کدام برنامه تلویزیونی کدام شبکه این روزها بیشتر دلبری می کنند؟
شایعه تغییر علی فروغی، مدیر شبکه 3که گهگاه منتشر می‌شود، نمی‌تواند چندان صحت داشته باشد و این یعنی اینکه «نود» عادل فردوسی‌پور- به‌رغم وعده تلویحی رئیس سازمان صداوسیما- همچنان نمی‌تواند به آنتن برگردد؛ مگر اینکه اتفاقات دیگری در سازمان رقم بخورد.
ایران آرت: یاور یگانه در همشهری نوشت: چهارشنبه هفته گذشته، نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما درباره برنامه‌های پربیننده تلویزیون در ژانرهای مختلف منتشر شد که تأمل در آن بازگوکنندهن کات جالبی است.
تعریف مخاطب براساس محتوا یکی از قدیمی‌ترین انواع مخاطب‌پژوهی است که بیشتر بر اعداد و ارقام تکیه دارد. مسائلی همچون اینکه کدام گروه‌های اجتماعی مخاطب کدام برنامه‌ها هستند؟ یا اینکه مخاطبان بنا بر چه انگیزه‌های روانی‌ای و سراغ چه برنامه‌هایی می‌روند؟ در مخاطب‌شناسی مبتنی بر محتوا جایی ندارد.
این نوع از ارزیابی برنامه‌ها که میزان استقبال مخاطبان را مدنظر قرار می‌دهد، شیوه‌ای رایج در صنعت رسانه است که مخاطبان را مجموعه‌ای از مصرف‌کنندگان تولیدات رسانه‌ای درنظر می‌گیرد. شاید بتوان گفت کارکرد اصلی این نوع مخاطب‌شناسی را باید در تعیین ارزش تبلیغاتی هر برنامه جست‌و‌جو کرد.
طبیعی است هزینه آگهی‌های تبلیغاتی‌ای که در قبل و بعد از یک برنامه پربیننده یا در میانه آن پخش می‌شود، از یک برنامه کم‌مخاطب بیشتر است و سود بیشتری نصیب صداوسیما می‌کند. حتی زمانی که پای سود و زیان مالی نیز در میان نباشد، باز هم رتبه‌بندی برنامه‌های سیما، در تعیین خط‌مشی این رسانه، کارکردی مهم و اثرگذار دارد.
در این نظرسنجی، چند دسته برنامه تعریف شده و میزان مخاطب برنامه‌های مختلف تلویزیون ذیل این دسته‌ها اعلام شده است. برنامه‌های خانوادگی، برنامه‌های صبحگاهی، برنامه‌های سرگرمی‌محور، برنامه‌های ورزشی، برنامه‌های سیاسی و اندیشه‌محور، برنامه‌های حوزه سلامت، برنامه‌های علمی- آموزشی، برنامه‌های کودکان و نوجوانان و برنامه‌های معارفی، دسته‌های معرفی‌شده در این نظرسنجی هستند.
البته گاه برنامه‌هایی که در داخل یکی از این 9دسته قرار گرفته‌اند، کاملا همگون نیستند و به‌طور واضح مشخص نیست که معیار دقیق این دسته‌بندی‌ها چه بوده است. نکته جالب این نظرسنجی غیبت شبکه یک سیما در میان 10برنامه پربیننده ژانرهای مختلف و پیشتازی شبکه 3با 6برنامه پربیننده است. به این ترتیب، شایعه تغییر علی فروغی، مدیر شبکه 3که گهگاه منتشر می‌شود، نمی‌تواند چندان صحت داشته باشد و این یعنی اینکه «نود» عادل فردوسی‌پور- به‌رغم وعده تلویحی رئیس سازمان صداوسیما- همچنان نمی‌تواند به آنتن برگردد؛ مگر اینکه اتفاقات دیگری در سازمان رقم بخورد.
