نوبل ادبیات، انی ارنو
انی ارنو شایسته دریافت جایزه ۲۷ میلیارد تومانی نوبل ادبیات بود؟/ داوران تا ۵۰ سال بایکوتند
چه کسانی به آکادمی پیشنهاد می‌دهند؟ و همه دانستنی های جذاب درباره نوبل ادبیات که باز هم همه را شگفت زده کرد
ایران آرت: یاسر نوروزی در شهروند نوشت: آکادمی نوبل امسال هم فارغ از تمام گمانه‌زنی‌ها عمل کرد و جایزه را به نویسنده فرانسوی، آنی ارنو، داد. ارنو نویسنده‌ای شناخته‌شده در فرانسه است اما نه به لحاظ کیفیت ادبی آثار و نه به لحاظ معروفیت، قابل مقایسه با برخی چهره‌های موجود در فهرست گمانه‌ها نبود. به عنوان مثال می‌شود از آدونیس، شاعر سوری، نام برد که هر ساله از او به عنوان یکی از نامزدهای نوبل نام می‌برند اما جایزه‌ای به او نمی‌رسد. حتی در مقایسه با مارگارت اتوود هم ارنو، نه خلاقیت‌های ویژه‌ای دارد و نه به مقبولیت عام دست یافته. جالب است بدانید اگر او را حتی با چهره‌های کمترشناخته‌شده‌ای نظیر نگوگی واتیونگو، نویسنده کنیایی هم مقایسه کنید، باز هم دست خالی به نظر می‌رسد. چون به هر حال از این نویسنده در ایران چندین اثر ترجمه و منتشر شده و می‌توان کیفیت آثارش را در قیاس با سایرین بررسی کرد و به نوعی جمع‌بندی رسید.
ارنو در سال ۱۹۴۰ متولد شده و در شهر کوچکی واقع در نرماندی، بزرگ شده است. او تحصیل‌کرده دانشگاه «روآن» است که بعد از تحصیلات هم کار تدریس را پی گرفته. ارنو در فاصله ۱۹۷۷ تا ۲۰۰۰ به عنوان استاد مشغول کار بود. او در بیش از ۲۰ کتابی که به چاپ رسانده، اغلب به روایت وقایع زندگی خود یا مردم اطرافش پرداخته است. اولین رمانش را در سال ۱۹۷۴ در فرانسه و در سال ۱۹۹۰ به زبان انگلیسی منتشر کرد.
چهارمین کتاب او که با نام «جایگاه» هم یک موفقیت ادبی برایش محسوب می‌شد. «داستان یک زن» (یا آنچه در ایران با عنوان «یک زن» ترجمه شده) نخستین‌بار در سال ۱۹۸۸ به فرانسوی منتشر شد و «جایگاه»، به آثار کلاسیک معاصر در فرانسه تبدیل شدند. ارنو در سال ۲۰۰۸ موفق شد جایزه ادبی «رنودو» را برای کتاب «سال‌ها» کسب کند. این کتاب زمانی که به زبان انگلیسی ترجمه شد، در سال ۲۰۱۹ در فهرست نامزدهای نهایی جایزه ادبی بوکر بین‌المللی نیز قرار گرفت.
جایگاه
«شرم»، «یک زن» «دختر دیگر» و «جایگاه» هر کدام با ترجمه‌های مختلف از این نویسنده در این سال‌ها به فارسی ترجمه شده‌اند اما باز هم کیفیت ویژه‌ای در آثارش نمی‌توان یافت که شایسته دریافت نوبل ادبیات باشد. هرچند آکادمی نوبل در این سال‌ها ثابت کرده دیگر قدر و اعتبار پیشین را ندارد و گاهی سراغ چهره‌هایی می‌رود که ارتباط چندانی با ادبیات ندارد. از جمله آن‌ها می‌توان به باب دیلن اشاره کرد که تا مدت‌ها حتی پاسخ تلفن آکادمی نوبل را هم بعد از اعلامش به عنوان برنده جایزه نداد! تا جایی که کار به ابراز تأسف هیأت داوران و آکادمی رسد و بالاخره دیلن متقاعد شد بد نیست نگاهی هم به گوشی بیندازد و جوابی بدهد!
یک زن
آخرین نویسنده فرانسوی که توانسته بود جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کند، پاتریک مودیانو بود. او در سال 2014 این جایزه را دریافت کرد و پس از او، حالا ارنو، در سال 2022 به این جایزه دست یافته. ارنو همچنین شانزدهمین نویسنده فرانسوی است که نوبل ادبیات را گرفته. آندرس اولسون، رئیس کمیته نوبل درباره این نویسنده گفته: «ارنو در آثارش به طور منسجم و از منظرهای مختلف زندگی را مورد بررسی قرار می‌دهد که فارغ از جنیست، زبان و طبقه اجتماعی، نابرابری‌های جدی را دربرگرفته است.» در واقع به نظر می‌رسد آکادمی در فضای موجود، ترجیح داده به هر شکل ممکن جایزه را به یک چهره زن داستان‌نویس بدهد تا دنبال‌کننده جریانات باشد و نه ایجادکننده جریان.
