ببینید: تاثیر جام جهانی روی طراحی استادیوم‌ها

برخی از استادیوم‌های فوتبال در ادوار جام جهانی را بررسی کرده‌ایم که انقلابی در طراحی یک مجموعه ورزشی ایجاد کرده‌اند.

ایران آرت: امروزه جام جهانی و طراحی استادیوم های فوتبال یک مقوله بزرگ در زمینه ورزش، فرهنگ و اقتصاد به شمار می رود. هنگامی که یونانی ها سنگ های منحنی بزرگ را به داخل تپه ها حمل می کردند، فقط قصد داشتند یک منطقه نشستن برای افرادی خلق کنند که به استراحت بپردازند و پرسپکتیو مناسبی به مرکز آمفی تئاتر داشته باشند. پس از گذشت دو هزار سال همین اصول جز شاخصه های اصلی طراحی استادیوم های ورزشی به شمار می رود. با این حال با رشد دسترسی های جهانی و نیاز به عملکردهای چندگانه، اهداف طراحی ورزشگاه را به سمتی متفاوت هدایت کرده است.

به گزارش آرل، همانطور که این روزها مشغول تماشای بازی های جام جهانی 2018 در کشور روسیه هستیم، برخی از استادیوم های فوتبال در ادوار جام جهانی را بررسی کردیم که انقلابی در طراحی یک مجموعه ورزشی ایجاد کردند و بر روی تکامل این گونه پروژه ها تأثیرگذار بودند.

استادیوم اصلی
ورزشگاه سنتانریو، اروگوئه، 1930

اولین ورزشگاهی که به طور اختصاصی برای جام جهانی فوتبال ساخته شده و لحظات مهم و تاریخی را در خود ثبت نموده است. این مجموعه بزرگترین زیرساخت کشور اروگوئه پس از خارج شدن این کشور از استعمار کشور اسپانیا بود و بیش از 50 درصد مسابقات اولین دوره جام جهانی در این ورزشگاه برگزار شد. این مجموعه توسط خوان آنتونیو اسکاسو طراحی شده و اولین ورزشگاه بزرگ برای رقابتی مانند جام جهانی در نظر گرفته شد، و تا سال های بعد به عنوان منبعی الهام بخش برای ساخت ورزشگاه های فوتبال در سایر نقاط دنیا به شمار می رفت. ساخت و اجرای ورزشگاه سنتانریو توسط مردم و قشر عموم جامعه صورت گرفت. این مجموعه به واسطه طرح دوار خود نقطه عطفی در طراحی و پیشرفت مدرن استادیوم های ورزشی به شمار می رفت.

استادیوم نمادین
ورزشگاه ومبلی لندن، انگلستان، 1966

این ورزشگاه نمادین به یک نمایشگاه بین المللی تبدیل شد و با لحظات و فضاهای رویایی خود، واژه موفقیت در جام جهانی را تعریف کرد. در دوران معماری مدرن کشورها از رویدادی مانند جام جهانی به عنوان فضایی برای تبلیغ فرهنگ و ترویج آن بهره می بردند. به این معنی که طراحی استادیوم نه تنها بر روی افرادی که در ورزشگاه حضور دارند، بلکه بر روی تمام افراد جهان که در حال تماشای این رویداد هستند تأثیرگذار خواهد بود.

جام جهانی 1966 در انگلستان چندین لحظه تاریخی را ثبت نموده است (بخصوص سگی نام پیکلس که جام سرقت شده به نام ژول ریمه را پیدا کرد). همچنین بازی فینال در این ورزشگاه جزء بهترین بازی های فوتبال در ادوار جام جهانی به شمار می رود. اما دو برج ورودی که سردر ورزشگاه به شمار می رفت در سال 1923 ساخته شد که فقط در ورزشگاه ومبلی چنین برجی قابل شناسایی بود و از قضا با یک محل معروف دیگر (تاور بریج) در انگلستان مترادف بود. در ابتدا قرار بود برج ها به عنوان طرحی نمایدن در پروسه کاری شرکت معماری فاستر و همکاران حفظ شود. اما فاستر تصمیم گرفت که مفهوم دروازه را به شکلی مدرن و نوین به تصویر بکشد. بازسازی استادیوم ومبلی لندن و تبدیل آن به لندمارک (نقطه برجسته)، مسیر طراحی ورزشگاه ها را به طور کلی عوض کرد و مفهوم های گذشته را به شیوه مدرن در قالب زیبایی شناسی و عملکرد فضایی به رخ کشید. قوس استادیوم ومبلی یک المان سازه ای و معماری استثنایی است که علاوه بر نقش نگهدارنده سقف، مفهوم دروازه مدرن به دنیای دیگر و زیبایی شناسی شهری را در خود جای داده است.
 

