گرافیک پوسترهای انتخاباتی از آغاز تا امروز/ابراهیم حقیقی از رفتار گرافیکی در سیاست می‌گوید
این روزها وقتی در خیابان چشم می‌گردانیم حجم انبوهی از پوسترهای نامزدهای انتخابات را روی دیوارهای شهر می‌بینیم، سوال اینجاست که طراحی پوسترهای تبلیغاتی از چه زمانی به عرصه سیاسی ایران وارد شده اند
ایران‌آرت: نقش پوسترهای تبلیغاتی در انتخابات غیرقابل انکار است و نامزدهای مختلف در دنیا همیشه حساب ویژه‌ای روی این شیوه تبلیغ باز می‌کنند، در چند سال اخیر در ایران هم شاهد تغییر آرام نگاه نامزدهای انتخابات به طراحی پوستر بوده‌ایم. مهدی درستی در خبرآنلاین گزارش در این باره نوشته است:
این روزها وقتی در خیابان چشم می‌گردانیم حجم انبوهی از پوسترهای نامزدهای انتخابات را روی دیوارهای شهر می‌بینیم، سوال اینجاست که طراحی پوسترهای تبلیغاتی از چه زمانی به عرصه سیاسی ایران وارد شده اند، ابراهیم حقیقی طراح و گرافیست سرشناس بر این باور است در دوران قاجار برای اولین بار طراحی‌های تبلیغاتی به واسطه نشر در روزنامه‌های دولتی بروز و ظهور یافت.
اهمیت تبلیغات در انتخابات هیچ گاه قابل انکار نیست و یکی از ابزارهای اصلی هر نامزد برای جلب نظر مردم است. در طول سال‌ها روش های متنوع و مختلفی برای انتخابات وجود داشته است که روز به روز با پیشرفت تکنولوژی و فناوری شکلی تازه به خود گرفته است.
یکی از ملموس‌ترین و رایج‌ترین شیوه تبلیغات نامزدها در ادوار مختلف انتخابات استفاده از پوستر بوده است، پوسترهایی که در ادوار مختلف متناسب با سلایق و باورهای مردم طراحی شده و در سطح شهر یا کشور عرضه می‌شدند تا بتوانند آرا بیشتری را برای نامزد مورد نظر به ارمغان بیارند.
انتخابات ریاست جمهوری هم یکی از همین رویدادها است که پوسترها نقش مهم و تاثیر گذاری را در جلب نظر مردم ایفا می‌کنند.
با ابراهیم حقیقی درباره سیر طراحی پوسترهای تبلیغاتی در تاریخ سیاسی ایران هم صحبت شده‌ایم.
از قاجار تا پهلوی همراه با کاریکاتور
طراحی عامل اصلی ایجاد پوستر به شمار می‌آید و سابقه آن در ایران به دوران قاجار بازمی گردد، زمانی که در روزنامه‌ها تصاویر سلاطین ترسیم می‌شد.
ابراهیم حقیقی درباره آغاز کاربرد طراحی در عرصه سیاسی ایران اینطور می‌گوید: «زمان آغاز استفاده از طراحی در مسایل سیاسی از زمان قاجار آغاز شده است، این رفتار گرافیک برای تبلیغ در حوزه سیاسی است از زمان قاجار که روزنامه های آن دوره به شکل چاپ سنگی منتشر می شد، مانند «وقایع التفاقیه» تصویرگران ایرانی که شاید بتوان گفت اولین طراحان گرافیک بودند تصاویر حکام و سلاطین را می کشیدند و در آن روزنامه دولتی چاپ می شد.»
او درباره گسترش روزنامه های خصوصی در زمان پهلوی اول و همچنین آغاز تصویرگری به شکل کاریکاتور توضیح می‌دهد: «بعدها در حکومت پهلوی اول که روزنامه ها گسترش پیدا می کنند و از شکل دولتی خارج می شوند تصویرگری های سیاسی و نقد دولت مخصوصا از طریق چاپ کاریکاتور رواج می‌یابد. کاریکاتورها بار معنایی سیاسی و اجتماعی پیدا می‌کنند و برهمین اساس شاهد سانسور و بگیر و ببندها هستیم.»