چند دلار؟
جوایز شاخه‌های پزشکی، فیزیک، شیمی، ادبیات و صلح به درخواست آلفرد نوبل، کارخانه‌دار ثروتمند سوئدی و مخترع دینامیت تاسیس شدند. نخستین جایزه در سال ۱۹۰۱ یعنی پنج سال پس از درگذشت نوبل به برگزیدگان اهدا شد. هر کدام از جایزه‌ها ۱۰ میلیون کرون سوئد معادل حدود 900 هزار دلار ارزش دارد و به همراه یک دانشنامه و مدال طلا هر ساله در یکم دسامبر مصادف با تاریخ درگذشت آلفرد نوبل (در سال ۱۸۹۶) اهدا می‌شود. با این اوصاف اگر دلار را با قیمت حدود 30 هزار تومان هم در نظر بگیریم، چیزی معادل 27 میلیارد تومان خواهد شد که رقم قابل توجهی برای یک نویسنده به شمار می‌رود.
پشت پرده
اساسنامه جوایز نوبل داوران را از صحبت درباره نامزدهای جوایز تا ۵۰ سال بعد از اهدا، منع می‌کند. پس احتمالا مدت بسیار زیادی باید بگذرد تا ما متوجه شویم داوران چطور برندگان سال ۲۰۲۲ را انتخاب کردند و چه کسانی در فهرست نهایی آن‌ها قرار گرفته بودند. داوران سخت تلاش می‌کنند تا پیش از اعلام رسمی سرنخی درباره برگزیدگان ندهند، اما برخی اوقات اطلاعاتی به بیرون رخنه می‌کند. شرط‌بندان هم گاهی اوقات در اروپا درباره برگزیدگان احتمالی شاخه‌های صلح نوبل و ادبیات گمانه‌زنی می‌کنند. با این حال آکادمی در سال‌های اخیر گاهی چنان عجیب و غریب عمل کرده که دیگر چندان هم نمی‌توان به گمانه‌زنی‌ها اعتماد کرد.
دست پنهان
چه کسانی به آکادمی پیشنهاد می‌دهند؟ اگر به ماجرا از زاویه‌ای دیگر نگاه کنیم، افرادی در سراسر جهان وجود دارند که برای معرفی نامزد دریافت جوایز نوبل، واجد شرایط هستند. از جمله این افراد به استادهای دانشگاه، قانون‌گذاران، برندگان پیشین جوایز نوبل و اعضای کمیته می‌توان اشاره کرد. با اینکه نام نامزدها تا ۵۰ سال محرمانه باقی می‌ماند، اما گاهی اوقات کسانی که آن‌ها را معرفی کرده‌اند انتخاب‌هایشان را برای عموم مردم آشکار می‌کنند. حتی از ایران هم نام‌هایی همیشه به گوش رسیده که به عنوان پیشنهاددهنده به آکادمی مطرح شده‌اند اما هیچ‌وقت از سوی افراد مربوطه تأیید نشده است.
در نروژ
جایزه صلح نوبل در نروژ اهدا می‌شود، این درحالی است که سایر شاخه‌های نوبل در سوئد اهدا می‌شوند. این روال نیز به خواست آلفرد نوبل به این صورت برگزار می‌شود. دلایل او مشخص نیست، اما در دوره حیات او سوئد و نروژ یک اتحادیه محسوب می‌شدند و در سال ۱۹۰۵ جدا شدند. گاهی اوقات تنش‌هایی در روابط بین بنیاد نوبل در استکهلم و کمیته مستقل جایزه صلح در اسلو به وجود می‌آید. در هر حال دانشمندان اغلب باید چندین دهه صبر کنند تا آثارشان توسط داوران به رسمیت شناخته شوند. البته این روند برخلاف خواسته آلفرد نوبل است که مایل بود جوایز به کسانی اهدا شود که «در سال جاری منفعت قابل توجهی را به بشر اعطا کرده‌اند». کمیته جایزه صلح تنها موردی است که مرتبا دستاوردهای سال اخیر را گرامی می‌دارد؛ هرچند برندگان این جایزه هم گاهی تحت تأثیر شرایط سیاسی، چهره‌های عجیب و غریبی از آب درآمده‌اند!