استادیوم مختلط
رُز بول (Rose Bowl)، ایالت متحده، 1994

در سال 1994 جام جهانی به ایالت متحده آمریکا سفر کرد، کشوری که نمی توان مردم آن را با واژه عشاق یا دیوانه فوتبال در یک سطر قرار داد. یک اظهار نظر در مورد جذابیت های جام جهانی توسط هالیوود باعث شد تا ایده میزبانی آمریکا به واسطه زیرساخت های استادیوم های موجود شکل بگیرد. انگار که قرار است درون یک پارک قدم بزنیم که همه چیز برای سرگرمی ما مهیا کرده است.

چیزی که در سال 1994 پدید آمد این بود، نیازهای منحصربه فرد ورزش های مختلف در طراحی استادیوم مد نظر قرار گرفت. بازی فینال سال 94 بین برزیل و ایتالیا در استادیوم رز بول آمریکا برگزار شد. ورزشگاهی که میراث برگزاری مسابقات راگبی (یا همان فوتبال آمریکایی) است و فاصله جانبی زمین از سکوی تماشاگران بسیار زیاد می باشد. لذا چنین استادیومی بدرد تیم های بزرگ با نفرات بیشتر می خورد. به همین دلیل این طراحی باعث قطع شدن ارتباط بین تماشاگران و بازیکنان می شد. در فوتبال فاصله نزدیک تماشاگران با زمین بیشتر مد نظر است تا اتمسفر بازی و طرفداران به یکدیگر منتقل گردد. با این حال این فضا به مشکلی برای ورزشگاه های آمریکایی تبدیل نشد، بلکه فرصتی برای طراحی یک ورزشگاه چندعملکردی را به وجود آورد. این فاصله به عنوان حبابی برای جای دادن عملکردهای بیشتر برای ورزشگاه های آینده منجر شد. با ارائه سرگرمی و ورزش های مختلط در یک ورزشگاه چند عملکردی، کلیدی برای راه حل های اقتصادی و اجتماعی به وجود آمد. از آن تاریخ بسیاری از ورزشگاه ها به واسطه طراحی گسترده خود چندین عملکرد را با هم ارائه می دادند.

استادیوم مدرن
گنبد اوئیتا بانک، ژاپن، 2002

در سال 2002 رقابت های جام جهانی برای اولین بار به آسیا مهاجرت کرد. دو کشور کره جنوبی و ژاپن میزبان این رقابت ها بوده که به سمبل ورزشگاه های مدرن شهرت یافتند. عدم دسترسی به مکان های مناسب کافی، کشورهای میزبان را مجبود کزد که ورزشگاه های خود را دوباره طراحی کرده و بسازند تا میراث قابل توجهی برای فوتبال را در آینده ایجاد کنند.

استادیوم های جدید فوتبال در جام جهانی 2002 (بخصوص کشور ژاپن) بر اساس مطالعات موردی فراوان طراحی شد تا ویژگی های مهمی اعم از: طرفدار محوری، نمادین بودن و زیبایی را در خود جای داد باشد و در عین حال سود کافی را به شرکت های بزرگ در روزهای بازی برساند. تأثیرپذیری از نوع شناسی تاریخی و سازگاری آن با ویژگی های تکنولوژی روز، در کنار تجزیه و تحلیل محل های جدید و خاص برای ساخت ورزشگاه های جدید، عواملی بودند که روند ساخت ورشگاه را به مرحله ای بالاتر سوق دادند. طراحی گنبد ورزشگاه اوئیتا بانک توسط کیشو کوروکاوا که میزبان چندین بازی در طول مسابقات بود بر اساس طرحی از کلاه سامورایی ها ارائه شده بود که بیانگر بخشی از فرهنگ غنی کشور ژاپن می باشد. سقف کشویی این ورزشگاه توسط تکنولوژی های روز آن زمان طراحی شده بود و در زمان برگزاری کنسرت و ورزش های نمایشی بسته میشد تا اتمسفر متفاوتی را برای چنین فضایی خلق کند. با وجود اینکه یک مسیر دوندگی در کنار زمین تعبیه شده بود، اما ردیف صندلی ها در محدوده ای بلند از زمین قرار گرفت تا بهترین زاویه دید در احتیار طرفداران به وجود آید.

