هنرمندان مرموز و مخفیِ خیابان‌ها جلوی دوربین!

بدون در نظر گرفتن کارهای ساخته شده در ایران فیلم‌هایی را که در جهان درباره گرافیتی ساخته شده، بررسی می‌کنیم

ایران‌آرت: شاید یک تناقض باشد. اینکه یک هنر خیابانی، اعتراضی، زیرزمینی و غیرقانونی تن به چارچوب های هنر هفتم بدهد و آفرینندگانش روبه روی دوربین یک فیلمساز بنشینند و با نقاب از عشق بازی های شبانه شان با دیوار بگویند.

گرافیتی‌کارها در این بخش به دو دسته تقسیم می شوند؛ اول آن دسته که اعتقادی به مانور امور خیابانی در جا و مکانی غیر از خیابان ندارند؛ برای همین نسبت به حرکت های این چنینی بی اعتنا هستند و در برابر پژوهشگران و مستندسازان گارد می گیرند. دسته دیگر اما شیفته دیده شدن اند؛ آن ها همواره یک پای ثابت تمام مستندسازی های تصویری و نوشتاری اند. این گروه نه تنها ترسی از دیده شدن ندارند ، بلکه با شوق فراوان به پیشنهادهای مختلف "بله" می گویند.

در ادامه، بدون در نظر گرفتن کارهای ساخته شده در ایران فیلم های که در جهان درباره گرافیتی ساخته شده را بررسی می کنیم.

هر روز بیشتر از دیروز!

در اکثر کارهای تصویری نام "بنکسی" به چشم می خورد. او یا خود تولید کننده است و یا به نوعی در اثر حضور دارد. تعداد فیلم های داستانی و مستندی که در زمینه هنر خیابانی پدیدار می شوند، در حال افزایش است.

تماشای همه ی آنها شاید غیر ممکن باشد و یا زمان بسیار زیادی را طلب کند. با وجود جهت گیری ها و ژانرهای متفاوت، اعم از پوشش هنر خیابانی در شهرها تا پوشش هنرخیابانی در مقایس های جهانی، در سطرهای پیش رو، چندان عنوان از جذاب ترین فیلم ها در هر دو نوع مستند و داستانی که جنبش هنر خیابانی جهانی و تاثیر آن بر فرهنگ شهری را نشان می دهد ، مرور می کنیم.

EXIT THROUGH THE GIFT SHOP

این فیلم داستان ارتباط مغازه داری غیر طبیعی با فیلمسازی ناشی را روایت می کند. در واقع این مستند  داستانی به معرفی بنکسی می پردازد. بنکسی ، نام مستعار هنرمند گرافیتی و نقاش بریتانیایی است که سال ها فعالیت خود را پنهانی نگه داشته است. با این حال او مشهورترین هنرمند خیابانی محسوب می شود و تعدادی از آثارش بین 500هزار تا 5/1میلیون دلار در حراجی ها فروخته شده است !

این هنرمند معترض، تا کنون در برابر دوربین های عکاسی و تلویزیونی ظاهر نشده و کسی چهره او را ندیده است . فیلم "خروج از مغازه کادو فروشی" که خود بنکسی آن را تهیه و تولید کرده ، به توصیف رابطه اش با شخصیت عجیب و غریب "تیری گوئنا" ، هنرمند فرانسوی- آمریکایی که در لس آنجلس زندگی می کند، می پردازد. او به آکادمی اسکار پیشنهاد داده بود با لباس مرسوم فرم – که چهره او را می پوشاند- در مراسم اسکار شرکت کند اما آکادمی این پیشنهاد را رد کرد . بنکسی کمی بعد با خلق گرافیتی از خودش با کاپشن معروفش که جای مجسمه اسکار ایستاده و چند نفر که لباس های مشابه با لباس شخصیت های فیلم جنگ ستارگان "جرج لوکاس" به تن دارند و مشغول فیلم برداری از او هستند به این مسئله واکنش نشان داد . "خروج از مغازه کادو فروشی" طعنه زننده است ؛ طعنه به تمام کسانی که در مورد آثار هنری جاهلانه و متناقض نما قضاوت می کنند. این فیلم شامل صحنه های منحصر به فردی از بسیاری از هنرمندان گرافیتی مشهور جهان است. تیری گوئنا مرد سیبیلوی دوربین به دست، که تصویربرداری را از ثبت وقایع زندگی خود شروع می کند. رفته رفته با هنرمندان گرافیتی آشنا می شود و شروع به تصویر برداری می کند و این گرافیتی کاران هم او را با نام بنکسی آشنا می کنند . گوئنا که مدام در حال فکر کردن به بنکسی است کاملا اتفاقی در سفر بنکسی به لس آنجلس راهنمای او می شود و باز دوربین به دست همچنان کارهای او را ثبت می کند . جایی از فیلم بنکسی به گوئنا پیشنهاد می کند که از تمام تصویرهایی که برداشته فیلمی بسازد و به معرفی هنر خیابانی بپردازد . محصول نهایی گوئنا فیلمی بی سروته است . کمی بعد گوئنا به عنوان یک گرافیتی کار و باز به پیشنهاد بنکسی وارد عرصه گرافیتی می شود و شروع می کند به خلق آثار خود و نام " برین واش" را برای خود بر می گزیند و در ادامه ظاهرا یک شبه ره صد ساله را می رود . بنکسی خود ساخت فیلم را به دست می گیرد . تدوین گران این فیلم بیش از 10000 ساعت فیلم از " برین واش " را تماشا می کنند تا چند دقیقه ای اثر قابل استفاده از فیلم بیرون بکشند ، کار به جایی می رسد که ژانت کاتسولیس منتقد فیلم نیویورک تایمز بعد از تماشای فیلم یک اصطلاح جدید برای فیلم خلق کرد: "پرنکومنتاری ". ژانری جدید با تم شاعرانه با سبک اجتماعی ذهنی و درونی . برگرفته از prank به معنی "شوخی آمیخته به فریب" و documentary به معنی "مستند". بعد از تماشای فیلم سوالاتی که مطرح می شود بیشتر در مورد خود بنکسی است تا فیلم .

