عکس و کارکردی فراتر از اطلاع‌رسانی/عکاسان خبری از کار در حوزه فرهنگ و هنر می‌گویند
عکاسان بخشی از جامعه خبری هستند که در دنیای رسانه‌ای امروز نقش آنها بی‌بدیل است.
ایران‌آرت: امروز 17 مردادماه به عنوان روز خبرنگار نام‌گذاری شده، روزی که بر نقش خبرنگاران و رسانه‌ها در دنیای معاصر صحه می‌گذارد. البته در نام‌گذاری یک روز نمی‌شود، تفکیک‌کاری مشخصی را روا داشت و تعریف دقیقی ارائه داد، اما در این گزارش می‌خواهیم به نقش تاثیرگذار بخشی از جامعه خبری تاکید کنیم که در دنیای رسانه‌ای امروز نقش آنها بی‌بدیل است.
در سال‌های اخیر واژه "شهروند – خبرنگار" بسیار در جامعه تکرار شده است، امروزه به مدد تکنولوژی‌های نوین که در دسترس تمام مردم است، هر شهروندی می‌تواند با یک عکس و یا حتی فیلم، نقشی فراگیر در اطلاع‌رسانی داشته باشد به همین دلیل امروزه در جایگاه رسانه‌ای موضوع عکس امری حیاتی برای تهیه یک خبر، گزارش و گفت‌وگو دارد. عکس امروز رسالتی فراتر از اطلاع‌رسانی دارد و می‌تواند بیانگر جریانات اجتماعی، شخصیت‌شناسی، جامعه‌شناسی و حتی در شناساندن بحران‌های اجتماعی نقش بازی کند. اگر تا چند دهه پیش عکس به عنوان مکملی برای یک خبر بود امروزه بخاطر رشد فکری و بصری در جامعه اگر نگوییم فراتر از متن یک خبر، می‌توانیم جایگاه آن را هم سطح با یک خبر، گزارش و گفت‌وگو قرار دهیم.
بر همین اساس به مناسبت روز خبرنگار با تنی چند از عکاسان خبری حوزه فرهنگ و هنر درباره عکاسی خبری و مشکلات این حوزه به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می خوانید:
موقعیت وخیم عکاسی خبری
سارا ساسانی از عکاسان باسابقه خبری که سالهاست در حوزه عکاسی فرهنگ و هنر فعالیت دارد با اشاره به موقعیت این حرفه و جایگاه آن در فضای رسانه‌ای کشور گفت: موقعیت عکاسان خبری در دهه اخیر بسیار بد و نامناسب و به ویژه در چند سال گذشته وخیم‌تر نیز شده است؛ چه از لحاظ جایگاه که همچنان در حوزه رسانه نسبت به دیگر موقعیت‌ها جایگاه نازلی دارد و چه از نظر شغلی که امنیتی را شامل نمی‌شود و هر لحظه ممکن است یک عکاس خبری شغلش را از دست بدهد؛ چرا که به لحاظ رده‌بندی در این حوزه جزو مشاغلی است که به لحاظ کمبود بودجه به راحتی حذف می‌شود و در بسیاری موارد در اولویت حذف قرار می‌گیرد. حتی روزی در طول سال اختصاص به عکاسان خبری ندارد و روز ١٧ مرداد نیز در درجه اول روز خبرنگار محسوب می‌شود و اغلب عکاسان شامل مزایای این روز واقع نمی‌شوند.
وی افزود: در چند سال گذشته کمتر مواردی دیده شده است که عکاس با قراردادی سالیانه با مجموعه‌ای همکاری کند و یا شامل بیمه و مزایای سالیانه شود. در ضمن باید اشاره کرد نه تنها بسیاری از مزایای حوزه رسانه شامل عکاسان این حوزه نمی‌شود، عکاسان باید تجهیزات لازم را داشته باشند و وسایل آنها متاسفانه مشتمل بر بیمه یا حق استهلاک نمی‌شود.
او با اشاره به بایدهای عکاسانی که در حوزه فرهنگ و هنر فعالیت می‌کنند، گفت: عکاسان در هر حوزه‌ای که مشغول به فعالیت هستند باید اطلاعاتی کلی در اندازه‌ای که ضرورت کار ایجاب می‌کند، داشته باشند. به ویژه در حوزه فرهنگ و هنر ضروری‌ست در زمینه‌های مختلف موسیقی، نمایش، هنرهای تجسمی، ادبیات، مد و لباس و... اطلاعاتی حداقلی و شناخت کافی نسبت به مسئولین این حوزه‌ها داشته باشند و ترجیحا در یکی از این حوزه‌ها کسب تحصیل کرده باشند.
