دبی طعم آو می‌گیرد / دو رویداد هم زمان برای یک شهروند جهانی اما ایرانی

آقای آو فراتر از یک هنرمند است؛ شرایط خاص ایران او را تبدیل به پلی کرد که پنجره های نو به روی نسل های دیده نشده هنر ایران گشود. فریدن آو بیش از سه دهه تصاویری از هنر روز ایران به دنیا ارائه کرد که همه از آن بی خبر بودند زیرا تا دهه ۹۰ خبری از اینترنت فراگیر در ایران نبود. آو آفرینش های هنری ارزشمندی دارد اما در مقام یک مدیر هنری راه هایی گشود که زمینه پیشرفت شد؛ در نگاه کلان تر او سیمایی نوظهور از خاورمیانه متفاوت را به دنیا مخابره کرده است و به دلیل فعالیت‌های گسترده و نقش تأثیرگذارش در شناسایی هنرمندان معاصر، جایگاهی معتبر در هنر خاورمیانه و فضای بین‌المللی دارد و از این روست که دبی از هفته آینده میزبان دو نمایشگاه از ایشان در دو مکان مختلف است.

ایران آرت: فریدون آو نقاش، مجسمه ساز و یا کلاژگر صاحب سبک را همه می شناسند اما آقای آو فراتر از یک هنرمند است؛ شرایط خاص ایران او را تبدیل به پلی کرد که پنجره های نو به روی نسل های اخیر هنری ایران گشوده است.

در واقع او از دهه ۷۰ خورشیدی، قریب به سه دهه است تصاویری از هنر روز ایران به دنیا ارائه می کند که همه از آن بی خبر بودند؛ اهمیت این امر بزرگ را وقتی در میابید که به خاطر آورید تا دهه ۹۰ خبری از اینترنت فراگیر در ایران نبود. آقای آو آفرینش های هنری ارزشمندی دارد اما در مقام یک مدیر هنری راه هایی را گشوده که زمینه پیشرفت شده است؛ در نگاه کلان تر او با بازتعریف هنر روز ایران به دنیا ، در واقع سیمایی نوظهور از خاورمیانه متفاوت را به دنیا مخابره کرده است و به دلیل فعالیت‌های گسترده و نقش تأثیرگذارش در شناسایی هنرمندان معاصر، جایگاهی معتبر در هنر خاورمیانه و فضای بین‌المللی دارد و از این روست که دبی از هفته بعد میزبان دو نمایشگاه از ایشان در دو مکان مختلف است که هر یک بخش هایی از تلاش های تحسین برانگیز او را به تماشا می گذارد : 

نمایشگاه فریدون آو و کالکشن لعل (Fereydoun Ave and the Laal Collection) نمایش گزیده مجموعه فریدون آو از ۳۶ هنرمند ایرانی و یک یونانی در مرکز هنرهای جمیل (Jameel Arts Centre) که 30 سپتامبر تا 23 مارس 2024 ( هشتم مهر تا 4 فروردین 1402) دایر خواهد بود.

و نمایشگاه Retrospective part I (بخش اول گذشته نگر) در گالری Gallery Isabelle van den Eynde (به اختصار IVDE) دبی توسط گالری دستان تهران که 30 سپتامبر (8 مهر) افتتاح و تا پایان اکتبر برپاست.

فریدون آو متولد ۱۳۲۴، تهران، هنرمند چند وجهی ، مجموعه‌دار، کیوریتور شناخته شده که نقاشی و مجسمه‌ هایش سراسر دنیا دیده شده است.

آقای آو اصالت یزدی دارد و در خانواده ای زرتشتی پای به دنیا گذاشت ، در یک سالگی پدرش را از دست داد و مادر دندان پزشک او را به دامان گرفت. 

فریدون هشت‌ساله برای تحصیل به مدرسه‌ای شبانه‌روزی در انگلستان فرستاده شد و تا ۱۸ سالگی آنجا ماند. سپس به دانشگاه ایالتی آریزونا امریکا رفت و مدرک کارشناسی رشته ای را گرفت که پیوند میان هنرهای تجسمی و تئاتر بود.

