مدرسه فرهاد الگویی برای مدارس امروز/تحلیل شیوه مدیریتی توران میرهادی به قلم پریسا پهلوان
شاید همه ما این را از توران خانم شنیده باشیم که خود را دانشجوی تمام وقت و در حال یادگیری می‌دانست. مدرسه کارآمد از نظر توران خانم مدرسه‌ای بود که همه افراد بتوانند به حد بهینه خودشان برسند.
ایران آرت : کتاب "توران میرهادی از نگاه شاگردان و معلمان مدرسه فرهاد" این روزها بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ به همین مناسبت ایران آرت، خلاصه ای از یکی از مقالات آن را تقدیم می کند.
نوشتار دکتر پریسا پهلوان، از دانش موختگان مدرسه فرهاد و مدیر گالری ویستا با عنوان "شیوه‌ی مدیریتی تـوران میـرهـادی در مدرسه‌ی فرهاد، با رویکرد اخلاقی و اجـتماعی" در این کتاب به زیور طبع آراسته شده است.
خانم پهلوان با بهره مندی از تئوری های نوین آموزشی و ذکر منابع بین المللی، ویژگی خاص مدیریتی توران خانم را واکاوی و تحلیل کرده است.
ایران آرت به سبب حفظ جذابیت های کتاب، بخش هایی کوتاه از این مقاله کاربردی را تقدیم حضورتان می کند.
پریسا پهلوان نوشته است:
تأسیس و گسترش مدرسه‌ی فرهاد با مدیریت توران خانم، طی فرآیندی طولانی و در شرایطی خاص به وقوع پیوست. از یک سو نقش خانواده‌ای فرهیخته و از سوی دیگر تحصیل و مطالعه در حوزه‌های روان‌شناسی، آموزشوپرورش و علوم طبیعی در خارج و داخل کشور، و هم‌چنین حضور در کنار نظریه‌پردازان مطرح آن زمان مانند، «ژان پیاژه» و «والون»، عشق به کودکان و احترام به آنان، توجه به تفاوت‌های فردی و تلاش در جهت آموزش منطبق با نیازهای کودکان، منجر به دست‌یابی توران خانم به دیدگاه‌های متحول و خلاق در زمینه‌ی آموزشوپرورش شده است.
در این مقاله شیوه‌ی مدیریتی توران خانم در مدرسه‌ی فرهاد از سویی و فعالیتهای تربیتی ـ اجتماعی مدرسه‌ی فرهاد از سوی دیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مهارت‌های مدیریتی
مدیریت زمان به وضوح در رفتار و شیوه‌ی خودـمدیریتی توران خانم مشاهده می‌شد.
او می‌گفت: «سعی کن کارهایت را اولویت‌بندی کنی و در یک زمان فقط همان یک کار را البته خوب انجام دهی.»
مدیران شایسته به‌طور خود - جوش از مهارت‌های مدیریتی برخوردارند و توران خانم نیز به‌طور هوشمندانه این روش‌های تئوریک و تجربی را به کار می‌بست، از جمله مهارت خود ـ مدیریتی و مدیریت سیستم که شامل زمان، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی استراتژیک است؛ و مهارت مدیریت دیگران که شامل کارکردن با دیگر افراد، ایجاد انگیزه در آن‌ها، تفویض اختیار، مدیریت کردن فشارها و تعارض‌ها، چه از بیرون و چه در داخل مدرسه و تمرکز بر رشد مداوم کارکنان است.
در مدرسه‌ی فرهاد نوع نگرش به ارزش‌هایی که مدیریت مدرن بر اساس آن پی‌ریزی شده است، جنبه‌های اخلاقی مدیریت مدرسه و ارتباط آن با ارزش‌ها و مفاهیم رهبری و تاثیر اصول دموکراسی، عدالت همراه با مهارت‌های خودـمدیریتی و مهارت‌های مدیریت بر دیگران تاثیرگذار و متفاوت بود
پیوند اهداف مدرسه با فرهنگ و ساختار سازمانی و شبکه‌های تصمیم‌گیری، از ویژگی‌های مهم مدرسه است و بر همین اساس، در مدرسه‌ی فرهاد ارزش مشارکت برای تمامی افراد و کارکنان به روشنی بیان می‌شد.
خود ـ مدیریتی و رهبری
پیزی (4891) می‌گوید: «رهبری باید مادرزادی باشد». توانایی رهبری و هدایت گروه تنها با استفاده از معلومات مدیریتی و نظایر آن حاصل نمی‌شود، بلکه هر مدیر باید این مهارت را در ذات خویش داشته باشد و توران خانم از این ویژگی برخوردار بود.