او در پایان با اشاره به همکاری خوب مجموعه‌های فرهنگی هنری همچون تالار وحدت، موزه سینما و موزه هنرهای معاصر با عکاسان خبری تاکید کرد: توجه و همیت بیشتر در رابطه با ارتقاء شرایط عکاسان خبری ضروری است. به علاوه لازم است در مورد وضعیت کار قراردادی عکاسان راه حلی مناسب تدبیر شود تا حدودی بر امنیت شغلی آنها افزوده شود و در آخر لازم است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رابطه با برقراری مجدد حق بیمه، بیمه‌شدکان که دوسالی‌ست دچار وقفه شده است، تلاشی مضاعف کند.
عکس و خبر مکمل همدیگرند
سعید ربیعی یکی دیگر از عکاسان فعال خبری در حوزه فرهنگ و هنر با اشاره به جایگاه عکاسی خبری در فضای امروز رسانه‌ها گفت: بنظر من جایگاه عکاسان خبری در رسانه جایگاه بسیار مهمی است. همانطور که گفته شده بخش عظیمی از موضوع و مضمون یک خبر توسط عکس تبیین می‌شود و انتقال خبر با عکس خیلی راحت‌تر و قابل فهم‌تر برای مخاطب است. عکس و متن خبر هردو مکمل همدیگر هستند و هرکدام بدون دیگری ناقص به نظر می‌رسند. هرچند که در بعضی مواقع خودِ عکس گویای تمام مطالب است.
او فضای عکاسی در حوزه فرهنگ و هنر را متفاوت‌تر از دیگر حوزه‌ها دانست و گفت: به نظر من یک عکاس خبری که صرفا در محیط‌های هنری عکاسی می‌کند دارای روحیه لطیف‌تری نسبت به بقیه عکاسان خبری بخصوص عکاسانی که در حوزه سیاسی و اجتماعی فعالیت دارند، است. همینطور این قشر از عکاسان خبری باید دارای فهم بیشتری از هنر نسبت به بقیه عکاسان خبری باشند. باید تئاتر و سینما را بشناسند با هنرهای تجسمی آشنایی و درباره موسیقی اطلاعات داشته باشند و نسبت به ادبیات کمی با تامل بیشتری رفتار کنند.
ربیعی درباره تعامل فضاهای فرهنگی و هنری با جامعه عکاسان خبری گفت: بطور کلی اکثر سالن‌ها و مجموعه‌های هنری با عکاسان خبری تعامل خوب و شایسته‌ای دارند. ولی بطور خاص‌تر می‌توانم به تالار وحدت و مجموعه رودکی، سینما فرهنگ، پردیس چارسو و پردیس ملت اشاره کنم که به نظر من تامل بهتری نسبت به بقیه سالن‌ها و مجموعه‌ها با عکاسان خبری دارند. البته لازم به ذکر است که سالن میلاد نمایشگاه بین‌المللی از قافله تعامل با عکاسان عقب مانده و گهگاه مشاهده شده که رفتار ناشایستی با بعضی از عکاسان داشته‌اند.
او در پایان با اشاره به مشکلات عکاسان خبری توضیح داد: در وهله اول به نظرم خود عکاسان خبری باید مقام و جایگاه اجتماعی خود را بشناسند و از برخی رفتارهای زننده که گاهی اوقات در برنامه‌ها مشاهده شده خودداری کنند. در مقابل هم باید رسانه‌ها به عکاسان خبری اهمیت خیلی بیشتری داده و مثلا در بحث حقوق و بیمه تلاش بیشتری برای رضایت عکاسان داشته باشند. اینکه تلاش کنند با خرید دوربین و لوازم عکاسی به روز و نو سهمی در بهبود کیفیت کار عکاسان و در نتیجه بهبود کیفیت فضای رسانه‌ای خود داشته باشند.
نقش پررنگ عکاسان خبری در تحولات اجتماعی
علیرضا فراهانی یکی دیگر از عکاسان خبری درباره تاثیر فعالیت، فعالان این حرفه در فضای رسانه‌ای کشور گفت: از دو منظر باید این موضوع را بررسی کرد؛ از منظر تاثیری که عکس در رسانه‌ها دارد باید گفت کار عکاسان خبری در ایران بسیار پر رنگ بوده و هست، گاهی انتشار عکس یک عکاس موج‌های اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی در جامعه به وجود آورده است مانند ماجرای "گورخواب‌ها" که تاثیر زیادی در فضای اجتماعی داشت. اما به نسبت این تاثیرگذاری ضعف‌هایی هم وجود دارد که از سازکار اغلب غیرحرفه‌ای مطبوعات در ایران نشات می‌گیرد و اثرات آن دامن عکاسان خبری را هم می‌گیرد.
وی افزود: در واقع عکاسان خبری ملزم به پوشش همه رویدادهای خبری هستند و عکاس خبری که به طور تخصصی رخدادهایی را پوشش دهند به طور کلی وجود ندارد و به فراخور رسانه‌ای که در آن فعال است این اتفاق برایشان می‌افتد.
این عکاس جوان ضمن تاکید به نگاه فرهنگی و هنری عکاسانی که در این حوزه‌ها به فعالیت مشغول‌اند، گفت: به هر حال کسی که به طور تخصصی در زمینه هنر فعال است، می‌بایست نسبت به نوع برنامه اشراف کامل داشته باشد و بداند که قرار است در آن رویداد چه اتفاقی می‌افتد و چه شخصیت‌های هنری در آن حضور پیدا می‌کنند و اینکه شناخت نسبی به همه شاخه‌های هنری داشته باشد تا به بهتر انعکاس دادن آن برنامه کمک کند.
فراهانی با اشاره به همکاری خوب موزه هنرهای معاصر، بنیاد رودکی، مجموعه تئاترشهر و خانه هنرمندان با عکاسان خبری درباره مشکلات این حرفه توضیح داد: اگر به طور کلی بخواهم اشاره‌ای داشته باشم به مشکلات عکاسان خبری، باید بگویم که اگر فضای کاری در رسانه‌های ایران به سمت حرفه‌ای شدن پیش برود خیلی از مشکلات عکاسی خبری هم مرتفع خواهد شد. مسئله اصلی شرایط اغلب غیرحرفه‌ای و به دور استاندارهای رایج است که در کار عکاسان خبری نیز نمود پیدا می‌کند. به گمانم اگر انجمن صنفی عکاسان مطبوعات از قدرت لازم برخوردار بود دیگر ما با نبودن امنیت شغلی، بیمه نبودن اغلب عکاسان، حقوق پایین، هزینه‌های بالای تجهیزات و عدم حمایت اغلب رسانه از عکاسان در قبال این هزینه، رایگان بودن و در دسترس بودن عکس‌ها برای همه به علت نبود ساز و کار حرفه‌ای فروش عکس، عدم رعایت حقوق مادی و معنوی عکاسان و این دست مشکلات روبرو نبودیم.
نبود درک درست از عکس و تاثیرات آن در جامعه
حسن مطهری یکی دیگر از عکاسان خبری حوزه فرهنگ و هنر درباره موقعیت عکاسان خبری در رسانه‌ها گفت: عکاسان به طور کل در رسانه‌های امروز ایران از موقعیت و جایگاه خوبی برخوردار نیستند. به عنوان مثال وقتی صحبت از تعدیل نیرو می‌شود ابتدا همه نگاه‌ها به عکاسان معطوف می‌شود. این اتفاق ناخوشایند دلایل متعددی دارد که مهمترین آن عدم نیاز رسانه‌ها به عکس‌های خوب و قابل توجه است. یعنی برای رسانه عکس‌های خوب یک عکاس ملاک ماندگاری او و ادامه همکاریش با رسانه نیست چرا که مدیران رسانه درک درستی از عکس و تاثیرات آن در جامعه ندارند و از دیدگاه آنها رسانه می‌تواند با کپی عکس‌های دیگر رسانه‌ها نیز به کارش ادامه دهد. حال آنکه در چند سال گذشته کمی نگاه‌ها به عکاسان بهتر شده اما در مجموع می‌توان گفت باید در رسانه‌های ایران نسبت به امنیت شغلی عکاسان بیشتر کار شود.
او درباره عکاسانی که به طور تخصصی در زمینه فرهنگ و هنر فعالیت می‌کنند، گفت: مهمترین خصوصیت عکاسانی که رویدادهای هنری را پوشش می‌دهند این است که باید نگاه‌شان به رویدادی که عکاسی می‌کنند به زیبایی هنری باشد که در آن لحظه در حال عکاسی از آن هستند. از این رو عکاس هنری باید از هنر و معرفت غنی باشد و از اتفاقات هنری، اخبارهای هنری و نیز چهره‌های هنری شناخت خوبی داشته باشد تا بتواند عکس‌های ماندگاری بگیرد.
مطهری با اشاره به همکاری خوب فرهنگسرای نیاوران و تالار وحدت با عکاسان خبری برای ارتقا و بهبود موقعیت عکاسان خبری در فضای امروز رسانه‌ای کشور پیشنهاد داد: توجه به امنیت شغلی عکاسان خبری، بالا بردن درک مدیران از تاثیر عکس‌های خوب خبری در رسانه و رعایت قانون کپی رایت می‌تواند تاثیرات بسیار قابل توجهی در این زمینه داشته باشد.
مشکلات جامعه عکاسان خبری سالهاست حل نشده
مجتبی عرب‌زاده از عکاسان جوان، درباره جایگاه عکاسی خبری در حوزه فرهنگ و هنر گفت: امروز عکس خبری بسیار تاثیرگذار است و گاهی عکس، خبر را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث اتفاقات مثبتی در جامعه می‌شود؛ البته باید تاکید کرد این تاثیرگذاری با تلاش عکاسان خبری و عشقی که آنها به کار خود دارند، به وجود می‌آید. اما در مسیر این کار ناملایماتی هم وجود دارد که از کیفیت کار عکاسان خبری کم می‌کند.
او با اشاره به ملزومات عکاسی در حوزه هنر گفت: آشنایی با اهالی هنر از ملزومات فعالیت در این حوزه است. عکاسی در حوزه‌های تخصصی مثل هنر، مستلزم آن است که شخصیت خاص هنرمندان و فرهنگیان از دید عکاس به خوبی بازتاب داده شود تا آداب او در برخورد با مخاطبینش لحاظ شود.
عرب زاده عدم همکاری برخی از نهادها با عکاسان خبری را یکی از مشکلات این حوزه می‌داند و این موضوع را به عدم آگاهی این نهادها از فضای رسانه‌ای می‌داند. وی افزود: سالن‌هایی چون تالار وحدت، مجموعه رودکی و موزه هنرهای معاصر با پرسنل و کارمندان خوش برخوردی که دارند همکاری خوبی با عکاسان خبری می‌کنند.
او درباره دیگر مشکلات عکاسان خبری گفت: این حرفه بخاطر تجهیزاتی که نیاز دارد از استهلاک بالای برخوردار است. لوازم و تجهیزات گران عکاسی که رسانه‌ها تعهدی نسبت به آن ندارند. فکر می‌کنم در این راستا باید برای عکاسان تجهیزات فراهم شود یا رسانه‌ها در هزینه‌های خرید لوازم یا تعمیرات آنها به عکاسان خبری یاری رسانند. در کنار این موضوع مشکلاتی از قبیل بیمه که سالهاست حل نشدنی و پرداخت حق التصویر که ثبات زمانی ندارد، باعث مشکلاتی در روند کار و زندگی شخصی جامعه عکاسان خبری شده است.
عکاسی خبری دور از استانداردهای جهانی
رامونا میریان دیگر عکاس خبری معتقد است؛ این حرفه در ایران بسیار نوپا و به دور از استانداردهای جهانی است. همین مسئله باعث شده فعالیت عکاسان خبری بدون ارزش افزوده باشد و تعادلی بین دستاوردها (معنوی و مادی) این حرفه و انرژی و زمان مصروفی عکاسان وجود نداشته باشد.
میریان نگاه تخصصی در عرصه عکاسی خبری را نیز یکی از الزامات این حرفه دانست و گفت: آگاهی و اشراف به حیطه و زمینه کاری (فرهنگی، هنری، سیاسی) بی شک یکی از شاخص‌های بارز موفقیت در این عرصه است و این امر متاثر از خصوصیات فردی عکاس است. زیرا عکاس خبری که اختصاصا به رویدادهای هنری می‌پردازد باید بیشتر با مقوله هنر اجین باشد.
این عکاس جوان به رسمیت شناختن و درک اهمیت لزوم وجود این حرفه را یکی از راه‌های ارتقا و بهبود موقعیت عکاسی خبری می‌داند و در ادامه گفت: متاسفانه شاهد هستیم که برخی از مجموعه‌های فرهنگی و هنری با عدم شناخت تاثیر عکس خبری گاها ناملایمت‌های با عکاس خبری دارد که نمونه آن را می‌توان در مجموعه‌های فرهنگی هنری شهر تهران دید که هیچ‌گاه جایکاه اختصاصی و ویژه‌ای را به صنف عکاسان خبری اختصاص نمی‌دهند، البته باید به همکاری خوب برخی از مجموعه‌ها همچون تالار وحدت و مجموعه تماشاخانه ایرانشهر نیز اشاره کرد.