مرزهای ناواضح سرگرمی
مطابق این نظرسنجی، در میان برنامه‌های سرگرمی‌محور تلویزیون، خندوانه شبکه نسیم با 35.6درصد مخاطب، حیات‌وحش شبکه مستند با 31.5درصد، اعجوبه‌های شبکه 3سیما با 19.8درصد و سیم آخر شبکه3 سیما با 16.9درصد پرمخاطب‌ترین برنامه‌های این بخش بودند. عنوان برنامه «سرگرمی‌محور» اصلا دقیق نیست. می‌توان فهمید که منظور از برنامه سرگرمی‌محور این است که مخاطب قبل از اینکه به‌طور مستقیم هدف پیام‌رسانی یا آموزش و هدایت قرار بگیرد، سرگرم می‌شود. برای درک یک برنامه سرگرمی‌محور نیاز چندانی به درگیر شدن در یک فعالیت فکری عمیق و طولانی ندارد. اما آیا اگر برنامه مستند حیات‌وحش با برنامه‌هایی مثل خندوانه یا اعجوبه‌ها یا سیم آخر در یک دسته قرار بگیرند، مرزهای تعریف برنامه سرگرمی‌محور را مخدوش نمی‌کند؟ شاید بتوان برنامه‌هایی مثل خندوانه یا اعجوبه‌ها یا سیم آخر را که تلفیقی از تاک‌شو و مسابقه هستند در یک دسته قرار داد، اما مسلما مستند حیات‌وحش در دسته مستند قرار می‌گیرد و بهتر بود که دسته جداگانه‌ای به مستندها اختصاص می‌یافت. از سوی دیگر، می‌توان پرسید مستندهای حیات‌وحش - که مطابق نظرسنجی‌ها یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های تلویزیون است - به نمونه‌های خارجی اشاره دارد یا نمونه‌های ایرانی را نیز دربرمی‌گیرد؟ همچنین می‌توان پرسید آیا صداوسیما از ظرفیت طبیعت ایران برای تولید مستندهایی در حدو‌اندازه کیفیت مستندهای خارجی بهره می‌برد و اساسا چه میزان سرمایه‌گذاری در تولید مستند حیات‌وحش در تلویزیون انجام شده است؟
سهم تلویزیون از فوتبال؛ سهم فوتبال از تلویزیون
در میان 10برنامه پربیننده تلویزیون در ژانرهای مختلف، 4برنامه فوتبالی هستند و به پخش یا بررسی مسابقات فوتبال اختصاص دارند. محبوبیت این 4برنامه فوتبالی در میان برنامه‌های تلویزیون اول از همه یک نکته را آشکار می‌کند؛ اینکه فوتبال مهم است و همچنان برای عده‌ای از مردم جذابیت دارد و فارغ از اینکه چه شبکه‌ای یا چه برنامه‌ای فوتبال پخش کند، فوتبال همیشه جایی در بین پربیننده‌ها دارد. پس، در مورد برنامه‌های فوتبالی، کیفیت برنامهسازی چندان مهم نیست. تقریبا هرچه درباره فوتبال باشد و در ساعت مناسبی از تلویزیون پخش شود، حتی با وجود گزارشگرهای نه چندان متبحر و گزارش‌های پرعیب و ایرادشان، باز هم دیده می‌شود و مشتری دارد. اینجاست که باز اهمیت موضوع حق پخش فوتبال داخلی پیش می‌آید. چندی پیش، پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما درباره این موضوع گفته بود: «ما با وزیر محترم ورزش توافق کرده‌ایم که مذاکره‌ای برای پیدا کردن راه‌حلی منصفانه در این خصوص داشته باشیم تا بتوانیم برای حق پخشی که سهم ماست و به ورزش باید اختصاص پیدا کند، به توافق برسیم. ما معتقدیم که هم ورزش از صداوسیما و پخش برنامه‌های ورزشی و هم صداوسیما از پخش ورزش سود می‌برد؛ سود مشترکی است که هر دو می‌بریم؛ بنابراین پیدا کردن فرمول مشترک خیلی کار سختی نیست. ما با وزیر محترم ورزش توافق کرده‌ایم که ان‌شاءالله بنشینیم و این راه‌حل را پیدا کنیم.» باید دید فوتبال به حقش از پخش تلویزیونی می‌رسد یا نه؟
محبوب اما بی‌رقیب
کلبه عموپورنگ محبوب‌ترین برنامه کودک و نوجوان تلویزیون در آبان‌ماه بوده است. واقعیت این است که عمو پورنگ در سال‌های اخیر به بِرَند تلویزیون در حوزه برنامه‌های کودک و نوجوان تبدیل شده است، اما نباید فراموش کرد که عمو پورنگ این یکه‌تازی را -جدا از کیفیت برنامه‌اش - مرهون فضای غیررقابتی‌ای است که در آن کار می‌کند. میزان بودجه و امکاناتی که در اختیار برنامه عمو پورنگ قرار دارد با سایر برنامه‌های کودک و نوجوان قابل مقایسه نیست و در این وضعیت عجیب نیست که عمو پورنگ محبوب باشد. به هر حال هر نسلی برنامه محبوب کودک و نوجوان خودش را دارد؛ زمانی «آقامجری و کلاه‌قرمزی و پسرخاله»، «عمو قناد و قلقلی»، «فیتیله‌ای‌ها» و «خاله شادونه» و حالا هم عمو پورنگ. در مورد برنامه سمت خدا هم بزرگ‌ترین عامل موفقیت این برنامه به مجری آن یعنی نجم‌الدین شریعتی برمی‌گردد که با آرامش و سیمایی که متناسب با محتوای این برنامه است، سال‌ها در قاب برنامه سمت خدا حضور داشته و در نبود چهره‌هایی همچون علی درستکار که در سال‌های قبل برنامه‌های معارفی را اجرا می‌کردند، مهم‌ترین مجری برنامه‌های معارفی است.