حقیقی درهمین راستا ادامه می‌گوید: «در دوران پهلوی دوم روزنامه ها و مجله‌های طنز ایرانی مثل روزنامه توفیق دریچه پرداختن به کاریکاتورهای سیاسی را باز می کند و پس از انقلاب هم توسط بسیاری از کاریکاتوریست‌ها در مجله گل آقا ادامه پیدا می کند.»
این طراح درباره رفتار گرافیک سیاسی از طریق کارتون و کاریکاتور ایجاد می‌شود می گوید: «زمانی که به دوران انقلاب می‌رسیم در همان شور و هیجان انقلاب هم طراحان و مردم خودانگیخته دست به طراحی پوستر می زنند و آن را در خیابان‌ها نصب می‌کردند. از همان زمان که بنابر قانون اساسی انتخابات رایج می شود، تبلیغات هم طبیعتا به دنبال آن می آید. این انتخابات قطعا از همان زمان تا کنون یا انتخابات مجلس یا ریاست جمهوری است.»
تبلیغات عرصه رقابت است نه محدودیت
تبلیغات انتخاباتی در ایران همواره با محدودیت های گوناگونی همراه بوده است و هیچگاه نامزدهای انتخابات به راحتی نمی توانستند در این عرصه به تبلیغ بپردازند. این مسئله شامل حال پوسترهای تبلیغاتی هم در همه ادوار شده است.
حقیقی با انتقاد از این نوع محدودیت‌ها می‌گوید: «اینکه در دورانی حکم می‌شود که تبلیغات از ابعاد مشخصی خارج نشود، پوسترها رنگی نباشد و فقط سیاه و سفید باشد نقض غرض تبلیغ است و نمی‌توان برای آن محدودیت قائل شد. تبلیغ جای رقابت است و تبلیغ نامزدهایی که برای رقابت آمده‌اند، زیرا که ما گونه دیگری از مشارکت حزبی برای این رفتار نداریم.»
او اضافه می‌کند: «آوردن این موانع دست و پای طراح را می‌بندد. این محدودیت همیشه سلیقه‌ای بوده است و هیچگاه کسی نفهمید که چرا نباید رنگی باشد.»
رنسانسی در طراحی تبلیغات از سال 76
پوسترهای تبلیغاتی نامزدهای ریاست جمهوری تا قبل از انتخابات سال 76 به صورت تک رنگ و بدون هیچگونه زیبایی و خوش سلیقگی طراحی می شدند، توجهی از جانب نامزدهای انتخابات به بالا بردن کیفیت پوسترها نمی شد.
از انتخابات سال 76 بود که پوسترهای تبلیغاتی آرام آرام رنگی شدند و در طراحی آن ها از طراحان حرفه ای استفاده می شد، همچنین نوع عکس نامزدها و همخوانی آن با شعارهایشان در این دوره ایجاد شد.
حقیقی درخصوص تغییر رویکردی که در این دوره اتفاق افتاد می‌گوید: «تبلیغات سیاسی در دوران انتخابات اتفاق می‌افتاد، از سال 76 پوسترها به صورت طراحانه و حرفه‌ای طراحی می شدند و پس از آن هم می‌بینیم که نامزدها برای تبلیغات عکاسی می کنند و عکس خود را در پزها و لباس‌های متفاوتی نمایش می‌دهند و از شعارهای طراحی شده‌ای در پوسترها استفاده می‌کنند.»
او همچنین اضافه می کند: «پس از آن این تفکر در بین نامزدها و سیاستمداران ما ایجاد می‌شود که این عرصه رقابت می‌تواند از سوی حرفه طراحی گرافیک شکل و شمایل خوبی پیدا کند و این اتفاق هم می‌افتد، در این دوره نامزدهایی را هم داریم که یا سراغ طراح گرافیک نرفتند و یا با بد سلیقگی انجام شده. البته کسانی هم بودند که به سراغ طراح درست گرافیک رفتند و هزینه کردند و شاهد خوش سلیقگی در کارشان بودیم.»
این گرافیست درباره نحوه انتخاب شعارهای پوسترهای تبلیغاتی بیان می‌کند: «انتخاب شعار درست، انتخاب طرح درست و حتی انتخاب رنگی که با سلیقه یا شعاری که آن نامزد می‌دهد همسو و همگام باشد از مواردی است که در طراحی باید به آن توجه کرد. خوشبختانه هرچه جلوتر آمدیم این زیبایی‌شناسی در طراحیها بیشتر شده است.»