استادیوم مرمت شده
سیگنال ایدونا پارک (ورزشگاه خانگی تیم فوتبال دورتموند)، آلمان، 2006

لزوما "جدید" همیشه بهتر نیست، آن هم در حالی که میزبان های اخیر جام جهانی سعی در حفظ میراث های گذشته خود هستند. سال 2006 زمانی که ژرمن ها میزبان جام جهانی بودند یک میراث ارائه کردند. چهار دوره قهرمان ادوار مختلف جام جهانی رویکردی جامع را برای مرمت، بازسازی و نوسازی ورزشگاه های خود داشت و قرار داشتن در یکی از بالاترین سطوح باشگاهی جهان به این امر کمک کرد. زیرساخت های ورزشگاه های های جام جهانی 2006 همگی به سال 1960 برمی گشتند. رویکرد آلمان ها برای بازسازی ورزشگاه های بسیار جامع و هدفمند بود و در یک مورد خاص موضوع مرمت ورزشگاه هم دخیل شد: ورزشگاه سیگنال ایدونا پارک.

لحظات جادویی در اکثر مواقع زودگذر است، اما خاطرات طرفدارانی که در زمین حضور دارند و همه حوادث و رویدادها را مشاهده می کنند چیز دیگری است. تخریب و سپس بازسازی یک استادیوم، بستر خاطرات درون آن ورزشگاه از بین خواهد برد و این یک معضل برای باشگاه و طرفدارانش می باشد که خاطره های زیادی در آن ورزشگاه داشتند. ورزشگاه سیگنال ایدونا پارک که متعلق به باشگاه موفق دورتمند آلمان می باشد (که در اصل برای جام جهانی 1974 ساخته شده بود)، توسط تیم معماری Schröder Schulte-Ladbeck تمام تلاش خود را کردند تا میراث گذشته را حفظ کنند و تغییرات آنها خدشه ای به جو استثنایی این ورزشگاه وارد نکند. این جواهر فوتبال با افزایش گنجایش خود به 80 هزار نفر و اضافه کردن پولادهای براق زرد رنگ در گوشه و کنار خود، سازه و سقف جدید را پشتیبانی می کند. این ورزشگاه تمام خصوصیات و اصالت ورزشگاه قدیمی را حفظ کرده و در عین حال هزینه نگهداری را کاهش داده و کیفیت آن را بسیار ارتقاء داده است.

استادیوم آینده
ورزشگاه نمایدن Lusail، قطر، 2022

پس آینده طراحی استادیوم های فوتبال ما را به کجا هدایت می کند؟ در پروژه های اخیر مشاهده کردیم که روند طراحی استادیوم های فوتبال نقطه عطفی در ارائه یک طرح نمایدن می باشند. با این حال موتیف های جدید طراحی ارگانیگ تر و لطیف تر شده اند. ورزشگاه آتلانتیک بوردو فرانسه که توسط گروه معماری Herzog & de Meuron’s Matmut طراحی شده نمونه خوبی از تعریف چنین مفهومی است. این ورزشگاه نه تنها یک نقطه عطف ظریف شهری است، بلکه کالبدی فراتر از یک استادیوم ورزشی نمادین است.

رقابت های جام جهانی 2022 قطر بهترین نمونه از آن چیزی است که ممکن است به عنوان آینده طراحی ورزشگاه های فوتبال به دست آید. مانند جام جهانی 2002 کره و ژاپن که تحولی در عصر ساخت استادیوم های فوتبال ایجاد کردند، قطر هم تحول بعدی طراحی استادیوم های فوتبال خواهد بود. البته یک تفاوت عمده بین قطر با میزبان های پیشین جام جهانی در آسیا وجود دارد: اقلیم. بازی فینال جام جهانی 2022 در ورزشگاه Lusail برگزار خواهد شد که طرح جسورانه دیگر از گروه معماری فاستر و همکاران می باشد. کانسپت طراحی این ورزشگاه در مدت زمان کمتری نسبت به بازسازی ومبلی قدیمی ارائه شد. محوطه سازی این پروژه شامل ساختمان های چندمنظوره ای بود که کل منطقه را پوشش می دهد و فراتر از قلمرو ورزشگاه خواهد رفت. ویژگی های اکوتک و هایتک یکی دیگر از زیرساخت های این مجموعه می باشد که با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی خاورمیانه در نظر گرفته شده است. کاهش درجه حرارت برای محیط کار، واحد های بیزینسی، تماشاگران و بازیکنان از ملزومات طراحی و ساخت این ورزشگاه خواهد بود. حال این سوال مطرح است:

آیا گسترش برنامه های ورزشگاه های فوتبال تجربه تماشای یک فوتبال را تضعیف می کند؟ یا می تواند ایده ساخت یک ورزشگاه صرفاً جهت تماشای فوتبال عوض کند و به مجموعه ای بزرگتر با عملکردهای بیشتر را برای همیشه تبدیل شود؟