-1 مهارت تصمیم‌گیری
توانایی بررسی و حل مسئله، مهارت‌های ارتباطی، پذیرفتن نظرات دیگران، توانایی برنامه‌ریزی با زمان‌بندی مناسب و سازمان‌دهی مطلوب از بارزترین ویژگی‌های توران خانم بود.
سبک مدیریتی توران خانم، مشارکت و ارتقای هر چه بیش‌تر معلمان و هم‌چنین خاطرات معلمان مدرسه‌ی فرهاد قابل بررسی و تعمق است.
2 -مدیریت تدریس و یادگیری
در مدرسه‌ی فرهاد بر برنامه‌ی درسی، تاثیر ارزش‌های مدرسه، تعیین افراد مناسب برای اداره‌ی کلاس‌ها و دیگر مسئولیت‌ها تأکید می‌شد. به‌طوری که معلمان مدرسه‌ی فرهاد، در پویایی، سادگی، اعتقاد به مدیریت و تغییر و اهمیت دادن به ارزش‌ها با توران خانم همکاری و مشارکت تام داشتند.
توران خانم درباره‌ی مسئولیتی که در زمینه‌ی یادگیری و تدریس داشت دارای تفکر و شناختی عمیق بود و این احساس مسئولیت به سبب درگیری زود هنگام در کارهای آموزشوپرورش در او پی‌ریزی شده بود.
شیوه‌ی مدیریت مدرسه‌ی فرهاد مشارکتی و شورایی (تصمیم‌گیری جمعی) بود. از این‌رو همه‌ی تصمیمات، در همه‌ی زمینه‌ها با مشارکت همه‌ی دست‌اندرکاران مدرسه اجرایی می‌شد.
مدیران اخلاقی
نقطه تمرکز مدیران اخلاقی تلاش مداوم در جهت یادگیری، و توسعه‌ی مدرسه با نگاهی «بدون تبعیض» است و آن تدارک محیطی است که یادگیرنده (چه معلم، چه دانش‌آموز) در آن احساس امنیت نماید و برای خطرپذیری و خطا کردن قدرت کافی داشته باشد.
روش مدیریتی مدرسه‌ی فرهاد احساس توان‌مندی و کارایی را به افراد می‌داد و این سبب علاقه‌مندی بیش‌تر معلمان و کارکنان و حتی دانش‌آموزان مدرسه می‌شد. دادن حس توان‌مندی به همه از جمله پدران و مادران، و تقویت اعتمادبه‌نفس در معلمان و دانش‌آموزان ایجاد فرصت برابر و همدردی با دیگران، خلاقیت...
اعتقاد به تقویت همکاری و تأکید بر مشارکت به جای رقابت، چه در درون مدارس و چه در میان مدارس، از موارد مورد توجه توران خانم بوده است.
تفکر
ویژگی اصلی توران خانم بُعد «تفکر» ایشان بود و این بر تمامی فعالیتهای مدرسه‌ی فرهاد تاثیر گذار بوده است.
او به اصل تغییر و تغییرات در جهان اعتقاد داشت و مدرسه را به مثابه یک واحد تغییر می‌دید و به نیازهای دانش‌آموزان توجه داشت و می‌دانست یادگیری طی فرآیندی از طریق معلمان و کسانی انجام می‌گیرد که خودشان نیز در حال یادگیری‌اند.
همه‌ی دست‌اندرکاران مدرسه به مثابه یک سازمان یادگیرنده عمل می‌کردند و مدرسه به محیطی برای پایش و پویش دانش‌آموزان و کارکنان تبدیل شده بود. شاید همه‌ی ما این را از توران خانم شنیده باشیم که خود را دانشجوی تمام وقت و در حال یادگیری می‌دانست. مدرسه‌ی کارآمد از نظر توران خانم مدرسه‌ای بود که همه‌ی افراد بتوانند به حد بهینه خودشان برسند.
اعتقاد به کار گروهی و تیم سازی
توران خانم به منزله‌ی یک رهبر آموزشی، تیم سازی را بخشی از شیوه‌ی مشارکتی و دموکراتیک می‌دانست و به کار گروهی و نقش‌های گروهی اعتقاد داشت: از جمله نقش مبدع، پژوهنده‌ی منابع، ناظر، ارزیاب و کارگزار گروه. این نقش در جایگاه مدیریت و رهبری مدرسه و سپس در شورای کتاب کودک و نقش ایشان در فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، یادآور نزدیکی این دیدگاه با دیدگاه «مردیت بلبین» است که اعتقاد داشت اعضای گروه را باید بر مبنای توانمندی‌هایشان مورد حمایت قرار داد و ارتباط میان اعضا را بهبود بخشید و روحیه گروهی را گسترش داد.