سرجوخه در صدر؛ بامزه‌ها همچنان پرمشتری
این نظرسنجی درباره سریال‌های سیما در آبان‌ماه۱۴۰۰ حاکی از این است که 8/ 78درصد مردم در نیمه ابتدایی و 1/ 79درصد در نیمه دوم این ماه مخاطب سریال‌های تلویزیون بوده‌اند. بر مبنای این آمار در نیمه اول آبان‌ماه سریال‌های «سرجوخه» از شبکه3 سیما با 7/ 27درصد و «روزگار جوانی» از شبکه5 سیما با 8/ 9درصد بیشترین بیننده را داشتهاند و در نیمه دوم این ماه، سریال سرجوخه با 9/ 32درصد، «پلاک۱۳» از شبکه3 سیما با 7/ 17درصد و روزگار جوانی با 9/ 8درصد بیشترین مخاطب را از آن خود کرده‌اند. سرجوخه سریالی امنیتی و از نظر ژانری مشابه «گاندو» بود اما نتوانست مثل گاندو گل کند و توجه‌ها را متوجه خود سازد.
از بین سریال‌های بازپخش‌شده سیما، در نیمه اول آبان‌ماه «دلدادگان» از شبکه آی‌فیلم با 9/ 13درصد پربیننده‌ترین سریال بوده است و سریال‌های «نون‌خ۲» با 3/ 13درصد از شبکه آی‌فیلم، «زیرخاکی۱» با 2/ 5درصد از شبکه یک سیما و «شمعدونی» با 1/ 5درصد از شبکه تماشا در رده‌های بعدی قرار دارند. در نیمه دوم آبان‌ماه سریال «نون خ۳» پخش شده از شبکه آی‌فیلم با 4/ 15درصد بیننده، بیشترین مخاطب را داشته است. سریال‌های «بچه مهندس۱» از شبکه آی‌فیلم با 6/ 10درصد، شمعدونی از شبکه تماشا با 3/ 5درصد و «زیرخاکی۲» از شبکه یک سیما با ۵درصد مخاطب در رتبه‌های بعدی هستند. سریال‌های زیرخاکی، شمعدونی و نون‌خ همگی سریال‌هایی با حال و هوای طنز بودند و استقبال از بازپخش آنها نشان می‌دهد که مخاطب تلویزیون به سریال کمدی نیاز دارد.
سریال‌های بازپخش‌شده شبکه‌های استانی، 1/ 27درصد بیننده در نیمه اول آبان‌ماه داشتهاند و 8/ 24درصد از پاسخگویان غیرتهرانی را در نیمه دوم این‌ماه به‌خود اختصاص داده‌اند.
در نیمه اول آبان‌ماه 9/ 30درصد بیننده شبکه نمایش خانگی و 3/ 17درصد بیننده سریال‌های شبکه‌های ماهواره‌ای بوده‌اند. در نیمه دوم این ماه نیز 4/ 32 درصد متعلق به شبکه نمایش خانگی و 4/ 17درصد مربوط به شبکه‌های ماهواره‌ای بوده است.
7/ 15درصد پاسخگویان، بیننده تکرار سریال‌های سیما در نیمه اول آبان‌ماه از طریق سایت‌ها و اپلیکیشن‌‌های اینترنتی بوده‌اند. 6/ 12 درصد مخاطب در نیمه دوم آبان‌ماه گزارش شده است.
مکث
در جدول برنامه‌های پربیننده تلویزیون در مهر 1400، 5برنامه ورزشی (2برنامه درباره کشتی و 3برنامه درباره فوتبال) در میان 10برنامه پربیننده تلویزیون حضور داشتند. در مهر‌ماه مسابقات کشتی قهرمانی جهان در سال ۲۰۲۱ برگزار می‌شد و موفقیت آزادکاران و فرنگی‌کاران ایرانی در این مسابقات بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های رسمی و فضای مجازی داشت.
به جز برنامه‌های فوتبالی، مستند حیات‌وحش، خندوانه، سمت خدا و سیم آخر در جدول پربیننده‌های مهر و آبان مشترک هستند.
حضور خندوانه در صدر برنامه‌های پربیننده آبان‌ماه از آنجا جالب توجه است که کیفیت این برنامه در فصول اخیر افت واضحی داشته و دیگر اثرگذاری سابق را ندارد.
