شنبههای ایرانآرت با معماری و سعید برآبادی [دو]
شگفتانگیزترین حقایق معماری مسجدالقصی/همه آنچه باید درباره قبله دوم مسلمانان بدانید البته جز سیاست و مذهب
فارغ از روایات و احادیث و موضوعات سیاسی، مسجدالاقصی چرا یکی از مهمترین آثار معماری جهان به شمار میرود؟
ایرانآرت، سعید برآبادی: ساختمان اولیهی مسجدالاقصی که به دستور «ولیدبن عبدالملک» ساخته شد، کوچک بود و بهتدریج در قرنهای بعد توسط سلاطین و حکام و سرداران اسلامی وسعت یافت و ساختمانهای دیگری در اطراف آن احداث شد و با اعمال تغییرات اساسی در معماری و نقشه و تزئینات آن و نوشتن خطوط عالی و کتیبههای زیبا و نصب ستونها از بهترین سنگهای جهان، به صورت یکی از بهترین و مجلل ترین مساجد جهان درآمد. این مسجد که روی ستونهایی از مرمرهای درخشان ساخته شده،11 در ورودی دارد ؛ هر یک به راهی و جهانی... نقل است از ابوذر غفاری که مسجد مبارکالاقصی دومین مسجد و دومین قبله مسلمانان جهان و است به همین خاطر است که هر چه از هنر اسلامی در معماری جهان سراغ داریم، یا ریشه در مسجدالحرام مکه دارد یا در همین مسجدالاقصی که امروز یکی از پر اهمیت ترین مساجد جهان شده است. اما فارغ از روایات و احادیث و موضوعات سیاسی، مسجدالاقصی چرا یکی از مهمترین آثار معماری جهان به شمار میرود؟
مسجدی که با قبهالصخره اشتباه گرفته میشود
بسیاری فکر می کنند که مسجدالاقصی، همان مسجدی ست که گنبدی طلایی رنگ دارد و معمولا در عکس ها و پوسترهایی با مضمون دفاع از قدس و فلسطینیان دیده می شود اما مسجد الاقصی، آن مسجدی ست که گنبدی سبز رنگ دارد و تاریخ ساخت آن به قرن ها پیش بازمی گردد.
مسجد الاقصی که یکی از شاهکاری های معماری تلفیقی در جهان به شمار میرود و گفتوگوی ادیان را در دل سنگها و سیقلهایش جا داده و با هر زلزلهای که به نابودی شهر منجر شده، دوباره و دوباره بازسازی شده است تا دومین قبله مسلمانان جهان، همچنان بر فراز قوه کوه «موریا» قرار دارد.
چند نکته مهم درباره مسجدالاقصی
در قرآن نام مسجد حتی برای کنیسه و کلیسا هم به کار می رود و بنابراین عجیب نیست اگر مسجدالاقصی هم چونان کعبه، پیش از آن که با حضور مسلمانان صدر اسلام، پاک و مطهر شود، بتکده ای برای پرستش خدایان دیگر بوده باشد. اما این که چرا نام این مسجد را الاقصی گذاشته اند به خاطر دوری آن از مسجدالحرام بوده؛ مسجدی که در دوردست های جهان اسلام آن زمان قرار داشته، نامی زیبنده به خود گرفته روایت های گوناگونی را برای تاریخ به جا گذاشته است.
یکی از این روایت ها در مورد سازنده این مسجد است. برخلاف آنچه برخی در مورد مسجدالاقصی تصور میکنند این مسجد به دست عبدالملک بن مروان ساخته نشد بلکه او تنها قبه الصخره را ساخت. برخی میگویند که ساخت این مسجد را باید در طول تاریخ بشر جستجو کرد و به همین خاطر سازنده آن را حضرت آدم میدانند اما هر چه بوده لااقل قرنهاست که این بنای مقدس برای پرستش و با کارکردی معبد گونه ساخته شده و بر همین اساس، معماری آن نیز معماریِ آرامشبخش و روحانی پرستشگاههای تاریخی جهان است.