سال ۱۹۶۹ به نیویورک رفت تا در مدرسه فیلم دانشگاه نیویورک تحصیل کند. مدرسه ای که مارتین اسکورسیزی یکی از معلم هایش بود؛ آو می گوید حضور در نیویورک و درک اتمسفر آن روزها خودش بزرگ ترین معلم او بود؛ آنجا با اندی وارهول و چهره های معتبر بین المللی بسیاری آشنا شد.

سال ۱۹۷۰ به تهران بازگشت، تهرانی که با حضور دیگر چهره های هنری تحصیل کرده در اروپا در حال زایش های تازه هنری بود.

سال ۱۳۵۰ تئاتر شهر تهران در حال ساخت بود و کارگاه نمایش به عنوان نهادی که قرار بود از آن پشتیبانی اندیشگی و اجرایی کند شکل گرفته بود ، فریدون آو بدو ورود به عنوان طراح کارگاه نمایش و بعدتر طراح تئاتر شهر مشغول به کار شد اما بنا به تخصصی که داشت خیلی زود در همه زمینه های طراحی پوستر، صحنه، لباس و نورپردازی نمایش‌ها کارش بیشتر و بیشتر شد.

نخستین اجرای کارگاه نمایش در تئاتر شهر اثر شاخص آنتوان چخوف ، باغ آلبالو بود که آربی آوانسیان کارگردانش بود و آو طراحی لباس آن را به عهده داشت.

آقای آو هم زمان سویه دیگری از مدیریت هنری خود را آغاز کرد که تا امروز بدان تمرکز دارد: برپایی نمایشگاه های هنری . او ابتدا در انجمن ایران آمریکا سلسله نمایشگاه هایی برای هنرمندان مختلف از منیر فرمانفرمائیان تا دهها و دهها نام معتبر دیگر دایر کرد که اتفاقن آثار شماری از آنها هفته بعد ذیل نام او بار دیگر در نمایشگاه مرکز هنرهای جمیل به تماشا در می آید.

آو کمی بعدتر مدیریت گالری زند در تهران را به عهده گرفت و فعالیت های تجسمی اش را گسترش داد.

اما فریدون آو نقاش، دی ماه ۱۳۵۴ رونمایی شد:

نخستین نمایشگاه آقای آو ۲۸ دی تا ۹ بهمن ۱۳۵۴ در لیتو گالری که به گلی مقتدر تعلق داشت با عنوان طراحی نور برپا شد.

و خیلی زود دومین نمایشگاه را با عنوان هفت فرشته در انجمن ایران آمریکا برپا کرد.

شخصیت هنری فریدون آو در حالی سازمان می یافت که بعدترها از یک نام دیگر در کنار او بسیار یاد می شد : 

سای تومبلی هنرمند پرآوازه آمریکایی با نقاشی های خاصش برندهٔ جوایزی همچون پرمیوم ایمپریاله و لژیون دونور (شوالیه) شده‌ است؛ خود فریدون درباره رفاقت با سای به عنوان یک رابطه ۴۰ ساله الهام بخش یاد می کند. جالب اینکه همین ۲۳ سپتامبر یا اول مهر اثری از جناب تومبلی که در مجموعه آو نگهداری می شود در مرکز هنرهای جمیل Jameel Arts Centre به نمایش گذاشته می شود.

پس از انقلاب، هنرهای تجسمی ایران به اغما رفت و جنگ بر تنگنای این فضا افزود و هنرمندان تجسمی مجالی برای آثار خود نمی یافتند، فریدون آو در چنین رخوتی ، فعالیت هایی با پروانه اعتمادی ، هومن مرتضوی، شیده تامی، شهلا حسینی و شاهرخ قیاسی شروع کرد که یکی از نقاط درخشانش خلق آثار مشترک کلاژگونه با خانم اعتمادی بود. همکاری با عباس کیارستمی و برپایی دو نمایشگاه عکس وی هم در همین راستا بود.

آو اوایل دهه ۷۰ " شماره ۱۳ خیابان ونک " را بنیان نهاد که در تاریخ هنرهای تجسمی ایران ایده ای بکر و معنادار بود: شماره ۱۳ خیابان ونک ابتدا فقط یک ویترین ، بر خیابان ونک بود و هر بار یکی از کارهای هنرمندان جوان در آن ارائه می شد و درهای گالری باز نبود. نشانی از محدودیت فراوان آن روزها . بعدتر درهای این گالری کوچک باز شد و نسلی جوان و نوجو از هنر ایران را به دنیا معرفی کرد که امروز صاحب امضا هستند. محدودیت ها در نمایش آثار، آو را بر آن داشت در کشور همسایه گالری برپا کند. او به امارات و دبی عزیمت کرد تا در فضایی باز بتواند آثار هنرمندان ایرانی را به نمایش گذارد و نخستین گالری به نام خویش را دایر کرد : " گالری XVB " 

در ادامه در دبی با داریوش زندی و شقایق عربی مدیران مجموعه کوتیارد آشنا شد که در این مجموعه گالری توتال آرت را دارند و همین دوستی و همنشینی، به آفرینش اتفاقات هنری جذابی انجامیده است و این همکاری همچنان ادامه دارد.

"پروژه های تحقیقاتی شاهنامه" با محوریت بازخوانی اسطوره ایرانی ، یکی از تامل برانگیز ترین مجموعه آثار فریون آو در مقام هنرمند چند وجهی ست؛ او اواخر دهه ۷۰ خورشیدی کشته شدن سهراب به دست رستم را به معنای کلی تر تیشه به ریشه خود زدن تاریخی ایرانیان تعبیر کرده و سری ارزشمندی را خلق کرده است که هم از نظر گونه هنری مولتی مدیا و چند رسانه ای ست هم از منظر بازخوانی خویشتن خویش و جستجو در نهاد هویتی ایرانیان خوانشی های نوین محسوب می شود.

در این پروژه به جای رستم ، عکس های اندام ورزیده عباس جدیدی قهرمان پیشکسوت کشتی ایران استفاده می شود که در نوع خودش جالب توجه است، آو از تمرینات کشتی گیر ایرانی صدها عکس می گیرد که بسیاری شان به جهت زاویه نگاه خاص عکاس ، خطوط در هم رفته و رنگ ها به نقاشی انتزاعی تنه می زنند. غیر از سویه اصلی آثار که واکاوی و بازخوانی اسطوره ایرانی ست، ورزش کشتی نیز در این آثار در مرکز توجه قرار می گیرد و فریدون آو آگاهانه چنین می کند زیرا او از این ورزش کهن و اصیل ایرانی تفسیری متفاوت دارد که نیشتر نقادانه به ایرانی ست. هنرمند می گوید: " کشتی ایرانی مانند بسیاری از روابط ایرانی ست، اگر مشاهده گری باشید که این عمل را نشناسید واقعا گاه کشتی گیران در حال دعوا و مبارزه و گاه دوستی و عشق ورزی هستند."

سال هاست این مجموعه چند رسانه ای همان تم بنیادین را در مواجهه های موضوعی مختلف ادامه می دهد اما برخی از آنها در گذر زمان معناهای معاصرتری هم یافته اند و گاه با شرایط خاص امروز ایران عمق معنای بیشتری یافته اند. "رستم در آخر تابستان" یکی از این نمونه هاست. " رستم و سهراب ۲ " کلاژها نقاشانه تر شده اند،" هفت خوان رستم " ، " رستم و رادیو اکتیو " ، " رستم در چله زمستان " که رستم امروزین در سفیدی سرد زمستان در محاصره گرگ هاست 

او می دانست برای این مجموعه با محدودیت لخت بودن بدن ورزشکار مواجه است و از این رو با بریدن تصاویر ورزشکار از مجلاتی که با مجوز چاپ شده و روی کیوسک روزنامه فروشی ها هستند این آثار را از گزند ممیزی های احتمالی مصون نگاه داشت.

البته آو برای توجه ویژه اش به کلاژ و اسمبلاژ ، دیدگاه هنری مخصوص به خود هم دارد و می گوید: " چون انسان عجولی هستم می خواهم زود و تند ایده ام را اجرایی کنم، همه می دانند این تصاویر را می توان نقاشی کشید اما من می گویم وقتی این همه عکس و تصویر حاضر آماده در مجلات در دسترس هست چرا استفاده بهینه نکنیم؟ "

از این منظر می توان تفسیری زیست محیطی هم به آثار خلاقانه فریدون آو نسبت داد.

مجموعه های هنری فریدون آو فهرستگانی بلند بالا دارد : از دیوهای بسیار شناخته شده با آن شاخ های باشکوه که اتفاقن بسیار مورد توجه بازار هنر هستند تا سری کوکب که در سوگ مادر پدید آمد تا کاشیکاری با کارت پستال و ...

اما در این فرصت اندک باید به مجموعه لحاف او بیشتر بپردازیم:

مجموعه داری فریدون آو شهرت دارد اما وجه تمایز شاخص او با دیگر مجموعه داران در این است که مجموعه داری او مساوی با انبارداری آثار هنری نیست ، مجموعه داری آو زمینه آفرینش های تازه ای می شود که پلی ست میان سنت و دنیای امروز ؛ به عنوان مثال سری آثار هنری لحاف فریدون آو از کلکسیون پارچه ، قالی و گلیم او نشات می گیرد ؛ او به جای بوم، آثار هنری لحاف گونه دارد که با کلاژهای پارچه های قدیمی و کنش نقاشانه او مخاطب را میان دیروز و امروز تاب می دهد. وقتی این لحاف ها بوم گونه از دیوار گالری آویز می شوند برای مخاطبی که ایران را نمی شناسند معناهای تاریخ هنری دارد اما برای بیننده ایرانی دان که یک عمر زیر لحاف خوابیده دنیایی از معانی و کنایه !

آو در این لحاف ها که تعدادشان ۲۶ تاست، کشف و شهود تاریخی می کند و ضمن نقد گذشته ، نیشترهایی به امروز می زند تا ایرانی پرتعارف، بدون تعارف روبروی خود بنشیند ، مثلا خود هنرمند می گوید وقتی مینیاتور شاه عباس و ساقی را می دیدم و می دیدم نقاش چه سیمای مهربان و عشق ورزی از او تصویر کرده است و تاریخ را می خوانم که پسرانش را کشته و چشم ها از حدقه درآورده فکر می کنم به بازشناسی رفتار تاریخی ایرانیان باید اندیشید.

لحاف های آو که لبریز از ارجاعات مینیاتوری، سرشار از تکه دوزی، چهل تکه ... و صد البته سازه کهن کرسی ایرانیان است را باید در تاریخ هنری ایران جدی گرفت. 

همین است که می گویند آثار هنری فریدون آو ، نقطه تلاقی زندگی و هنر است که از فیلتر ذهنی هنرمند، به صورتی کاملاً شخصی و به شیوه‌ای آوانگارد، مبتنی بر تجربه زیسته او سامان یافته است. آو بیش از آن‌که ایرانی باشد مصداقی دقیق از مفهوم شهروند جهانی است. وی سال‌ها در نقاط مختلف جهان زندگی و کار کرده و به همین دلیل است که آثارش ماهیتی بی‌مکان و بی‌زمان دارند.

به همین این دلایل در سال ۲۰۲۰ نمایشگاه و بزرگداشتی در ستایش یک عمر فعالیت او در موزه بریتانیا برگزار شد.

آثار آقای آو در موزه‌های معتبر دنیا چون موزه‌ بریتانیا (لندن)، موزه‌ متروپولیتن (نیویورک)، موزه‌ هنر لس‌آنجلس، مرکز ژرژ پمپیدو (پاریس)، بنیاد سای تومبلی و موزه‌ی هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود و دو نمایشگاه پیش رو در دبی ستایش دگر باره آقایی ست که شهروند جهانی ست اما همیشه ایرانی اصیل مانده است.