حقیقی همچنین می گوید: «در تبلیغ تنها طراح گرافیک نیست که کار می کند، یک تیم مشغول فعالیت است و فکر می کنند که چه شعاری را بنویسند، سپس در اتاق فکر تیم تبلیغاتی آن تیم رنگ خاصی را که شاخصه آن شعار یا نامزد باشد تعریف کند، که اگر ما اسمی از آن نامزد ندیدیم از روی رنگ او را بشناسیم.»
او ادامه می دهد: «سپس نوبت به چگونگی نوشتن شعار می رسد، که طراحی نشان یا نشانه نوشته اوست و سپس مرحله ای است که باید با نظارت طراح گرافیک عکاسی شود و سپس طراح همه این موارد را در کنار هم می گذارد تا پوستر مورد نظر را شکل دهد.»
کم رونق شدن پوسترهای چاپی با ظهور تکنولوژی
گذر زمان و تغییرات حوزه تکنولوژی و گسترش شبکه های مجازی سال به سال استفاده از این گونه تبلیغاتی را کاهش داده است و در دهه های اخیر نقش پوستر در تبلیغات نامزدها بسیار کمرنگ شده است و کانال‌های تلگرامی و شبکههای مجازی متنوع نقش تعیین کننده‌تری در تغییر نظر مردم ایفا می‌کنند، البته این مسئله در کشورهایی چون ایران به تازگی آغاز شده است و در انتخابات اخیر با کاهش ملموس چاپ و انتشار پوستر روبه رو هستیم.
حقیقی درباره فضای طراحی پوستر دوران امروز می گوید: «نیاز به پوستر چاپی کم شده است اما نیاز به طراحی گرافیک کم نشده، تنها رسانه آن تغییر کرده است و تمام اصولی که گفته شد باید در طراحی رعایت شود. پوسترها باید به شکل ابعاد گوناگون باید طراحی شود و تنها تفاوت آن این است که در فضای مجازی منتشر می‌شود.»
سردرگمی طراحان گرافیک برای طراحی قطع پوستر
یکی از مسایلی که در طراحی پوستر بسیار مهم و تاثیرگذار است قطع و اندازه آن است که می تواند معنا و برداشت های متفاوتی را از آن به مخاطب منتقل کند.
حقیقی عدم وجود مکان مناسب برای نصب پوستر در ایران را عامل سردرگمی طراحان می داند و می گوید: «قطع پوستر در اروپا بنابر مکان نصب همیشه تعیین شده است، قطع پوستر را محل نصب و شیوه چاپ تعیین می کند. ما در ایران مکان نصب نداریم و برای همین طراحان همیشه بین قطع عمودی و افقی سردرگم بوده اند.»
او همچنین بیان می کند: «اما خوشبختانه چون تبلیغات شبکه های مجازی بیشتر شده است و ما می توانیم کم تر به شیوه چاپ روی کاغذ و بنر بپردازیم و رفتار درستی در جهان امروز برای همان جمله سبز بودن و مصرف کم تر کاغذ بهتر است آن را ادامه داد و تشویق کرد که خیلی زیاد مانند قدیم کاغذ مصرف نکنیم.»
حقیقی در مورد جنس کاغذهای پوسترهای چاپی می گوید: «جنس پوسترها بستگی به مسایل اقتصادی دارد، در کشورهای اروپایی هر نامزد یک حامی مالی دارد و او هزینه پوسترهای او را تامین می کند، اما در ایران به دلیل اینکه خود نامزد هزینه تبلیغات خود را تامین می‌کند، سعی می‌کند ارزان ترین شیوه را دنبال کنند.»
انتظار برای طراحی های هنرمندانه
همچنان در طراحی پوستر در ایران وجه هنری و زیبایی شناسانه در حاشیه قرار دارد و نامزدهای موردنظر بیشتر از آن که به طراحی حرفه‌ای و زیبای آن فکر کنند به دنبال کم هزینه درآمدن آن هستند.
شاید باید سالیان زیادی بگذرد تا ما شاهد وجه دیگری از طراحی پوستر در ایران باشیم، پوسترهایی که پشتوانه‌ای از طراحی حرفه‌ای و هنرمندانه دارند و به شیوه ای تخصصی طراحی شده‌اند.