باید گفت که بسیاری فیلم را ساختگی دانستند و این امر واکنش بنکسی را در پی داشت. او در پیامی که در لس آنجلس برای نیویورک تایمز فرستاده بود، گفت: "من نمی دانم که چرا بسیاری از مردم فکر می کنند این فیلم جعلی است. این مرا آزار می دهد که آن را باور ندارند. من هرگز نمی توانستم طرحی به این خنده داری بنویسم."

Style wars

مستندی تحسین شده محصول سال 1983. این فیلم به سراغ فرهنگ هیپ هاپ رفته اما تاکیدش بر نقاشی های دیواری و برک دنس (نوعی از رقص خیابانی) است. کارگردانی این فیلم برعهده تونی سیلور بوده و در نهایت از شبکه pbs  پخش شده است .

از این فیلم به عنوان سندی از فرهنگ خیابانی نیویورک و هنر گرافیتی اوایل سال 1980 نام می برند، سال های که این هنر به لحاظ رشد و فراگیر شدن سیر صعودی اش را آغاز کرد. سال های که فرهنگ پاپ و پدیده های حاصل از آن سراسر جهان را گرفته بود. کارگردان در این فیلم چند تن از هنرمندان خیابانی که در تلاشند خودشان را از طریق هنرشان نشان دهند، دنبال می کند؛ و زمانی فرا می رسد که آن ها چشم انداز شهری نیویورک را تغییر دهند.

Dirty hands: the art and crimes of david choe

فیلمی مستند است که در سال 2008 درباره "دیویدچو" ونقاشی های دیواری اش به کارگردانی هری کیم ساخته شد. این کارگردان لحظات مهیجی از زندگی هنری "چو" در طول هفت سال را به تصویر کشیده و مشخصات جسورانه ای از یک هنرمند خیابانی را نشان می دهد.

Infamy

"رسوایی" عنوان مستند بلندی است ساخته داگ پری. کارگردان در این فیلم به سراغ شش گرافیتی کار بی پروا و پرکار رفته و یک روز از زندگی آن ها را در آمریکا به تصویر کشیده است . از همچنین با یک پاک کننده گرافیتی، که از راه پاک کردن طرح ها زندگی اش را می گذراند همراه شده است . این سفر، سفری پر مخاطره، طنزآمیز و رنگارنگ به درون زندگی پر خطر آن هاست که روان پیچیده هنرمندان و دلایل را به خطر انداختن همه چیز برای نقش زدن بر دیوارهای شهر آشکار می سازد.

Bomb the syatem

فیلمی به کارگردانی و نویسندگی آدام بهالا و بازی مارک وبرکه در سال 2002 ساخته شده است. این فیلم پروژه ای دانشجویی است محصول مدرسه فیلم نیویورک که تماما در خیابان های شهر فیلمبرداری شده و حول زندگی گروهی از هنرمندان خیابانی می چرخد؛ گروهی که قصد دارند سمبلی در شهر ایجاد کنند؛ تصویری فراموش نشدنی از یک شیوه زندگی که اغلب غیرقابل درک است . این فیلم به بررسی موضوعات اساسی فرهنگ گرافیتی می پردازد. چند نفر گرافیتی کارهای شناخته شده در ساخت این فیلم نقش داشته اند.

Gold along the banks

این فیلم مستند به صورت مستقل ساخته شده و داستان آن درمورد نسل جدیدی از هنرمندان شهر بلگراد است. Gold along the banks زندگی و رویای هنرمندان خیابانی شهر را به تصویر می کشد؛ کسانی که با هنر خود و بدون هیچ کمک مالی و وابستگی سیاسی، موفقیت های به دست می آورند.

This is berlin not newyork

"اینجا برلین است، نه نیویورک" عنوان مستندی است به کارگردانی اتان مینسکر که به بررسی هنرمعاصر غرب و چالش تجارت و خلاقیت می پردازد. این مستند، سفر یک گروه از هنرمندان جوان و با استعداد نیویورکی را روایت می کند که در سال 2007 به برلین رفته و همکاران آلمانی خود را ملاقات می کنند. این گروه به مدت 10روز در برلین اقامت می کنند. ما با یک فیلم سرگرم کننده مواجه هستیم که نگاهی الهام بخش به هنر شهری برلین و نیویورک دارد.

Wild style

چارلی آهرن "سبک وحشی" را در سال 1983 ساخت؛ فیلمی که عنوان اولین فیلم هیپ هاپ را یدک می کشد. "سبک وحشی" ترکیبی است از یک فیلم موزیکال و مستند. کارگردان با انتخاب لوکیشنی دراطراف مترو، اجراهای واقعی و برجسته پیشگامان هیپ هاپ را با تصویر گرافیتی ادغام کرده است : دو هنر خیابانی در کنار هم و تکمیل کننده یکدیگر.

[این گزارش را امیر هاتفی‌نیا نوشته و در هفته‌نامه «کتاب هفته خبر« منتشر کرده است]