تشویق و تقویت توسعه‌ی حرفه‌ای مداوم
بخش مهمی از رشد و توسعه‌ی حرفه‌ای که از طریق بحث و گفت‌وگو و تعامل صورت می‌گیرد، از طریق برگزاری جلسات اولیا و مربیان انجام می‌شد
خلاقیت و روند تفکر خلاق
در مدرسه‌ی فرهاد به خلاقیت و تفکر واگرا توجه ویژه می‌شد. مهم‌ترین کارها در تقویت تفکر خلاق، تغییر انتظارات در کلاس درس، فراهم آوردن زمینه‌ی تجربه‌های گوناگون در برنامه درسی، به کارگیری معلمان خلاق برای درس‌هایی مانند موسیقی، نقاشی و ورزش)، اهمیت دادن به کتابخانه و کتاب‌خوانی، توجه به ادبیات، آزاد گذاشتن دانش‌آموزان در آفرینش یک اثر هنری بوده است.
رشد خلاقیت دو شرط اساسی دارد:
1. پذیرش این فرضیه که خلاقیت ذاتی نیست.
2. تغییر محیط و فضای کلاس به گونه‌ای که سبب همگرایی نشود.
پرورش مهارت‌های اجتماعی در کودکان
دوران نخستین کودکی مناسب‌ترین زمان برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی در کودکان است و کودکان با مشاهده‌ی بزرگترها و سایر کودکان به تقلید رفتارهای مثبت و منفی می‌پردازند. حق‌طلبی و رعایت نوبت دیگران، سهیم شدن در اسباب بازی، سخاوت و بخشندگی، سهیم شدن تجربیات با دیگران و هدیه دادن مانند اهدا و توزیع کتاب، خواندن و تعریف کردن قصه برای کودکان مدارس محروم و پرورش حس همدلی در کودکان یک عادت اجتماعی ارزشمند و مثبت است. در مدرسه‌ی فرهاد، آشنایی با مشاغل محلی اطراف مدرسه مانند نانوایی، کفاشی و بقالی از اصول مهارت‌آموزی بود. توجه به احساسات دیگران و توجه به احساسات تک تک دانش‌آموزان خاطراتی است که همواره در ذهن ما دانش‌آموزان مدرسه‌ی فرهاد مرور می‌شود.
تشویق کودکان به کمک کردن به دیگران در روزهای بارانی و برفی، کمک کودکان بزرگتر به کودکان سال‌های پایین‌تر و کمک‌های درسی بچه‌ها به یکدیگر از دیگر مهارت‌های اجتماعی مطلوب در مدرسه‌ی فرهاد بود.
رعایت حقوق دیگران، احترام به همه، بی غرضی و بی تعصبی که در تمامی فعالیتهای خانم میرهادی به چشم می‌خورد، این را یادآوری می‌کرد که رفتار درست چنین است.
برای رشد مهارت‌های اجتماعی دیدن، شنیدن و اندیشیدن امکانات و منابع گوناگون مورد نیاز بود مانند کتاب و مجله‌ها (مجله‌های پیک) که به خواندن آن‌ها تشویق می‌شدیم. گردش‌های علمی، پخش فیلم، تهیه‌ی روزنامه‌ی دیواری، تشویق به شعر خوانی و خواندن کتاب، اهمیت به هنرهایی مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، کاردستی، کولاژ، اجرای نمایش، کتاب‌خوانی، ورزش و بازی و بازی‌های گروهی از دیگر فعالیتهای مدرسه بود...
گفتنی ست در ادامه این مقاله مباحث تامل برانگیزی مانند مروری بر ارزش‌های حاکم بر مدرسه‌ی فرهاد، ویژگی‌های مدیریتی توران خانم در مدرسه فرهاد، ویژگی‌های معلم مدرسه فرهاد، ویژگی‌های مدرسه‌ی فرهاد مدرسه‌ی کودکی من، مروری بر فعالیتهای مدرسه‌ی فرهاد اعم از ویژگی های کتابخانه به مثابه قلب و مغز مدرسه، آموزش زبان خارجی، ضرورت بهره‌گیری از موسیقی، نگرش شهروندی، حقوق کودک، حق تربیت مطلوب و شرحی جذاب از فعالیتهای اجتماعی دانش‌آموزان در مدرسه فرهاد به رشته تحریر درآمده است.
