشته‌ام. من این کار را با همکاری چند تصویربردار و صدابردار انجام دادم که در حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ نوار از آن تهیه شده است. اینکه این راش‌ها چگونه و در چه زمانی استفاده شود را نمی‌دانم ولی به نظرم متریال بسیار خوبی است که تمام دانش علمی و تجربی آقای شجریان در آن موجود است.
با وجود اهمیت شجریان در موسیقی آوازی ایران، چرا هنوز مستند با کیفیتی از او ساخته نشده و آیا اهمیت شجریان تنها محدود به موسیقی است؟
به هر حال ما از دهه ۵۰ به بعد فردی داریم به نام شجریان که توانسته در این شرایط بی‌هویت، در موسیقی یک مانایی ایجاد کند. البته دیگرانی هم هستند که باید از آنها یاد کرد. مثل استاد ناظری که واقعا جا دارد ما از ایشان کارهای جدیدی بشنویم. درباره ایشان یک فیلم ساخته شده است. البته ارتباط جماعت جوان با آقای شجریان که یک پیر جهان‌دیده است، خیلی نزدیک نبوده ولی شاید ارتباط آقای ناظری با جوان‌ها باعث شده مستند درباره او زودتر ساخته شود. حرف من این است که می‌شود شرایطی فراهم کرد تا آقای شجریان برای ما به‌عنوان الگوی موسیقایی معرفی شود. کلیپ و مصاحبه بسیاری از او داریم ولی هیچکدام از مستندهای ساخته شده از او تخصصی نیستند.
تا چه اندازه از مستندهایی که جناح‌های مختلف ـ از اوج تا شبکه بی بی سی ـ درباره شجریان ساخته‌اند، برخی با رویکرد محضِ سیاسی و برخی برای تبلیغ ایدئولوژی مدنظر خودشان، به واقعیت نزدیک هستند؟
در مستندهای بیوگرافی که در جهان هم ساخته می‌شود، ما با این قضیه مواجهیم. به‌طور کلی نگرش‌های سیاسی در تمام دنیا موافقان و مخالفان خاص خود را دارد و ما باید این را بیاموزیم و یاد بگیریم و جزو فرهنگ عامه‌مان بشود که زندگی شخصی یک آدم را با هنرش مخلوط نکنیم. بزرگی می‌گوید که هنر فرد با شخصیت هنرمند کاملا متفاوت است. هنر فرد می‌تواند برای جامعه رهنما باشد؛ می‌تواند جامعه را دگرگون کند ولی شخصیت فرد به باورها و اعتقادات فردی او برمی‌گردد و ما بین این دو باید فرق بگذاریم. ما چه در سیاست، فرهنگ و حتی مسائل خیلی کوچک جامعه هنوز به پختگی نرسیده‌ایم که یک میراث‌دار هستیم و نباید سلیقه‌ای با آثار آنها برخورد کنیم.
آیا هیچکدام از مستندهای ساخته شده درباره محمدرضا شجریان، پوشش دهنده هنر او نبوده است؟
قویا همین‌طور است. ماجرا این بوده که هیچکدام از این آثار نتوانسته شجریان را به رخ ما بکشد. فکر می‌کنم که این مردم و علاقمندان به موسیقی هستند که با گوش کردن به آهنگ‌های او می‌توانند آنها را حفظ کنند.