معماری پیامبران در قدس
ساخت ستون های این مسجد را منتسب به حضرت ابراهیم (ع) می دانند که در این راه از اسحاق ویعقوب (ع) نیز به عنوان مرمتگران این مسجد یاد کرده اند. تاریخ اما گواهی می دهد که در سال 1000 قبل از میلاد، این مسجد توسط حضرت سلیمان بازسازی شد تا آن که چهار قرن بعد، سپاه اسلام به رهبری عمر بن الخطاب به این سرزمین ها آمد و بنای ساخت مسجدی را در این عرصه پایه گذاری کرد.
با این همه بر اساس همین روایات، می توان هم از نام پیامبران بزرگ در ساخت این مسجد یاد کرد و هم از عنصر تاریخ چرا که اگر مجموعه این اتفاقات را کنار هم بگذاریم چندین قرن برای ساخت آن چه که امروز به عنوان مسجد الاقصی شناخته می شود، وقت صرف شده است. در شرایط کنونی مسجد الاقصی شامل منطقه ای است مستطیل شکل در جنوب شرقی شهر قدس که دور تا دور آنرا دیوار در برگرفته واین دیوارها هم در داخل دیوارهای بخش قدیمی شهر قدس قرار گرفته اند.
چوبهای منبتکاریشده با عاج و صدف
بنای مسجد الاقصی ترکیب بسیار سنجیدهای دارد که تمام جزئیات و دقایق آن در طراحی و تعیین اندازهها چنان بدقت محاسبه شده است که بیشترین تاثیر را بر بیننده می گذارد؛ خصوصا آن که می توان این بنا را ترکیبی از معماری های بیزانسی، رومی و حتی یونانی دانست در حالی که روحیه ای کاملا مستقل از همگی دارد. به عبارت ساده تر، معماران این مسجد، تاریخچه معماری انسان را در دل این اثر به یادگار گذاشته اند.
در قسمت جنوبی و وسط مسجد، یک گنبد بلند و بزرگ وجود دارد و در زیر آن، محراب باشکوه مسجد به نقش و نگار بسیار عالی تزئین شده و کتیبهای دارد که نشان میدهد صلاحالدین در سال 583 هجری این محراب را بنا کرده است و در همین جا منبری وجود دارد که از بهترین چوبها که در آن با عاج و صدف منبتکاری شده و نهایت درجهی حیرتانگیزی را برمیانگیزد، ساخته شده است. از کتیبهای که در این منبر موجود است، معلوم میشود که این منبر در سال 564 هجری ساخته شده و شیشههای پنجرههای بالای محراب آن متعلق به قرن 16 میلادی است. این منبر در سال 1996 در یک آتشسوزی از بین رفت.
مسجدی دستنخورده از دل تاریخ
مساحت مسجد حدود 144 دونم (هر دونم هزارمتر مربع) است و شامل مسجد الاقصی ، قبه الصخره به همراه آثار دیگری که تعداد آنها به 200 اثر می رسد. مسجد الاقصی بر فراز فلاتی کوچک به نام فلات موریا ساخته شده است که «صخره» مشرفه بالاترین نقطه آن است ودقیقا در مرکز محوطه مسجد قرار گرفته است. ابعاد مسجد از جنوب 281 متر ، از شمال 310 متر ، از شر 462 متر واز غرب 491 متر است .این مساحت یک ششم مساحت بخش قدیمی شهر قدس را تشکیل می دهد .این ابعاد از زمان ساخته شدن این مکان بعنوان مسجدی برای نمازگزاردن تغییر نکرده است وبر خلاف مسجد الحرام و مسجد نبوی در مکه مکرمه و مدینه منوره این محدوده در طول تاریخ خود شاهد توسعه مساحت نبوده است.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
سعید برآبادی، روزنامهنگاری است محقق و پیجو که از قضا علاوه بر صاحبسبکبودنش در ژورنالیسم اجتماعی و موضوعات مختلف هنر و ادبیات، از معدود اهالی رسانه در بخش معماری محسوب میشود.
از سعید برآبادی، یک کتاب شعر هم با نام «حکمت جوار» منتشر شده است. او برای ما، «شنبههای ایرانآرت با معماری» را مینویسد.
این، دومین گزارش برآبادی در ایرانآرت بود که خواندید؛ برای خواندن گزارش پیشین او روی تیتر زیر کلیک کنید: